Spring naar de content
bron: Filmdepot - Het Voorval

Pijnlijke documentaire krijgt geen greep op kunstenaar Armando

Wat is het geheim van een schilder of schrijver? Waar haalt hij of zij de inspiratie vandaan? En waar houdt het autobiografische op en begint het verzonnen verhaal? Documentairemakers Sjors Swierstra en Roelof Jan Minneboo doen een poging achter het kunstenaarschap van de recent overleden kunstenaar Armando te komen, maar het blijft bij een onbeholpen poging.

Gepubliceerd op: Geplaatst in de volgende categorieën:
Geschreven door: Nico van den Berg

Het is het meest gevaarlijke onderwerp voor een journalist of filmmaker: achterhalen wat de drijfveren zijn van een kunstenaar. Gevaarlijk, omdat vooral beeldend kunstenaars wars zijn van al te veel gepsychologiseer. Niet voor niets drukken ze zich daarom uit in hun – vaak abstracte – werk. Alleen de beste interviewers kunnen via omwegen iets afpellen van het pantser dat kunstenaars als Armando om zich heen hebben opgetrokken.

‘Het voorval’

Swierstra en Minneboo zijn duidelijk gefascineerd door één thema uit Armando’s werk: een gebeurtenis die hij zelf ‘het voorval’ noemt en dat in talloze boeken en schilderijen van hem terugkomt. Het gaat om een jonge jongen die in de Tweede Wereldoorlog in de bossen rond Kamp Amersfoort een Duitse soldaat tegenkomt. De soldaat houdt hem onder schot, maar de jongen weet via een worsteling de Duitser met een mes dodelijk te raken. Armando is altijd vaag geweest of het iets is dat hij zelf heeft meegemaakt – hij groeide tijdens de Tweede Wereldoorlog op in deze omgeving – of dat het een verzinsel is geweest. Menig journalist heeft zich in de afgelopen decennia zich op deze vraag stukgebeten. In een interview met de Volkskrant zei Armando in 2013: “Je denkt toch niet dat je het uit me krijgt? Dan kun je uren doorgaan, hoor, maar je krijgt het er nooit uit. Echt niet. Neem daar maar genoegen mee.” Het is aan dovemansoren gericht, Swierstra en Minneboo blijven vragen naar de bekende weg.

Verder lijken de twee documentairemakers voor hun film ook niet wezenlijk geïnteresseerd in het werk van Armando. Alles draait om het oplossen van het mysterie, als ware het een potje Cluedo. De documentaire begint dan ook met een nagespeelde scène van een jongetje in een bos met een Duitse soldaat. Fragmenten hiervan komen vervolgens veelvuldig terug. Het doet denken aan een politie-inspecteur die het niet van slim speurwerk moet hebben, maar met een botte bijl een willekeurige deur intrapt en roept: “waar is de dader?”

De titel van de film, Het Voorval – Armando en de mythe, verraadt al het frame waar de makers in zijn blijven steken. Hun aanpak is te beperkt, waardoor het nergens spannend of onthullend wordt. Van iemand als Armando die bewust met mythes speelt, hoef je niet te verwachten dat hij aan het eind van zijn leven ineens alle ramen open gooit. Het meest geslaagd zijn dan ook de momenten dat we Armando aan het werk zien, mompelend en mopperend op zijn nog natte schilderijen, peinzend in zijn verblijf in het Duitse Potsdam.

Van iemand als Armando die bewust met mythes speelt, hoef je niet te verwachten dat hij aan het eind van zijn leven ineens alle ramen open gooit

Kunst voor dummies

Kunst draait voor Armando om loskomen van de werkelijkheid, om er zo op te kunnen reflecteren. Zijn werk zit vol met een duistere gewelddadige sfeer, even claustrofobisch als een donker bos waar het gevaar achter elke boom tevoorschijn kan komen. Maar voor de documentairemakers Swierstra en Minneboo is dit nog niet dramatisch genoeg. Naast de nagespeelde scène met het jongetje en de Duitse soldaat zien we ook om de haverklap trage droneshots van de Amersfoortse bossen voorbij komen. Kunst voor dummies, zo lijkt het wel. Het zijn goedkope truukjes die de film een quasi-artistiek karakter geven, en bovendien veel te mager zijn om een bioscoopuitbreng van dit net meer dan een uur durende portret ook maar enigszins te rechtvaardigen.

Het mysterie van Armando hoeft niet te worden ontrafeld om zijn boeken en schilderijen te kunnen waarderen. Het getuigt van een platte manier van naar kunst kijken, zo blijkt wel na het kijken van Het Voorval – Armando en de mythe. In de persmap van de film halen de twee makers een door Armando vaak gebruikt citaat van Nietzsche aan als motto voor de film: “Wir haben die Kunst, damit wir nicht an der Wahrheit zugrunde gehen”, wat zoveel betekent als: We hebben de kunst, zodat we niet ten onder gaan aan de waarheid”. Hadden de twee filmmakers hier maar wat vaker aan gedacht.

HP/De Tijd sprak Armando vier jaar geleden naar aanleiding van de opening van Museum Oud Amelisweerd in Bunnik – destijds het officieuze, hernieuwde Armando Museum.