Het geheim van het Concertgebouw
Lang geleden woonde ik samen met de vrouw die de Public Relations deed voor het Concertgebouw. Omdat ik in onze relatie de gave van het woord scheen te bezitten, schreef ik destijds haar sollicitatiebrief. Ze ging op gesprek en werd aangenomen, maar volgens Martijn Sanders die toen de directeur was, kreeg ze de baan “ondanks haar brief”.
Ze was inderdaad een bijzonder aantrekkelijke vrouw, die helemaal geen brief van mij nodig had om te worden aangenomen. Ik was heus niet de enige die altijd in haar buurt wilde zijn, maar ik dacht toen wel: “Ah, zit de wereld zo in elkaar.”
Niks ten nadele van Martijn Sanders, begrijp me goed, want sindsdien ik heb veel met hem gebiljart in buurtcafés. Je woont nu eenmaal in Amsterdam-Zuid of je woont er niet. Maar mij heeft de pr-baan van mijn vriendin nooit veel opgeleverd. Toen het Concertgebouw een schilderwedstrijd voor kinderen uitschreef en onze dochter (6) de eerste prijs won met een aandoenlijk portret van de hond, moest het arme wicht haar prijs weer inleveren, omdat haar moeder bij het Concertgebouw werkte en er dus sprake was van nepotisme.
Een andere moeder had het ontdekt. Je staat als man soms versteld van de haat tussen vrouwen onderling. Ons kind heeft nog wekenlang gehuild, maar dit allemaal terzijde.
Mijn vriendin – niet het kind – ben ik later kwijtgeraakt, maar ik woon nog altijd in de buurt van het Museumplein. Ik woon, zou je kunnen zeggen, om de hoek bij het grootste geheim van Amsterdam-Zuid en omstreken: het Concertgebouworkest. Want wat is er toch gebeurd met de chef-dirigent Daniele Gatti, die in augustus 2018 plotseling weg moest wegens “een vertrouwensbreuk”?
Sindsdien gonst het in Amsterdam-Zuid – van het pensionado-café Welling tot het pompstation bij het Olympisch Stadion – van de geruchten. Officieel kwamen wij niet veel meer te weten dan dat de dirigent was weggestuurd na “meldingen van ongepast gedrag”. Een #MeToo’tje. The Washington Post, het blad van Woodward en Bernstein (niet de dirigent) nota bene, had bericht dat Gatti ook in 1996 en 2000 van misdragingen was beschuldigd. Dat is respectievelijk 22 jaar en 18 jaar geleden. Kennelijk verliest de vos wel zijn haren, maar niet zijn dirigeerstokje.
Maar wat had Gatti dan gedaan? Daar kwam je moeilijk achter. Daarom legde ik eerst bij de wc’s van Welling – de dames en heren grenzen aan elkaar – mijn oor te luisteren. En toen hoorde ik dit: Er is een interne ontmoeting geweest met een advocaat, waar orkestleden vragen mochten stellen. Helaas zouden de vragen alleen met ja of nee worden beantwoord. Niettemin bleek uit deze summiere antwoorden dat Gatti niemand had verkracht of aangerand, noch enigerlei persoon tegen de muur gedrukt.
Maar wat dan? Had hij in billen geknepen? Zijn tong in een mond geplant of zijn vinger anaal ingebracht? Hoe ver was hij over de scheef gegaan?
Elke keer na een concert stelde ik mij verdekt op in Welling en zo kwam ik erachter dat de ontevredenheid onder de concertgangers groeide. Terwijl zij een Texels biertje lieten tappen, hoorde ik ze mopperen. De dirigenten die moesten invallen, haalden bij verre niet het niveau van Gatti. Het was gewoon beschamend. Ze konden toch niet eeuwig die oude Haitink laten opdraven? Die was al bijna honderd en dan hield het wel eens op. Zo ging het week in week uit, en de commentaren werden steeds grimmiger.
Niet alleen bij de bezoekers, maar natuurlijk ook bij een aantal orkestleden. Je zag hun ingehouden woede als zij in Welling hun vioolkist of hun hoornkoffer in het gangetje bij het aquarium kwamen neerzetten.
Ik vermoed dat het toen, maar vermoedelijk al eerder, definitief is misgegaan.
Hoewel sociologen wel eens anders beweren, is Nederland een gesloten samenleving. Probeer maar eens een kijkje te nemen achter de schermen van een beursgenoteerd bedrijf, een politieke partij of een liefdadigheidsorganisatie. Dat valt in ons land beslist niet mee. Een horde voorlichters staat doorgaans in rotten van vier klaar om jou zo veel mogelijk met een kluitje in het riet te sturen. Maar één ding hebben bedrijven inmiddels goed in de gaten: als ze een partij bedorven yoghurt of niet functionerende remschijven hebben afgeleverd, komen ze meteen in actie met advertenties waarin de rotzooi wordt betreurd. De consument kan zijn geld terugkrijgen, want niets is in deze tijden zo link als reputatieschade. Het is een vorm van schijntransparantie, maar toch. Helaas heeft de directie van het Concertgebouworkest zelfs die schijntransparantie niet op kunnen brengen.
De in Antwerpen geboren Jan (Baron) Raes is sinds 2008 als directeur verbonden aan het Koninklijk Concertgebouworkest. Zijn broer Frank is sportjournalist en ooit is er ook een wielrenner geweest met die naam (met dubbele a), maar deze Jan Raes heeft zich van dwarsfluitstudent opgewerkt tot directeur van het belangrijkste orkest van Nederland. Nu kun je een crack zijn op de dwarsfluit en misschien net zo virtuoos spelen als Berdien Sternberg, maar dat wil helemaal niet zeggen dat je verstand hebt van public relations.
In pr-opzicht heeft Jan Raes tot dusver zo’n beetje alles verkeerd gedaan. Na het plotselinge vertrek van Gatti is hij begonnen om alles zo veel mogelijk onder de pet te houden. Toen dat niet langer mogelijk bleek, is hij interviews gaan geven onder allerlei voorwaarden. Er mocht wel over de kwestie gesproken worden, maar niet te lang en het moest vooral ook gaan over het orkest en de muziek. Allemaal onzin natuurlijk en je kunt met je klompen aanvoelen dat zo’n houding na een tijdje averechts gaat werken.
Inmiddels zijn we getuige van de langzame aftakeling van Het Geheim dat het orkest nu al driekwart jaar in zijn greep houdt. In het begin hield Raes nog vol dat de orkestleden geen spreekverbod was opgelegd en “dat het vertrouwen in Gatti langzaam wegsmolt”, maar inmiddels is wel duidelijk dat zulks helemaal niet waar is. En wie één keer liegt, is misschien ook wel bereid tot een tweede en een derde leugen.
Vrijdag bracht de Volkskrant een reconstructie van de affaire-Gatti. Daaruit bleek dat onder orkestleden een groot ongenoegen leeft. Je zag het aankomen en het moest hier wel op uitlopen: de situatie van intimidatie en angst bleek zodanig dat de vijf orkestleden, die met de Volkskrant wilden praten, dat alleen anoniem wilden doen.
Ze heten in het stuk: A, B, C, D en E.
Een onvoltooide toonladder, die trouwens behoorlijk vals klinkt. Wat je nu helemaal ziet aankomen: het zal hier niet bij blijven. De puist staat op barsten en straks komt alle pus eruit. Gewoon een kwestie van tijd en dan gaan ze allemaal spreken en hun zegje doen. En zit die sukkel van een Jan Raes met zijn dwarsfluit tussen de gebakken peren.
Eigen schuld natuurlijk. Je hoeft geen groot profeet te zijn om in te zien dat het Raes uiteindelijk zijn kop gaat kosten. Als hij weg is, kan Gatti misschien terugkeren om zijn verrukkelijke Mahlers weer ten gehore te brengen. Maar zeker is dat niet. Misschien wil de maestro niet meer. Hij schijnt hartklachten te hebben. Bovendien heerst in #MeToo-kwesties vaak een vreemde wraakzucht. Nog eerder zal Willem Holleeder vrijkomen dan dat een misplaatste avance zal worden vergeven.
