Opstand tegen het nieuwe despotisme ligt op de loer
Het nieuwe, subtiele despotisme is tot bloei gekomen in de Haagse, Amsterdamse en Utrechtse vergaderzalen. In ons eigen totalitarisme heerst niet de angst, maar een overvloed aan regels en wetten, opgelegd door de kleine en de grote overheden. Als reactie op die duizend regels ontwikkelen de mensen duizend automatismen. Deze vorm van despotisme is gevaarlijker dan de gebruikelijke, omdat de onderdanen zich in dit nieuwe stramien gelukkig kunnen wanen.
Op Koningsdag was ik niet in Nederland, maar vernam van vrienden dat ook dit jaar de lijn van ‘ieder jaar minder levendig dan het voorgaande jaar’ was doorgetrokken in Utrecht. De horecaondernemers zijn de regeldruk van de gemeente zo beu dat ze deze keer geen feesten organiseerden op pleinen.
Vijftig kilometer verderop praat het stadsbestuur van Amsterdam over alcoholverbod en over andere truttige regeltjes voor het vaarverkeer op de grachten. Probeer te fietsen in de binnenstad waar fietsen niet is toegestaan, dan wordt er geheid ‘lopen’ naar je geroepen, en wel door een andere burger die zich gestoord voelt in het door hem aangemeten automatisme. Peuters laat men liever in hun broek plassen dan het broekje even naar beneden trekken om het kind zijn werk te laten doen, want torenhoog is de boete voor het wildplassen. Als overregulering het wassende water is, dan is de Nederlander de door de stormvloed getroffen mens die het hoofd boven water weet te houden dankzij het automatisme van de schoolslag.
Abboneer op een lidmaadschap
Flinke korting op een digitaal jaarabonnement
Sluit nu voordelig een abonnement af en maak kennis met de journalistieke kracht van HP/De Tijd. (Op elk moment opzegbaar.)
Word abonneeDe dwang van onze eigen manier van despotisme verschilt nauwelijks met van de welbekende dictaturen. Zonder dat ze het doorhebben worden de massa’s gedwongen om in een sjabloon hetzelfde gedrag te herhalen. De wildgroei aan regels, wetgeving, normen, voorschriften en geboden slokt de ruimte voor anders denken en anders handelen zodanig op dat leven in automatismen wordt voor overleven.
Gesteund door de klimaatdiscussie hebben onze Kamerleden en raadsleden de smaak helemaal te pakken. Nog meer regelgeving heeft nu de missie om de wereld te redden. Dus moet de burger zich nog meer automatismen aanleren, nog meer aan soevereiniteit inleveren en nog sneller zien te wennen aan de prille, ‘lichte’ vorm van despotisme.
Al wat nieuw is, komt uit het Westen. Dat is te danken aan de vrijplaatsen van de wanorde waar het individu eeuwenlang op kon terugvallen. Om de mens tot bloei te laten komen is niet alleen het vrije klimaat van groot belang, maar ook de dynamieken van de chaos. Voor vooruitgang, ontwikkeling en geluk is het zaak om omstandigheden van wanordelijkheid toe te staan en er voor te zorgen dat de boel niet uit de hand loopt. Kunst, handel, democratie, media en het intellectuele leven floreren in een atmosfeer van chaos en niet in een samenleving waar de massa’s zijn gereduceerd tot circusdieren die volgens een perfect plan elke dag hetzelfde herhalen omdat anders straf volgt.
Het nieuwe despotisme bij ons is de macht die onze bestuurders hebben verworven om de branie, de tegendraadsheid, de ongeregeldheid, de verrassing de kop in te drukken. Ze willen dat de mensen stil zijn als ze op de grachten varen, dat ze hun fietsen in immense fietsenstallingen uit het zicht van anderen halen, dat ze met hun auto’s wegblijven uit stadscentra, dat ze als het even kan met hun dronken koppen, met hun braaksel op de straattegels en hun gezang voor een of andere voetbalclub ook geen stap meer zetten in de binnensteden. Ze durven het niet recht voor zijn raap te zeggen, maar ze willen eigenlijk dat het volk zich het automatisme aanleert om helemaal onzichtbaar te worden. Het individu, dat een wezenskenmerk is van democratie, wordt in de compleet gecontroleerde steden zo afhankelijk gemaakt van regeltjes en van een moreel appèl, dat hij genoodzaakt wordt om op den duur zelf de handdoek in de ring te gooien.
Onze vrijheid, onze chaos, onze warboel staan weliswaar onder druk van de despoten in de vergaderzalen, maar de rebellie is nog steeds springlevend in Nederland. Dat zie ik bij de vrouw die elke dag zwarte kleren aantrekt en met dat eigenzinnige automatisme van haar duizend andere automatismen in haar stad verstoort. De knot in haar haar is de stilte voor de storm. Zij vond dat het tijd was om een stuk over automatismen te schrijven. De onbegrensde wil om in vrijheid te leven klopt niet alleen in haar hart, maar ook in dat van miljoenen Nederlanders die zich niet gevangen zullen laten zetten in een detentiecentrum van gehoorzaamheid.