“In mijn kantoortje zie je zo ongeveer de schimmels op de muur,” sprak Mark Rutte in juni op zijn wekelijkse persconferentie. “De renovatie van het Binnenhof is geen luxe, die moet echt plaatsvinden. Iedereen wil dat sober en doelmatig. We zijn Nederland. Dus geen rare fratsen.”

Toen het kabinet voor de renovatie koos in september 2015, was al duidelijk dat een verbouwing hard nodig was. Het Binnenhof-complex staat min of meer op instorten: asbest, houtrot, schimmel, lekkages, instabiele draagmuren. Liften die dienst weigeren, technische installaties en ict-faciliteiten die om de haverklap uitvallen: het behoort allemaal tot de orde van de dag. Ook is de beveiliging niet in de haak en zijn er serieuze gebreken rond de (brand)veiligheid. In juli 2015 dreigde de brandweer zelfs nog het Binnenhof per direct te sluiten als de verbouwing niet een beetje opschoot of er noodmaatregelen getroffen zouden worden. De brandveiligheid van de panden, met name de Tweede Kamer, werd geclassificeerd als ‘zeer onvoldoende’.

Gas erop, dus. Het parlement stemde in 2016 in, nadat toenmalig minister van wonen Stef Blok de beide Kamers een plan voorlegde. Die verbouwplannen werden in november 2016, tot ongenoegen van het parlement, door minister Blok geheim verklaard, vanwege de staatsveiligheid. Hierdoor waren aanbestedingen van architecten, bouwbedrijven en installateurs niet openbaar. Staatssecretaris Knops van Binnenlandse Zaken zette de geheimhouding door.

Uit enkele opties werd uiteindelijk gekozen voor de goedkoopste. Het moest een ‘sobere en doelmatige’ renovatie worden, waarbij het Binnenhof in één keer onder handen zou worden genomen in een periode van 5,5 jaar – tussen zomer 2020 en winter 2025. De kosten: maximaal 475 miljoen euro, met een post ‘onvoorzien’ van twintig procent. Volgens onafhankelijke adviseurs realistisch. Slechts dertig procent van het budget zou gestoken worden in grote zichtbare vernieuwingen, zoals de verplaatsing van de Kamerentree. Zeventig procent zou gaan naar loodgieterwerk, bekabeling, brandveiligheid en overige technische faciliteiten.

Een andere optie was een gefaseerde verbouwing, waarbij het complex tegelijk in gebruik zou blijven. Dat zou wel zo’n dertien jaar duren en 125 miljoen euro extra kosten. “Mensen denken nu: hadden we het maar zo gedaan,” vertelt Menno de Bruyne, SGP-voorlichter en Binnenhof-veteraan. “Een aantal partijen wilden de verbouwing ook gefaseerd, maar minister Blok heeft doorgeduwd de renovatie in één keer te doen. Dat zou tijd en kosten besparen. Maar ja, met het gedoe dat we nu hebben zijn we ook al veel geld kwijt.”

Het aantrekken van Van Loon als architect was om te beginnen al omstreden.

Wat ‘het gedoe’ precies is? Na Liesbeth van der Pol van DOK Architecten, verantwoordelijk voor de verbouwplannen van de Eerste Kamer, is nu ook de tweede coördinerende architect de laan uitgestuurd: Ellen van Loon van het bureau OMA. Van Loon zou de plannen rond de Tweede Kamer overzien. Met het verbreken van de samenwerking zijn uitstelkosten gemoeid, omdat de verbouwplannen nu pas in het najaar rond zullen zijn. Maar het Rijk zal ook een afkoopsom moeten neerleggen vanwege het contract. ‘De bruikbare delen’ van het ontwerp van Van Loon zullen nog gebruikt worden, ‘mits tegen redelijke voorwaarden’.

Het aantrekken van Van Loon als architect was om te beginnen al omstreden. Ze was in 2017 ook verantwoordelijk voor het opleveren van het ministeriegebouw aan de Rijnstraat in Den Haag, waar Buitenlandse Zaken en Infrastructuur en Waterstaat zetelen. Er mankeerde van alles aan het gebouw: de kleuren waren deprimerend en moesten overgeschilderd worden, het was er te warm ofwel te koud en bovendien zijn er twee ambtenaren van de designtrap gevallen, waarvan er één ernstig gewond raakte. Genoeg reden voor het Rijksvastgoedbedrijf om per direct de trappen af te sluiten.

Lilianne Ploumen, Kamerlid voor de PvdA, was tot oktober 2017 zelf werkzaam op Rijnstraat 8 als minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking. Ze uitte eerder dit jaar haar zorgen over Van Loon: “Mijn ambtenaren moesten werken in een ruimte waar het 29 graden was. Anderen zaten in een ruimte zonder stopcontacten.’’

Kamervoorzitter Khadija Arib was ook niet te spreken over de plannen van de architecten. Waar het adagium ‘sober en doelmatig’ moest zijn, bleken die woorden toch multi-interpretabel. De wildste plannen kwamen binnen. ‘Grootheidswaan’, repten critici in het AD. Van Loon stelde bijvoorbeeld voor een tropische palmentuin in het parlement te bouwen en Van der Pol wilde de ontmoetingshal van de Eerste Kamer, met glas-in-loodplafond, vervangen voor een trappenhuis. Daarnaast zou de Oude Zaal een heel andere look krijgen.

De architecten werden aangenomen door het Rijksvastgoedbedrijf, die verbouwingsuitvoerder en grondeigenaar van het Binnenhof is. “Maar sommige Kamerleden denken dat zo’n bedrijf toch andere maatstaven aanhoudt dan de gebruikers van het complex. Wij hechten waarde aan deze historische plek, van waaruit Nederland de facto al sinds de middeleeuwen wordt geregeerd,” aldus De Bruyne. Veel ruimtes zijn historisch beladen, met het oog op de vaderlandse geschiedenis. Zo zouden bijvoorbeeld ook de lichaamsresten van staatsman Johan van Oldenbarnevelt in de catacomben onder de Eerste Kamer begraven liggen. De Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed doet verkennend onderzoek, zodat hij niet per ongeluk opgegraven wordt tijdens de verbouwing.

De toverwoorden ‘sober en doelmatig’ kregen op den duur zo’n lading, zeker rond de extravagante plannen van de architecten, dat ze het proces verder verlamden. De Bruyne: “Er zijn mensen die he-le-maal gallisch worden van die woorden. Ze willen ‘sober en doelmatig’ op hun grafsteen laten beitelen en eronder zetten dat ze nooit meer uitgesproken mogen worden. De woorden worden constant om je oren geslagen, ook bij mensen die nu gewoon verder willen.”

Er ontstond een onwerkbare situatie waarin niet duidelijk was wie nou precies de leiding heeft.

Wat het proces verder nog bemoeilijkt zijn de verschillende petten die de Tweede Kamer op heeft: naast controlerende macht is de Kamer ook gebruiker van het complex en willen de Kamerleden inspraak in wat er gaat gebeuren met hun werkomgeving. Ook was er sprake van een ‘wildgroei aan commissies’ en waarschuwde Arib voor ‘twee kapiteins op één schip’, doelend op de architecten en het Rijksvastgoedbedrijf die ook hun eigen wensen en ideeën hebben over wat er moet gebeuren met het historische regeringshart. Er ontstond een onwerkbare situatie waarin niet duidelijk was wie nou precies de leiding heeft.

Pechtold werd vorige maand aangesteld als crisismanager en heeft de partijen weer rond de tafel gekregen, waar ze eerst niet eens meer on speaking terms waren. Pechtold heeft ook de omstreden geheimhouding, die een valse start voor de renovatie betekende, teruggedraaid. De controlerende taak van de Kamer kwam hiermee in het geding, omdat er niet publiekelijk gediscussieerd kon worden over de verbouwing van een half miljard euro.

Frank Wassenberg (Partij voor de Dieren) noemde de geheimhouding een ‘politieke klucht met trekjes van een surrealistische horrorfilm’, bericht Trouw op 17 april. De verbouwingsplannen zijn nu, op voorstel van Pechtold, allen ‘openbaar tenzij’. Staatgevoelige informatie blijft, vanwege de veiligheid, alsnog verborgen.

De hele Tweede Kamer verhuizen kost minimaal zo’n acht weken.

Architect Pi de Bruijn, die in 1992 de nieuwbouw van de Tweede Kamer ontwierp, moet de boel tevens helpen sussen. “Het verschil met deze verbouwing en die in de jaren ’90”, vertelt De Bruyne, “is dat we nu echt weg moeten. Dat is voor het eerst in onze hele geschiedenis: bijna 800 jaar. Het Binnenhof wordt hermetisch afgesloten, ook vanwege de veiligheid. Niemand kan dan meer het Binnenhof op, of er nou verbouwd wordt of niet. En dan kun je dus ook niet meer controleren wat ze aan het uitspoken zijn.”

Bij de vorige verbouwing bleven de panden gewoon in gebruik. De Bruyne: “Maar dat ging alleen om aanbouw, naast het pand dat we al hadden. Nu moeten we echt weg. Wat op zich ook al een probleem is, want de hele Tweede Kamer verhuizen kost, met het testen van de ruimten, minimaal zo’n acht weken.” Dus kan de Kamer alleen verhuisd worden naar hun tijdelijke onderkomen in de zomervakantie. Dat moet de zomer van 2020 zijn, “maar als we uitlopen hebben we een enorm probleem en wordt het dus gelijk een jaar later.”

“In theorie kun je er ook voor kiezen om dan te verhuizen in de wintervakantie, maar dan moeten we acht weken weg, waar we normaal drie weken vakantie hebben. Dat komt ook niet over, ik zie de krantenkoppen al: ‘Tweede Kamer kan even niet vergaderen vanwege de verhuizing’.”

Of de Kamer op tijd verhuisd kan worden hangt niet zozeer af van de goedkeuring van de verbouwplannen, maar van het gebruiksklaar maken van de nieuwe locaties. De Tweede Kamer verhuist naar het oude ministerie van Buitenlandse Zaken, ook wel ‘de Apenrots’ genoemd. Een gigantisch pand met een jaren-tachtig-vibe. De Eerste Kamer en de vergaderafdeling van de Raad van State verhuizen naar het Lange Voorhout en Ruttes ministerie van Algemene Zaken krijgt onderdak in het Catshuis.