Spring naar de content
bron: ANP

Hoe ‘het klimaat’ ons demonstratievuur weer ontstak

Na de jaren tachtig en negentig – met als kookpunt de kroningsrellen – raakte demonstreren uit de mode. Inmiddels is de geest weer uit de fles. Morgen demonstreren naar verwachting duizenden Nederlanders in Den Haag tegen klimaatverandering. Waar die opleving vandaan komt?

Gepubliceerd op: Geplaatst in de volgende categorieën:
Geschreven door: Tristan Theirlynck

Op 29 oktober 1983 vond de grootste Nederlandse demonstratie uit de geschiedenis plaats. De 550.000 demonstranten – je zou het eerder in Hong Kong verwachten – verzamelden zich op straat om te ageren tegen de plaatsing van kruisraketten op Nederlands grondgebied door de NAVO. Met succes. Nederland werd het enige land waar geen raketten werden geplaatst. Protesteren loonde. Maar volgende grootschalige demonstraties bleven uit.

Als de Nederlander eens de straat op gaat voor ‘het goede doel’, dan is het tegenwoordig vaak voor de kleinere protesten. Zo gingen enkelen honderden afgelopen maand de straat op om te protesteren tegen de aanleg van een 5G-internetnetwerk in Nederland.

De afname van onze demonstratiedrive loopt parallel met andere vormen van collectieve actievoering. Lidmaatschappen van politieke partijen en vakbonden lopen eveneens terug. Waren in de jaren tachtig nog zo’n 400 tot 500 duizend mensen lid van een politieke partij, nu zijn het er nog zo’n 300 duizend.

Mensen zijn vaak persoonlijk tevreden, maar als je ze vraagt hoe het gaat met de maatschappij, dan vinden ze die door en door verrot.

Peter Achterberg

Is er dan niks meer om tegen te protesteren? Gaat alles naar volledige tevredenheid? Peter Achterberg, professor sociologie aan de universiteit van Tilburg gelooft dit niet. “Mensen zijn vaak persoonlijk tevreden, maar als je ze vraagt hoe het gaat met de maatschappij, dan vinden ze die door en door verrot. Er is genoeg onvrede om te protesteren. En mensen zijn nog steeds maatschappelijk betrokken.”

Abboneer op een lidmaadschap

Flinke korting op een digitaal jaarabonnement

Sluit nu voordelig een abonnement af en maak kennis met de journalistieke kracht van HP/De Tijd. (Op elk moment opzegbaar.)

Kies een abonnement

Als we ontevreden genoeg zijn om scanderend de straten te betreden, waarom gebeurt dat dan niet meer? Achterberg denkt dat het met het toenemende individualisme te maken heeft. “Nederland is een van de meest geïndividualiseerde landen ter wereld. Mensen sluiten zich niet meer automatisch aan bij de wat grotere, en vooral wat oudere, institutionele collectieve arrangementen. Dat betekent niet dat mensen niet geven om collectieven maar dat ze dat nu op een individuele manier uiten: niet meer via protesteren of demonstreren.”

Wij hebben minder een demonstratiecultuur.

Jacquelien van Stekelenburg

Daarbij gelooft Achterberg dat wantrouwen jegens collectieve instituties nadelig is voor onze demonstratiebereidheid. “Er zijn groepen in de samenleving die steeds meer vertrouwen krijgen in instituties, maar daartegenover zijn er grote groepen lager opgeleiden en arbeiders die steeds minder vertrouwen in instituties hebben. Dat uit zich ook in minder vakbondslidmaatschappen en daarmee ook minder collectieve actie.”

Hoogleraar Sociale Verandering en Conflict Jacquelien van Stekelenburg (Sociologie aan de Vrije Universiteit) beweert het tegenovergestelde: demonstraties zijn nooit weggeweest. “Na de jaren ‘70 en ‘80 ontstond er eventjes een low season, maar vanaf 2008 zie je dat het weer toeneemt. Onderzoek toont zelfs aan dat er op het moment net zo veel protesten zijn als in de roerige jaren ‘60 en ‘70.”

Van Stekelenburg veronderstelt daarentegen wel dat het aantal mensen dat meedoet aan lijfelijke protesten is verminderd, in tegenstelling tot, zeg, de Franse gilets jaunes of de protestgrage Catalanen. “Het is helemaal waar dat Nederlanders over het algemeen veel minder deelnemen aan demonstraties dan andere Europeanen. Tussen de 40 en 50 procent van de Spanjaarden en Fransen heeft in de afgelopen 12 maanden geprotesteerd. In Nederland is dat ongeveer tussen de 7 en 10 procent. Wij hebben minder een demonstratiecultuur”.

Actievoering vindt nu steevast plaats op Facebook, de zogenaamde zolderkamer demonstraties.

Wellicht is de aard van het protest veranderd. Actievoering vindt nu steevast plaats op Facebook. Een like voor ALS, een share voor Syrië – de zogenaamde zolderkamer demonstraties. Heeft het internet de rol van actiecomité overgenomen?

Van Stekelenburg: “Sociale media doen niet af aan normaal activisme, de usual suspects gaan niet minder protesteren, die doen Facebook er gewoon bij. Sociale media kunnen verder ook juist meer mensen aantrekken die normaal niet zouden protesteren. Dat zie je vooral bij de spontane protesten, daar zie je, door sociale media, nu ook mensen die doorgaans niet protesteren: de wat jongere mensen, en lager opgeleiden.”

“Het belangrijkste in protestmobilisatie is face-to-face contact. Ook in demonstraties die georganiseerd worden via sociale media, zoals met de klimaatspijbelaars. Daar zag je dat het ontzettend moeilijk is om mensen alleen via internet te mobiliseren, maar in de institutionele setting van een school, werkt het perfect. Op school heb je het over klimaatverandering. Jouw persoonlijke zorgen worden gedeelde zorgen, en je houdt elkaar aan de belofte te protesteren.”

Er gloort dus hoop. In Den Haag worden vrijdag duizenden demonstranten verwacht, in navolging van de klimaatspijbelaars die zich in februari en maart verzamelden in Den Haag en Amsterdam. Met als bindmiddel: de zorgen om CO2-uitstoot, stijgende temperaturen, smeltend poolijs en het Haagse klimaatbeleid. Naar verwachting komen er veel jongeren opdagen, in navolging van de Zweedse Greta Thunberg, de Zweedse klimaatspijbelaar die eerder deze week zeer geëmotioneerd de Verenigde Naties toesprak. Ook volwassenen zijn overigens welkom. Waarom het klimaat zo’n hot topic is?

Peter Achterberg denkt dat dit komt omdat klimaatproblematiek de vrijheid van het individu aanspreekt. “Sinds de jaren ’60 en ’70 is er een kentering gekomen waarbij de politiek van herverdeling, naar identiteit en kwaliteit van leven is verschoven. Mijn gok zou zijn dat alle protesten tegenwoordig meer in die dimensie zitten. Mensen die het meest postmaterialistisch zijn, het meest geïndividualiseerd, maken zich het meest zorgen over het milieu. Daar zit een connectie.”

De klimaatstaking begint morgen om 13.00 op het Koekamp in Den Haag. Op de route liggen het Binnenhof, het stadhuis en verschillende ministeries.