Dit artikel is ingekort en overgenomen van EOS Wetenschap. Het volledige artikel is hier te lezen. Onderaan deze pagina vindt u meer informatie over de auteurs en referenties.

1. Virusinfectie SARS-COV-2 en transmissie bij jongeren van 12-18 jaar is laag

Infecties met het virus SARS-CoV-2 kunnen bij kinderen en jongeren voorkomen. Het verloop van de ziekte Covid-19 is vaak mild of asymptomatisch (zonder verschijnselen). In uitzonderlijke gevallen kunnen ernstige symptomen voorkomen bij kinderen of jongeren met onderliggende ziekten. Bij een aantal studies van kinderen die in ziekenhuizen opgenomen werden met de Ziekte van Kawasaki of meervoudige ontstekingsverschijnselen is er een vermoeden dat er een relatie is met SARS-CoV-2-infectie, maar dit is niet ondubbelzinnig bewezen.
Analyses van het Karolinska en Pasteur Instituut concludeerden dat het onwaarschijnlijk is dat kinderen en jongeren de belangrijkste verspreiders zijn in de covid-19-pandemie [1-3]. Kinderen besmetten slechts sporadisch hun ouders of leerkrachten. Tot op heden blijkt het risico op besmetting het grootst in de thuissituatie en in verpleeghuizen en ziekenhuizen, waar de infectiedruk hoger is. In Zweden, waar geen mondmaskers gebruikt worden in scholen en deze zelfs open bleven tijdens de eerste golf, is evenals in andere landen het aantal oudere mensen dat op de intensive care ligt vanaf juni tot enkelen per week gedaald. 

2. Mondmaskers op school: een hellend vlak van virusbescherming naar mentale break down?

[-] In een wekelijkse coronavragenlijst onder Belgische studenten bleek dat het dragen van mondmaskers een week voor het openen van de scholen bij 16 % huidproblemen (acne) en bij 7 % van de studenten sinusitis veroorzaakten. Ook oogirritaties, hoofdpijn en vermoeidheid werden vaak genoemd. (Nieuwsblad, 4/9). Mondmaskers verhinderen ook het spiegelen van gezichtsuitdrukkingen, essentiële niet-verbale communicatie die bijdraagt tot empathische inleving en vertrouwen tussen adolescente leerlingen en leerkrachten. Dit kan leiden tot een aanzienlijke stijging van de sociopsychologische stress.

De pubertijd is een kwetsbare periode waarin de hersenen een hormonale en mentale rijping ondergaan door een epigenetische herprogrammering [5-7]. Verschillende onderzoeken tonen aan dat langdurige blootstelling aan sociopsychologische stress nadelige neuro-epigenetische gevolgen heeft bij jongeren die frequent escaleren tot mentale gedragsproblemen (depressie, slaapproblemen, angst, verslaving, geweld, eetstoornissen, concentratie/leerproblemen, suïcidaal gedrag) en een verzwakt immuunsysteem [8 – 13]. 

Een recent onderzoek van de Center of Disease Control (CDC) concludeert dat bij jongvolwassenen (18-24 jaar) het niveau van angst en depressie sinds de coronacrisis met 63 % (!) is toegenomen. Een kwart van hen denkt over zelfmoord. Als gevolg daarvan is het gebruik van antidepressiva met 25 % toegenomen [14]. De relatie tussen de toename van stresservaringen en het risico op bovenste luchtweginfecties en sterfte is in meerdere onderzoeken aangetoond [15 – 17].

3. Een gezonde leefstijl voor jongeren is in de context van covid-19 belangrijker dan ooit

[-] Preventief inzetten op gezonde voeding, levensstijl en psychisch welzijn, vooral voor de meest kwetsbare groepen zoals jongeren uit gezinnen met een laag socio-economische status en jongeren met chronische ziektes, verdient extra aandacht en overheidssteun om de antivirale immunologische weerstand te verbeteren en ziektesymptomen en virusverspreiding in toom te houden [18 – 27].  

Meer aandacht en gezonde levensstijl kan een enorme bijdrage leveren aan het verbeteren van de fysieke en mentale gezondheid en het verminderen van risico-factoren (overgewicht, diabetes en hart- en vaatziekten) voor ernstig verloop van Covid-19, waardoor de druk op het zorgsysteem (intensive care) kan verminderen. [28].

Over de auteurs

Dr. ir. Carla Peeters. Immunoloog, werkte jaren op het RIVM en was bestuurder van zorgorganisaties. COBALA Good Care Feels Better ®.

Prof. dr. Wim Vanden Berghe. Faculteit Biomedische Wetenschap, PPES Labo Eiwitchemie, Proteoomanalyse & Epigenetische signalering, Universiteit Antwerpen.

Prof. dr. Mattias Desmet. Faculteit Psychologie en Onderwijs Wetenschappen, Universiteit Gent.

Referenties

1.         Zhang, R., et al., Identifying airborne transmission as the dominant route for the spread of COVID-19. Proc Natl Acad Sci U S A, 2020. 117(26): p. 14857-14863.

2.         Ludvigsson, J.F., Children are unlikely to be the main drivers of the COVID-19 pandemic – A systematic review. Acta Paediatr, 2020. 109(8): p. 1525-1530.

3.         Munro, A.P.S. and S.N. Faust, Children are not COVID-19 super spreaders: time to go back to school. Arch Dis Child, 2020. 105(7): p. 618-619.

5.       Morrison, K.E., et al., Epigenetic mechanisms in pubertal brain maturation. Neuroscience, 2014. 264: p. 17-24.

6.       Toro, C.A., C.F. Aylwin, and A. Lomniczi, Hypothalamic epigenetics driving female puberty. J Neuroendocrinol, 2018. 30(7): p. e12589.

7.       Lomniczi, A. and S.R. Ojeda, The Emerging Role of Epigenetics in the Regulation of Female Puberty.Endocr Dev, 2016. 29: p. 1-16.

8.       Notterman, D.A. and C. Mitchell, Epigenetics and Understanding the Impact of Social Determinants of Health. Pediatr Clin North Am, 2015. 62(5): p. 1227-40.

9.       Essex, M.J., et al., Epigenetic vestiges of early developmental adversity: childhood stress exposure and DNA methylation in adolescence. Child Dev, 2013. 84(1): p. 58-75.

10.       Bhopal, S., et al., The contribution of childhood adversity to cortisol measures of early life stress amongst infants in rural India: Findings from the early life stress sub-study of the SPRING cluster randomised controlled trial (SPRING-ELS). Psychoneuroendocrinology, 2019. 107: p. 241-250.

11.       Cunliffe, V.T., The epigenetic impacts of social stress: how does social adversity become biologically embedded? Epigenomics, 2016. 8(12): p. 1653-1669.

12.       Bush, N.R., et al., The biological embedding of early-life socioeconomic status and family adversity in children’s genome-wide DNA methylation. Epigenomics, 2018. 10(11): p. 1445-1461.

13.       Gudsnuk, K. and F.A. Champagne, Epigenetic influence of stress and the social environment. ILAR J, 2012. 53(3-4): p. 279-88.

14.       Essex, M.J., et al., Epigenetic vestiges of early developmental adversity: childhood stress exposure and DNA methylation in adolescence. Child Dev, 2013. 84(1): p. 58-75.

15.       Prior, A., et al., The Association Between Perceived Stress and Mortality Among People With Multimorbidity: A Prospective Population-Based Cohort Study. Am J Epidemiol, 2016. 184(3): p. 199-210.

16.       Wieduwild, E., et al., beta2-adrenergic signals downregulate the innate immune response and reduce host resistance to viral infection. J Exp Med, 2020. 217(4).

17.       Nielsen, N.R., et al., Perceived stress and cause-specific mortality among men and women: results from a prospective cohort study. Am J Epidemiol, 2008. 168(5): p. 481-91; discussion 492-6.

18.       Nielsen, N.R., et al., Perceived stress and cause-specific mortality among men and women: results from a prospective cohort study. Am J Epidemiol, 2008. 168(5): p. 481-91; discussion 492-6.

19.       Calder, P.C., et al., Optimal Nutritional Status for a Well-Functioning Immune System Is an Important Factor to Protect against Viral Infections. Nutrients, 2020. 12(4).

20.       Arshad, M.S., et al., Coronavirus Disease (COVID-19) and Immunity Booster Green Foods: A Mini Review. Food Sci Nutr, 2020.

21.       Wolfson, J.A. and C.W. Leung, Food Insecurity and COVID-19: Disparities in Early Effects for US Adults. Nutrients, 2020. 12(6).

22.       Richardsonn, D. and J. Lovegrove, Nutritional status of micronutrients as a possible and modifiable risk factor for COVID19: a UK perspective. British journal of nutrition, 2020.

23.       Kim S-W, et al. Using psychoneuroimmunity agains COVID-19. Brain Behavior and Immunity 27 (2020) 4-5. doi.org/10.1016/j.bbi.2020.03.05

24.       Lazzari D., et al. Letter to the Editor Kim S-W, Su K-P. Using psychoneuroimmunity against COVID-19. Brain Behavior and Immunity 27 (2020) 4-5. doi.org/10.1016/j.bbi.2020.03.025

25.       Godlee F. Covid19: What we eat matters all the more now. BMJ 2020; 370: m2840 | doi.org/10.1136/bmj.m2840

26.       Barazzoni, R. et al ESPEN expert statements and practical guidance for nutritional management of individuals with SARS-CoV-2 infection. Endorsed by the ESPEN Council, PMID: 32305181) ( J Acad Nutr Diet2020 May 14. doi: 10.1016/j.jand.2020.05.012.

27.       Handu D. et al. Malnutrition Care during the COVID-19 Pandemic: Considerations for Registered Dietitian Nutritionists Evidence Analysis Center.Clin Nutr. 2020 Jun;39(6):1631-1638. doi: 10.1016/j.clnu.2020.03.022.

28.     Godlee F. Covid19: What we eat matters all the more now. BMJ 2020; 370: m2840 | doi.org/10.1136/bmj.m2840