Spring naar de content
bron: arnold-jan scheer

Zwarte Piet was nooit een slaaf

Volgens activisten komt Zwarte Piet voort uit de racistische Amerikaanse blackface-traditie. Maar zijn wortels zijn veel ouder: door heel Europa heeft Sint-Nicolaas zwart geschminkte knechten, die wellicht teruggaan op een prehistorische sjamanistische traditie. Een verhandeling.

Gepubliceerd op: Geplaatst in de volgende categorieën:
Geschreven door: Arnold-Jan Scheer

Zesendertig jaar geleden schreef ik in – toen nog – de Haagse Post een artikel over het ‘Oude Sinterklaasfeest’ van Ameland, dat nogal afweek van dat op het vasteland. Groepen identiek vermomde mannen praatten er elke 5de december vlak na zonsondergang opeens met verdraaide stemmen, gromden, bliezen op koehoorns, hielden krachtmetingen op straat en lieten vrouwen in cafés en huizen over stokken springen. In diezelfde periode las ik in vooroorlogse ‘volkskundige’ boeken dat dergelijke inheemse Sinterklaas- en aanverwante riten in heel Europa voorkwamen en besloot ik rond 5 december door Europa te reizen, hoewel mijn dochtertje nog ‘geloofde’.

Er ging een fascinerende wereld voor me open van winterrituelen met veel gemeenschappelijke kenmerken. Ze vonden na zonsondergang plaats, er werd met een roe geslagen en kinderen dreigden te worden ontvoerd in een zak of mand. Nergens ging een Sint met een paard over het dak; wel was men in vrijwel elk Europees land vermomd, draaide het om vrouwen, sprak men met verdraaide stem en was men zwart gemaakt met roet. De deelnemers, voornamelijk jongemannen, droegen vaak geweien, hoorns, zwijnen- of berenkoppen boven hun zwarte gezichten. Kracht- en jachtdieren die in de prehistorie van levensbelang waren. Ze leken op wezens uit de andere wereld. 

Abboneer op een lidmaadschap

Flinke korting op een digitaal jaarabonnement

Sluit nu voordelig een abonnement af en maak kennis met de journalistieke kracht van HP/De Tijd. (Op elk moment opzegbaar.)

Kies een abonnement

Ik zou ontdekken dat ze dat ook waren. Ik was op het oudste geloof ter wereld gestuit.

In een Oostenrijks bergdorp tegen de Italiaanse grens zag ik op 5 december, net als op de Waddeneilanden, demonen door de straten rennen die een uur lang oorverdovend hard de aarde wakker stampten, voorafgegaan door een opzwepende katholieke Sinterklaas. Enorme vechtpartijen volgden op de brug over de gletsjerrivier die het dorp doorsnijdt. Op het dorpsplein vielen ze het publiek aan. Twee ambulances stonden klaar om de gelukzalig bloedenden op te vangen. 

Aan de voet van de meest mythische berg van het Duitse taalgebied ontmoette ik de Wilde Jacht, het dodenleger van Wodan, dat bij fakkellicht en met gezang langs
huizen en boerderijen trekt om geluk te brengen. Ik zag dierfiguren en naast de Sint was ook de dood aanwezig, een man in skeletpak. Ik begreep dat het Sinterklaasfeest een doden- en herlevingsritueel was.

Bij de Wilde Jacht zag ik dierfiguren en naast de Sint was ook de dood aanwezig, een man in skeletpak

In een dorp in Italië sloegen pikzwarte duivels iedereen met zwepen. Daarna smeerden ze jonge meisjes hermetisch zwart in met in olie gemengd roet. Dat bracht geluk en vruchtbaarheid. Hetzelfde ritueel kwam ik tegen in de Zwitserse bergen, de Pyreneeën en in de Nederlandse Achterhoek. Daar gaan de zwartmakers jaarlijks gekleed in middeleeuwse pakjes, net als Zwarte Piet. 

In Italië dragen de zwart geschminkte Moren die Sinterklaas vergezellen en cadeautjes rondbrengen dezelfde rood afgebiesde witte tunieken als de knecht uit het boekje van de Amsterdamse onderwijzer Jan Schenkman uit 1850, waar veel over te doen is. In een tweede druk heeft deze knecht opeens de kleding van ‘onze’ Zwarte Piet aan, feitelijk de kleding van een zestiende-eeuwse Spaanse edelman.

In Andalusië, Spanje en Zuid-Italië (Campobasso) worden jonge kinderen, zuigelingen nog, ritueel aan de duivel aangeboden omdat men gelooft dat dat geluk brengt, vertelt een Italiaans-Amerikaanse vader me. De gezichtjes van de baby’s worden tijdens een optocht van duivels pikzwart ingesmeerd met roet.

Opeens grijpen de dingen in elkaar. De duivel is namelijk een uitvinding van de katholieke kerk. Op het Concilie van Toledo in Spanje in 447 werd deze onverlaat voor het eerst gedefinieerd als een zwarte verschijning die naar zwavel stinkt, bokkepoten heeft, een staart en een enorme fallus. De duivel komt tijdens winterfeesten vooral voor in het katholieke Noord-Italië en Oostenrijk, waar hij Krampus (van krampen, grijpen) wordt genoemd. In Tsjechië heet de trouwe begeleider van Sint-Nicolaas Cert. In Praag heet de Sint Mikulas, maar in het Reuzen-gebergte heet hij Krakonos, een grijze bebaarde berggeest die het dorp beschermt. Ook hij heeft een duivel als sidekick. Ondanks de vrieskou is hij schaars gekleed en van boven tot onder zwart geverfd met roet. Hij heeft het uiterlijk van een ram. 

De tekst gaat onder de foto’s verder.

1) In bergdorpen op Sardinië maken ze zich in de winter zwart met roet. Op de hoofden koppen van bokken, rammen, ezels, zwijnen, of geweien. Ze behoren tot dieren die al in de prehistorie van levensbelang waren. Omstanders worden met roet ingesmeerd. 
2) Ook in een Zwitsers dorp tegen de Italiaanse grens worden in de winterperiode met name ongetrouwde meisjes hermetisch zwart ingesmeerd door als dieren vermomde jongemannen in vachten en met bellen om. Dit brengt geluk en vruchtbaarheid. Men leert elkaar kennen en trouwt later. Het gebruik is volgens kenners minstens 800 jaar oud.
3) In een autonoom bergdorp op Sardinië staat een zwartgeschminkte man met hoorns symbool voor de jaarwisseling. Feestelijke gevechten tussen als dieren vermomde zwart geschminkte mannen verbeelden jaarlijks de strijd om het voorjaar. 

Zeven jaar geleden werd ik door de VARA uitgenodigd om als Sinterklaasdeskundige te spreken tijdens ‘Het grote Zwarte Piet-debat’. Ik vertelde dat de oorsprong van het feest gerelateerd is aan een minstens 2600 jaar oud Perzisch nieuwjaarsfeest, Noroez (nieuwe dag), door de Unesco tot cultureel erfgoed verklaard. Een oude wijze grijze man, Amoe Noroez, brengt geschenken tijdens een overvloedige dis en wordt vergezeld door een dansende, zwart geschminkte figuur die de waarheid zegt en sprekend op Zwarte Piet lijkt. Hij is een nar, een zogenaamde trickster, een bekend archetype uit de antropologie. Ik verwees ook naar sjamanistische wintirituelen in Suriname die verwant zijn aan onze Europese Sinterklaasrituelen. Ik dacht toen dat deze kennis verbindend zou kunnen zijn, hoewel ik het zelf nogal kwezelig vond klinken.

De Arminiuskerk in Rotterdam, waar het debat in 2013 plaatsvond, zat die avond vol met activisten tegen Zwarte Piet die later bekend zouden worden als KOZP (‘trap Zwarte Piet eruit’). Quinsy Gario sprak en zei dat het om een kunstproject ging. Documentairemaker Roy Dames filmde, maar werd gemolesteerd. Zijn lens werd bedekt en zijn zendmicrofoon werd door Gario onder de tafel gegooid. 

Aanleiding voor het debat was dat Gario twee weken eerder bij Pauw & Witteman over Sinterklaas had gezegd: “Wij voeren dat toneelstukje constant elk jaar weer uit, dus het lijkt of we terug willen keren naar de periode waarin ik een tot slaaf gemaakte mens was en eigendom zou zijn van een van u.”

In Rotterdam antwoordde Gario op de vraag van presentator Francisco van Jole of iedereen die zich zwart schminkt racistisch is met een volmondig ‘ja’. Zeven jaar later heeft het Europees Parlement een resolutie aangenomen die het zwart schminken veroordeelt en rechtskundigen voorspellen dat je er in de toekomst voor opgepakt en gearresteerd kunt worden. Facebook verwijdert al foto’s van mijn onderzoek en schrijft dat ik haatdragend taalgebruik bezig.

Toch ontdekte ik de afgelopen zeven jaar dat er vrijwel geen land in Europa is waar men zich ’s winters niet zwart schminkt. Overal lopen Zwarte Pieten en zwartgeverfde Moren rond, ook in landen zonder koloniaal verleden. In Alcoy, Spanje, zien ze er precies zo uit als de zogenaamde 

karikatuur waar KOZP op doelt en die in de VS doorgaat voor racistisch. In Engeland, Spanje, Tsjechië, Iran en China bezoeken deze zwart geschminkte personen huizen en boerderijen, waar ze warm worden onthaald. Ze voeren winterriten uit die de katholieke kerk rond de middeleeuwen gedoogde. Vooral op afgelegen en geïsoleerde plekken, zoals eilanden en
bergen, plekken die eeuwenlang buiten de
invloedssfeer van de dominante cultuur zijn gebleven en waar de spreekwoordelijke tijd stil heeft gestaan, zijn deze rituelen bewaard gebleven. Naarmate ik meer berenfeesten en hertenrituelen tegenkwam en bestudeerde, vermoedde ik dat Zwarte Piet een prehistorische, sjamanistische oorsprong heeft.

Emeritus hoogleraar Roslyn Frank van de Universiteit van Iowa is cognitief linguïst en antropoloog en publiceerde diverse werken over sjamanisme en prehistorische rituelen. Ze spreekt Baskisich en deed jarenlang veldonderzoek in de Pyreneeën in Frankrijk en Spanje. Vaak was ze bij zogenaamde Baskische berenfeesten (fêtes de l’ours). Ze ontdekte dat Basken geloven dat mensen van beren afstammen en ze ziet een duidelijk verband tussen ons Sinterklaasfeest en dit Baskische geloof. Via een videoverbinding vraag ik de professor wat beren met Sint-Nicolaas te maken hebben.

Sint-Nicolaas is de christelijke versie van een voorchristelijke berenleider. Zo drukte de kerk een christelijk stempel op de traditie

Roslyn Frank, emeritus hoogleraar cognitieve linguïstiek en antropologie

“Beren werden gezien als sjamanistische ‘healers’,” zegt ze. “Tot aan de Tweede Wereldoorlog gingen in de Balkan en Pyreneeën nog beertrainers met echte beren naar de dorpen om tijdens huisbezoeken rituele genezingsceremonies, rituele reinigingen te doen.”

Als een soort prehistorische dokters? Sjamanisme is eigenlijk prehistorische geneeskunde?

“Juist. Het geloof dat mensen van beren afstammen is niet uniek, maar wijdverspreid. Je kunt het nu nog in Siberië en Noord-Amerika tegenkomen onder inheemse jagers/verzamelaars. Beren hebben een bovennatuurlijke kant. Ze kunnen vier maanden of langer zonder eten en drinken en komen in het voorjaar weer tevoorschijn, wat ze verbindt met het idee van wederopstanding. 

“Tijdens feesten waar men transformeert is een zwart gemaakt gezicht de eenvoudigste vermomming. Personen met een dierenmasker op hebben daaronder vaak ook nog een zwart gezicht. En ze maken de gezichten van de toeschouwers zwart, omdat dat geluk brengt. Roet wordt ook gezien als profylactisch. Tijdens die geluksvisites onthullen de deelnemers hun identiteit niet. Ze spreken niet of fluisteren (verdraaien hun stem), want ze mogen niet herkend worden. Ze vertrouwden me toe: als je je gezicht zwart hebt gemaakt, ben je een ander mens. Je bent in iemand anders overgegaan. Iemand uit de andere wereld. Andere mensen zien je ook als iemand anders. Er is dat psychologische aspect.”

Hoe past Sint-Nicolaas daarin? 

“Je hebt vele tientallen heiligen. Er zijn er ook met de naam Sint-Ursus. Ursus is Latijn voor beer. In sommige kloosters en abdijen hielden ze beren die ze trainden voor genezingsceremonieën. De tijd verstreek, maar in de middeleeuwen, toen Sint-Nicolaas razend populair werd, evenals de duivel, was deze ongelooflijk sterke traditie van beren die rondgingen en iedereen gezond hielden er nog steeds. De kerk wilde die heidense traditie onderdrukken. Ze veranderde bijvoorbeeld de naam van een klooster in een poging om de sjamanistische beschermingskracht van beren over te dragen op een uitheemse heilige als Sint-Nicolaas. Nu nog zie je Sint-Nicolaas vaak afgebeeld met een beer. Hij is de christelijke versie van een voorchristelijke berenleider. Zo wist de kerk een compromis te creëren: men behield de traditie, maar drukte er een christelijk stempel op.”

Volgens Frank nam de bok na de komst van de landbouw en na het domesticeren van dieren de sjamanistische eigenschappen van de beer over. De katholieke kerk veranderde deze bok in een duivel met bokkepoten en bokkehoorns.

In 2016 publiceerde de NRC een oproep van ruim honderd schrijvers, acteurs en programmamakers aan het Sinterklaas-journaal om Zwarte Piet ‘naar huis te sturen’. Volgens PvdA-leider Lodewijk Asscher moest de overgrote meerderheid in Nederland, die voor Zwarte Piet is, zich maar aanpassen aan een minderheid die er aanstoot aan nam. De NPO volgde. Geen van allen verdiepten ze zich in de geschiedenis en de oorsprong van het Sinterklaasfeest, hoewel geschiedenis paradoxaal genoeg de inzet is van het Zwarte Piet-debat. 

In 2011 was dat anders. Toen deden collega Roy Dames en ik een voorstel aan de eindredacteur documentaires van de NTR voor een documentaire over die oorsprong (Wild Geraas). De mediadirecteur toonde zich enthousiast en er werd een uitzenddatum gepland: 6 december 2011. Naderhand wees de netmanager de film af wegens ‘gebrek aan urgentie’. In 2013 was die urgentie er wel en dus boden we het project in 2014 opnieuw aan. Het hoofd aankoop van de NTR had ons al gemaild: ‘Een eyeopener’ die ‘een belangrijk nieuw inzicht geeft waarvan de rest van Nederland kennis moet nemen’. Kort daarop schreef ze: “Sunny Bergman blijkt al een VPRO-documentaire over Zwarte Pieten te gaan maken… Dus hier kan ik niets mee vrees ik. Groet!”

Waarheidsvinding is niet het sterkste punt van de NPO. Vorig jaar concludeerde de ombudsman van de NPO dat talkshows gedomineerd worden door een klein groepje bekende gezichten die overal over meepraten: ‘ongeschikte gasten’ die ‘niet direct verstand hebben van besproken zaken’.

“Wetenschap staat voor de publieke omroep gelijk aan infotainment,” schreef de NRC onlangs.

De tekst gaat onder de foto’s verder.

1) In een verlaten berggebied in Grieks Macedonië schminkt men zich tijdens een Dionysisch ritueel op nieuwjaarsochtend pikzwart en danst daarbij dronken en in trance op pentatonische muziek vóór de Byzantijnse kerk tijdens de dienst (waar men niet binnen mag). Het ritueel vindt sinds de oudheid plaats. Men haalt trucs en grappen uit. Er wordt in triomf een bruid uit de bergen gehaald. Wie niet met roet is ingesmeerd (lees: besmet met geluk) wacht geen gelukkig jaar.
2) In Alcoi Spanje: Moorse pages, gestileerd als Zwarte Pieten die via ladders de huizen inklimmen om pakjes en geschenken te brengen. 
3) Voorjaarsgebruik in Noord-Italië, ook daar zwarte gezichten en lange vlasbaarden.
bron: arnold-jan scheer

Meerdere historici hebben inmiddels aangetoond dat Zwarte Piet geen enkele relatie heeft met het slavernijverleden. Toch zul je deze – bijvoorbeeld cultuurhistoricus dr. Marleen de Vries – nooit aantreffen in talkshows. Zij toonde aan dat het uiterlijk van Zwarte Piet gemodelleerd is naar dat van de Moor. “Moren, dus Noord-Afrikaanse moslims, werden al vanaf de dertiende eeuw in heel Europa geportretteerd zoals ‘onze’ Piet. Vaak met een baret of tulband op, volle rode lippen, kroeshaar en met gouden oorringen. Sommigen schopten het tot held, zoals de heilige Mauritius (derde eeuw), patroonheilige van de keizers van het Heilige Roomse Rijk. Wie wil weten waarom Piet zwart is, kroeshaar heeft en volle lippen, moet zich dus verdiepen in de gemeenschappelijke katholieke geschiedenis van Europa, die veel ouder is dan de slavernijgeschiedenis. Sint en Piet verbeelden een katholieke bisschop en een al dan niet bekeerde Moor. We kijken naar eeuwenoude Europese religiegeschiedenis. Dat verklaart waarom de katholiek Alberdingk Thijm als jongen in 1828 in Amsterdam 

‘een kroesharige neger’ naast Sinterklaas zag opduiken bij een welgestelde katholieke Italiaanse koopman. Moren maken in Noord-Italië nog altijd deel uit van het Sinterklaasfeest. Zwart is overigens al eeuwenlang onderdeel van het feest. In 1792 beschrijft een vader hoe hij de avond van zijn leven heeft omdat hij op Sinterklaas-avond zijn ‘bakhuis’ (bakkes) zwart heeft gemaakt om zijn kinderen schrik aan te jagen.

Dr. Guus Kroonen, taalwetenschapper en onderzoeker van het Proto-Indo-Europees aan de Universiteit Leiden en de Universiteit van Kopenhagen, schrijft op een platform voor academici: “Omdat deze Morentradities tot diep in de Alpen te vinden zijn, kunnen ze onmogelijk door de Nederlandse cultuur zijn beïnvloed. Het ligt dus ook niet voor de hand dat Schenkmans’ zwarte page spontaan in Nederland is ontstaan, zoals nu algemeen wordt aangenomen. (–) Hij is eerder een voortzetting van een ouder, continentaal Europees gebruik, dat nu grotendeels verdwenen is.”

In 1836 maakte folklorist L.Ph.C. van den Bergh al gewag van ‘den zwarten knecht van St Nikolaas met kettingen die de kinders verschrikt’. Kroonen: “De naam Zwarte Piet vinden we ook nog terug op een lijst van duivels en weerwolven uit 1766. Schenkman putte in zijn boekje dus duidelijk uit reeds bestaande tradities.”

Politiek activisten negeren deze makkelijk na te trekken feiten, want ze ontkrachten het idee dat Zwarte Piet racistisch zou zijn. In plaats daarvan beweren ze dat Zwarte Piet blackface is, rond 1850 overgenomen uit Amerikaanse minstrel shows. Maar volgens historicus Han van der Horst klopt dat niet: “Blackface ontstond in de Verenigde Staten zo rond 1820 en we hebben hier in Europa en Azië te maken met een opeenvolging van tradities die onderling waarschijnlijk samenhangen en dan heb je het over een periode van duizenden jaren.” Het Sinterklaasboekje van Schenkman uit 1850 is dan ook niet meer dan een modernisering ‘van een traditie, die een heidense oorsprong heeft en een christelijk sausje heeft gekregen toen Europa zich bekeerde tot het christendom’.

In de godsdienstwetenschap noemt men dit ‘syncretisme’, het samensmelten van kenmerken en eigenschappen dankzij duizenden jaren geschiedenis. Zwarte Piet kreeg uiteindelijk een braaf, niet-heidens uiterlijk, dat van een Spaanse Moor. Als je hem naast Sinterklaas zette, was onmiddellijk duidelijk dat het stel uit Spanje kwam, het land dat de Moren in de middeleeuwen hadden bezet. Zeventiende- en achttiende-eeuwse slaven zagen er volgens Marleen de Vries heel anders uit en werden dus ook anders afgebeeld: “Naakt, of alleen met een lendendoekje om.” Volgens Van der Horst is Zwarte Piet “de verkeerde vijand. Het is een strijd op een verkeerd front.” 

Ik zie geen aanwijzingen dat die nieuwe knecht van Sinterklaas een slaaf was of als slaaf bedoeld is

P.J. Margry, hoogleraar Europese etnologie aan de Universiteit van Amsterdam

Professor Frank zegt desgevraagd: “Amerikanen hebben simpelweg geen enkel idee van de rijke traditie aan folklore en gebruiken die de Europeanen hebben behouden. Ze zien Zwarte Piet en dan geloven ze onmiddellijk dat ze hun eigen raciale verhoudingen op Nederland kunnen projecteren. Zwarte Piet is geen uitvinding uit 1850. Zwarte Pieten bestaan overal in Europa. Schenkman maakte de wilde verschijningsvormen van Sint-Nicolaas die er toen waren acceptabel voor de bourgeoisie. Maar als je ‘Black Pete’ opzoekt op Wikipedia, dan staat er dat hij in 1850 is bedacht door Schenkman. Wat simpelweg niet waar is. Amerikanen begrijpen niet dat hij een pan-Europees verschijnsel is. Hij nam verschijningsvormen aan die overal anders zijn maar in heel Europa ver teruggaan.”

Hoe ver?

“Als je gelooft dat je afstamt van beren, dan ga je terug tot de tijd van jagers/verzamelaars. Sommige wetenschappers geloven dat de berencultus teruggaat tot de neanderthalers.” (Ook bij neanderthalers is roet als huidverf aangetroffen – AS.) “Misschien tot in het mesolithicum. Misschien 10.000-15.000 BC.”

Historicus drs. Mark Rutte is zeer stellig over de kernvraag of Zwarte Piet racisme is: “Het is volkscultuur. Het is absoluut niet racistisch.”

Marleen de Vries verbaast zich er vooral over dat je de waarheid niet op tafel mag leggen en spreekt over een goed staaltje van stalinisme: “We zijn getuige van een vorm van geschiedvervalsing. Wat de tegenstanders van Piet doen is allerlei zaken op één hoop gooien die feitelijk niks met elkaar te maken hebben: het actuele racisme in de samenleving, de geschiedenis van de slavernij en de geschiedenis van Sinterklaas. Alles behalve de geschiedenis van Zwarte Piet zelf. Maar sinds wanneer zijn feiten bedreigend?”

P.J. Margry, hoogleraar Europese etnologie aan de Universiteit van Amsterdam en onderzoeker aan het Meertens Instituut, stelt: “Ik zie geen aanwijzingen dat die nieuwe knecht van Sinterklaas een slaaf was of als slaaf bedoeld is.” En Sint-Nicolaas-kenner Frits Booy is er ook zeker van: “In de hele Sinterklaasgeschiedenis en de literatuur is er geen enkel bewijs dat Sinterklaas een slaaf in dienst heeft.” 

Ik geef het toe. Ik ben gedurende mijn hele jeugd Zwarte Piet geweest. Van Muiswinkel was er openlijker over, nu kom ik uit de kast. Want ik wil voorkomen wat Joachim Stroink, Canadees politicus van Nederlandse ouders, overkwam. Een foto op Facebook waarop hij op schoot zat bij Zwarte Piet heeft hij ijlings moeten verwijderen. Op de televisie deed hij boete door in huilen uit te barsten in de hoop zijn politieke carrière te redden. Zo ver ben ik nog niet. Vanaf mijn veertiende was ik de officiële Zwarte Piet voor de kinderen van de musici van het Concertgebouworkest. Ik rolschaatste door de gangen. Tot mijn 27ste bezochten hoofdredacteur Ton van Dijk van Nieuwe Revu en ik als Sint en Zwarte Piet de Bijlmerbajes en de Amsterdamse onderwereld. We kwamen bij drugsdealers over de vloer, we liepen schertsend seksclubs binnen en in de Casa Rosso ging Sint vlak voor een portier, een kleerkast, staan tot hun gezichten elkaar bijna raakten. Met diepe stem zei hij: “Zo zo, ben jij nou die jongen met dat gorillahoofd en die dikke nek die rechtstreeks naar onze afstamming wijst?” Waarop de man met kinderlijk ontzag stamelde: “Ja ja, Sinterklaas.”

Het liep bijna fout toen de Sint mijn cadeautjes die voor mijn familie bestemd waren (daar zouden we later langs gaan) aan de hoeren begon uit te delen. Toen kregen we een meningsverschil. Onze oude gezagsverhouding begon te rammelen.

Meer foto’s vindt u in het novembernummer van HP/De Tijd. (2020)

Over de auteur

Arnold-Jan Scheer is journalist, schrijver, tv- en documentaire- en theatermaker. Hij schreef voor Nieuwe Revu, HP, National Geographic, Avenue, Vitrine, Trouw en de VARAgids. Hij raakte gefascineerd door aan het Sinterklaasfeest verwante voorchristelijke riten en rituelen, die overal in Europa voortleven. De twee boeken die hij erover schreef richten zich op de oorsprong ervan en op Europese zwartschminkrituelen. Die legde hij vast in twee Nederlandstalige documentaires en een Engelstalige, te bestellen via www.wildgeraasdefilm.nl