Vanaf 1 december bestaat de mogelijkheid om je zonder klachten te laten testen. Dit kan in XL-teststraten, die op verschillende plaatsen in Nederland geopend zijn. Hier wordt gebruik gemaakt van de standaard RT-PCR-testen en diverse sneltesten. Volgens politici, overheid en VNO-NCW en MKB-Nederland is het een voorwaarde om vanaf 1 maart 2021 iedereen maandelijks te testen om de samenleving te kunnen heropenen. Voor een virus met een infectiefaliteitsratio van 0,23%, dat vergelijkbaar is met het influenzavirus, is dat een enorme investering. Bovendien kan massaal testen met diagnostische testen die nog onvoldoende gevalideerd zijn en door ongeschoold personeel worden uitgevoerd, grote economische schade en gezondheidsschade tot gevolg hebben.  

Positieve RT-PCR-test is niet hetzelfde als een besmetting

Steeds meer wetenschappelijke onderzoekers en medici uiten zich over de onjuiste manier waarop op dit moment de RT-PCR-test gebruikt wordt voor de diagnose van Covid-19-patiënten. De test is te gevoelig, waardoor veel mensen een positieve uitslag ontvangen terwijl zij geen besmettelijk virus bij zich dragen. Zij worden wel gevraagd tien dagen in quarantaine te gaan en contactonderzoek in de omgeving van de positief geteste persoon wordt in gang gezet.

De RT-PCR-test toont een stukje RNA van het virus aan, maar niet het hele virus (complete RNA + virusmantel). Naarmate de Ct-waarde hoger wordt ingesteld om RNA te kunnen detecteren, worden meer mensen positief getest. De World Health Organization (WHO) en het Center for Disease Control (het Amerikaanse RIVM) hebben aangegeven dat de RT-PCR-test kan worden afgelezen bij Ct-waarden van 40-45. Een volledige genoomsequentie (RNA) van het virus kan echter niet meer worden aangetoond in monsters met een positieve uitslag met Ct-waarden hoger dan 33. Enkele andere onderzoekers toonden maximale Ct-waarden van 17 tot 27 om een virus in een cellijn te kunnen kweken. Het is tot op heden onduidelijk welke Ct-waarden en welke probes er voor de RT-PCR-testen gehanteerd worden in Nederland.

Prof. dr. Marion Koopmans erkent tegenover Tijs van den Brink (NPO Radio 1) dat de RT-PCR-test geen besmettelijk virus aantoont. Prof. dr. Jaap van Dissel (RIVM) erkent dat ook na een vraag door de heer Van Haga in de Tweede Kamer.

Een positieve RT-PCR-test betekent dat het RNA van het SARS-COV-2-virus wordt aangetoond mits de juiste probes worden gebruikt die het SARS-COV-2-virus kan onderscheiden van andere coronavirussen. De huidige coronamaatregelen, met 1,5 meter afstand houden, thuiswerken en mondkapjesplicht kunnen economische schade en gezondheidsschade veroorzaken. Daarom is het belangrijk om transparant te zijn over de testen en verantwoording over de gebruikte diagnostiek.

Ondanks de vragen die vanuit verschillende gremia gesteld worden, verandert er tot op heden niets in de transparantie over het aantal positieve RT-PCR-testen en hoe in de media gerapporteerd wordt over het aantal besmettingen per dag. Op basis van ervaringen in andere landen met het bijstellen van Ct-waarden van 40 naar 35 of van 35 naar 30, kan het aantal positieve testen met 40 tot 80 % lager worden. Voor een definitieve bevestiging dat een positieve RT-PCR-test een Covid-19-patiënt betreft, is daarnaast een klinische diagnose door een arts nodig. De verschijnselen van Covid-19 zijn daarnaast lastig te onderscheiden van infecties met andere griepvirussen en/of bacteriële infecties of soms ook andere ziekten.

Een studie naar de natuurlijke aanwezigheid van virussen in gezonde mensen (viroom) komt tot de conclusie dat het een grote uitdaging is om nieuwe ziekteverwekkende virussen aan te kunnen tonen met technieken die onvoldoende gevalideerd zijn.

Mensen zonder klachten zijn niet besmettelijk

Tot op heden werden hoofdzakelijk mensen met ernstige of milde griepklachten getest op aanwezigheid van het SARS-COV-2-virus. Sinds 1 december is het mogelijk dat mensen zonder klachten getest worden. Een recent onderzoek onder tien miljoen inwoners van Wuhan (China), gepubliceerd in Nature, toont aan dat mensen die geen klachten hebben en positief testen met de RT-PCR-test (asymptomatische positieve test) een lage virale lading hebben – ze testen dus alleen positief testen op een hoge Ct-waarde. Omdat alle directe contacten van de asymptomatische patiënten negatief testten, werd geconcludeerd dat het besmettingsrisico van mensen zonder klachten gering is. Dit bleek ook zo te zijn voor mensen die opnieuw positief testten na Covid-19 doorgemaakt te hebben. Evenals in verschillende andere studies werd aangetoond dat zij niet langer een besmettelijk virus bij zich dragen.

Asymptomatische positieve RT-PCR-testen werden vooral aangetoond bij werklozen, gepensioneerden, ouderen en publieke dienstverleners in de districten waar het virus eerder dit jaar het meest werd aangetoond. Bij 63% van de asymptomatische mensen met positieve RT-PCR-testresultaten werden IgG-antistoffen aangetoond. Kwetsbare mensen die blootgesteld worden aan een lage dosis virus, kunnen mogelijk asymptomatisch zijn door reeds opgebouwde immuniteit  

Engelse onderzoekers publiceerden een interessant systematisch review en meta-analyse in The Lancet. Zij komen tot vergelijkbare conclusies met betrekking tot positieve RT-PCR-testen van mensen zonder klachten. Slechts in 1 studie was in 1 van de 3 asymptomatische casussen een positieve viruskweek mogelijk. Het SARS-COV-2-virus kan over een langere periode (zelfs 83 dagen) worden aangetoond in de bovenste luchtwegen. Een virus dat in staat is andere te besmetten wordt over een veel kortere periode van slechts negen dagen aangetoond. Virale lading van SARS-COV-2 bleek het hoogst in de eerste week van infectie, met veelal een piek op dag vier na het ontstaan van symptomen. Hoewel modelstudies een potentiële virale piek aantoonden voordat symptomen verschijnen, werd geen enkele studie gevonden die pre-symptomatische virale lading aantoonden.

De resultaten van deze wetenschappelijke studies kunnen vraagtekens plaatsen bij het (maandelijks) testen van mensen zonder klachten. Testen blijken alleen zinvol voor mensen met klachten. Bij een negatief testresultaat is bij klachten thuisblijven nog steeds nodig en desgewenst aanvullende diagnostiek. Immers er kan sprake zijn van andere virale of bacteriële infecties of andere ziekten.

Virus minder virulent dan aan het begin van de pandemie

Genetisch onderzoek en onderzoeken van viruskweken hebben aangetoond dat het SARS-COV-2-virus in de tijd veel minder virulent is geworden, waardoor de geïnfecteerde persoon een lagere viruslading heeft dan die bij de infecties eerder dit jaar werden aangetoond. Dit sluit aan bij de observering van Nederlandse artsen in ziekenhuizen dat Covid-19-patiënten sinds de zomer veel mildere verschijnselen vertonen. In plaats van 22 dagen verblijf in het ziekenhuis, kon worden ingekort naar acht dagen verblijf in het ziekenhuis. Op dit moment verblijven 1602 patiënten met een positieve RT-PCR-test in het ziekenhuis; 472 Covid-19-patiënten op de intensive care. Het aantal mensen dat overlijdt met of door Covid-19 is in verhouding tot de eerste golf veel minder. Evenals in vele andere landen is in het nieuwe griepseizoen geen relatie te zien tussen het aantal positieve testen en het aantal overlijdens met of door Covid-19. In een rapport van de CDC bleek dat slechts bij 6% van de overledenen enkel Covid-19 als doodsoorzaak werd aangegeven. Bij de overige 94% werden gemiddeld 2,6 chronische ziekten gerapporteerd. Opmerkelijk gegeven is dat in 2020 minder influenzavirus, bronchitis en pneumonie voorkomt.

Sneltesten minder gevoelig en nog onvoldoende gevalideerd voor massaal testen

In de XL-teststraten en door sommige commerciële partijen worden sneltesten aangeboden om het SARS-COV-2-virus aan te tonen. De meest gebruikte sneltesten zijn antigeentesten die een manteleiwit van het SARS-COV-2-virus aantonen. Deze testen kunnen binnen 15 tot 30 minuten de uitslag geven over een positieve of negatieve test. Als motivatie voor een snelle implementatie van deze testen wordt gebruikt dat bijvoorbeeld zorgpersoneel en onderwijspersoneel minder lang onnodig in quarantaine moeten voordat de uitslag bekend is. Een andere motivatie is om het virus in te dammen door positief geteste mensen in quarantaine te plaatsen.

Enkele antigeentesten zijn door de Amerikaanse Food and Drug Administration (FDA) alleen vrijgegeven voor het gebruik van mensen met klachten binnen twaalf dagen na het begin van de klachten. Testen dienen uitgevoerd te worden door goed geschoolde zorgprofessionals. De gevoeligheid van deze testen is minder dan van de standaard RT-PCR-test. De FDA adviseert dat mensen die negatief testen zich alsnog laten testen met een RT-PCR-test.

Omdat het merendeel van de mensen negatief getest zal worden, betekent dit alsnog een extra druk op de RT-PCR-testen. In Nederland werden enkele vergelijkende onderzoeken tussen antigeentesten en de RT-PCR-test uitgevoerd. Deze studies die uitsluitend bij mensen met ernstige en milde klachten werden verricht zijn echter nog niet verschenen in peer-reviewed wetenschappelijke tijdschriften.

In de wetenschappelijke literatuur wordt een grote variatie in kwaliteit en gevoeligheid van de momenteel 76 beschikbare antigeentesten aangegeven. In Nederland wordt door TNO en DSM gewerkt aan een LAMP RT-PCR-test, die binnenkort beschikbaar komt in de XL-teststraten. Dit is een versnelde versie van de traditionele RT-PCR-test die in veel kortere tijd een positief of negatief resultaat van aanwezigheid van het RNA van het SARS-COV-2-virus kan aangeven. Grootste probleem met de validatie van de nieuwe testen is dat deze vergeleken worden met de gouden standaard RT-PCR-test. Tot op heden is er zelfs bij deze test geen eenduidigheid bij welke standaard concentratie van een besmettelijk virus (Ct-waarden) uit gegaan kan worden.

Patiënten en gezonde burgers verdienen een zorgvuldige diagnose

Politici, wetenschappers en beleidsadviseurs dragen een grote verantwoordelijkheid voor de publieke gezondheid om interventies te kiezen die een positief effect sorteren en te voorkomen dat mensen blootgesteld worden aan onveilige en ineffectieve interventies. Dit geldt ook voor diagnostiek. Onjuiste diagnostiek en behandeling is al jaren een van de tien belangrijkste doodsoorzaken wereldwijd. Het is dan ook van groot belang voor de publieke gezondheid om te voorkomen dat later geconcludeerd wordt dat dit percentage hoger is geworden door onjuiste, onvolledige of het uitblijven van diagnostiek.

Patiënten en gezonde burgers verdienen een afweging op complete data van peer-reviewed wetenschappelijke studies onafhankelijk van geneesmiddelen- , diagnostiek- of vaccinproducenten alvorens deze worden toegepast voor surveillance, behandeling of verplichte maatregelen. Transparantie over eventuele conflicterende belangen van alle betrokken partijen en personen in het besluitvormingsproces zijn belangrijk voor het verkrijgen van draagvlak van beslissingen die genomen worden.

Op basis van de huidige wetenschappelijke kennis kan beter gekozen worden om alleen mensen met klachten nauwkeurig en consistent te testen in de eerste week van de symptomen. Door klinische diagnostiek onder leiding van artsen en voldoende geschoold personeel voor de afname van monsters en uitvoering van diagnostische testen kan zo een beter beeld gevormd worden over Covid-19 en de juiste diagnostiek. Aangevuld met een nationaal programma op kwaliteitscontrole van door de GGD en commerciële partijen aangeboden testen kan het werkelijk aantal Covid-19-patiënten geborgd worden. Op basis van deze gegevens kan een juiste strategie voor het beschermen van de grootste risicogroepen voor een ernstig verloop van Covid-19 worden ingezet. Op deze manier is meer zorgpersoneel beschikbaar om bij ziekte tijdig mensen de juiste diagnostiek en behandeling te kunnen verzekeren. Dit is hard nodig omdat het ziektepercentage in de zorg momenteel veel hoger is dan in eerdere jaren en de reguliere zorg nu al geruime tijd onder druk staat.