Spring naar de content
bron: serv wiemers

De laatste Sioux-medicijnman

Begin deze maand overleed Lakota-opperhoofd en medicijnman Leonard Crow Dog. Honderden indianen verdrongen zich rond zijn sterfbed. Maar zij praten niet over sterven; Crow Dog begint zijn reis naar de sterren. Waarom beschouwen indianen hem als een heilige? En welke historische rol heeft hij vervuld? “Crow Dog is de indiaanse Dalai Lama.”

Gepubliceerd op: Geplaatst in de volgende categorieën:
Geschreven door: Serv Wiemers

Het is voorjaar 1973 als indiaanse activisten het dorpje Wounded Knee overnemen. Het is dezelfde plek waar in 1890 het Amerikaanse leger driehonderd vluchtende Lakota Sioux-indianen doodschoot. Dat maakte de kolonisatie van Noord-Amerika compleet; de oorspronkelijke bewoners definitief onderworpen. De opstand in 1973 is daarom voor veel Amerikanen een schok: “Zijn ze er dan nog?” “Waarom doen ze zo vervelend?” Een getergde president Nixon stuurt – opnieuw – het leger er op af. Dit keer komen slechts twee indianen om het leven; aandacht van de media voorkomt erger. Want kranten en TV storten zich gretig op de fotogenieke activisten, waaronder een mooie jonge medicijnman met dikke vlechten en een veer in het haar: Leonard Crow Dog.

American Indian Movement

Begin jaren zeventig is het onrustig in de VS. De burgerrechtenbeweging steekt ook jonge stadsindianen aan. Zij herontdekken hun sinds 1890 weggemoffelde indiaanse identiteit. De American Indian Movement (AIM) protesteert tegen politie-racisme en richt zich op de nakoming van de honderden verdragen die zijn gesloten tussen indiaanse volken en de Amerikaanse overheid. Daarnaast vechten de indianen voor godsdienstvrijheid, want hun traditionele ceremoniën zijn nog steeds bij wet verboden.

Abboneer op een lidmaadschap

Flinke korting op een digitaal jaarabonnement

Sluit nu voordelig een abonnement af en maak kennis met de journalistieke kracht van HP/De Tijd. (Op elk moment opzegbaar.)

Word abonnee

Maar veel indianen zijn die ceremoniën ook zelf vergeten. De kostscholen hebben met harde hand de indiaanse identiteit – taal, cultuur, ceremoniën – uitgewist. De vondst van 215 kinderlijkjes in één van die kostscholen in Canada eerder deze maand is geen uitzondering. ‘Whitewashing’ was het expliciete doel van de kostscholen.

Dat wisten ook de Lakota Sioux-stamoudsten toen Leonard Crow Dog in 1942 werd geboren. Zij herkennen hem als een bijzonder mens. Als kind wordt hij verstopt op een bebost terrein in een dal met de toepasselijke naam Crow Dog’s Paradise. Zijn vader Henry is een bekende medicijnman en grootvader één van de overlevenden van Wounded Knee 1890. De jonge Leonard wordt verborgen gehouden voor leerplichtambtenaren en grootgebracht door de stamoudsten. Hij leert geen lezen of schrijven, maar wel andere dingen. Want de stamoudsten hebben het vrije leven nog meegemaakt. Zij kennen de tijd vóór de kolonisatie, toen Lakota nog gewoon Lakota mochten zijn. Zij kennen de traditionele verhalen en ceremoniën die op het punt staan voorgoed te verdwijnen.

Als kind wordt hij verstopt op een bebost terrein in een dal met de toepasselijke naam Crow Dog’s Paradise. Zijn vader Henry is een bekende medicijnman en grootvader één van de overlevenden van Wounded Knee 1890

“Jij bent de laatste,” houden ze het kind voor. “Jij moet dit onthouden.” Hij leert de Lakota taal en ceremoniën, zoals de verboden Sundance en Ghost Dance. Leonard’s grootvader was één van de leiders van de Ghost Dance die eind negentiende eeuw hoop gaf dat de indiaanse manier van leven inclusief de bizons weer terug zou komen. De Ghost Dancers werden in 1890 bij Wounded Knee vermoord en de dans werd nooit meer uitgevoerd.

Als een soort Panchen Lama groeit hij op. Leonard draagt geen schoenen; dat zijn koloniale ondingen. Op mocassins loop je veel beter en kun je Moeder Aarde bij iedere stap voelen. Op 13-jarige leeftijd wordt Leonard Crow Dog medicijnman. Zijn rol in dit leven ligt dan al vast, maar hij moet er nog wel invulling aan geven.

Die invulling komt snel. Begin jaren zeventig heeft Crow Dog dezelfde leeftijd als de activisten van AIM. Op zoek naar de indiaanse identiteit kan hij de beweging voeden met typisch indiaanse waarden. Op dat moment zijn er nog ouderen op de reservaten die (clandestien) vasthouden aan de tradities, maar Crow Dog vormt als leeftijdsgenoot de perfecte brug.

Zo wordt Leonard Crow Dog de spiritueel leider van de American Indian Movement. Tijdens de belegering van Wounded Knee voert hij de ceremoniën uit, waaronder voor het eerst in 83 jaar de Ghost Dance. Wanneer het leger dreigt aan te vallen, schildert hij de gezichten van de AIM-leden rood ten teken dat ze de dood aanvaarden. In onderhandelingen met overheidsvertegenwoordigers laat hij eerst de heilige pijp rondgaan.

De tekst gaat onder de foto verder.

Crow Dog laat de heilige pijp rondgaan

Bizonhartsoep

Terug naar eerder deze maand. In het hart van Lakota-land staat een eenvoudig huisje, even ten noorden van Rapid City. Leonard Crow Dog, 79 jaar, ligt op bed. Kort daarvoor heeft hij aangekondigd dat zijn tijd op deze wereld ten einde loopt. “Het was tijdens een raadsvergadering,” vertelt Ivan Looking Horse, ook medicijnman, of beter gezegd Wakan Wicasa, heilige man van de Lakota. “Hij zei het zachtjes, en in onze taal.” Maar het bericht verspreidt zich. “Het is verdrietig, maar ik respecteer zijn woorden,” zegt Looking Horse. “Ik wens hem het beste op zijn reis naar de sterren en zal bidden en zingen voor hem als hij terug gaat.”

Ivan Looking Horse is niet de enige. Er trekken honderden indianen naar Crow Dog’s huisje. De gemeente Rapid City moet verkeersregelaars inzetten. Sommigen moeten worden teruggestuurd. Rondom het huis worden voortdurend traditionele ceremoniën gehouden. De familie van Crow Dog deelt voedsel uit aan de bezoekers. Collega-opperhoofd Henry Red Cloud, van de Oglala Lakota, bezoekt hem een week voor zijn dood. “Ik gaf hem soep getrokken van bizonhart,” vertelt Red Cloud. “Hij was ‘in good spirits’.”

In de vroege ochtend van 6 juni vertrekt Leonard Crow Dog, begeleid door duizenden gebeden.

Standing Rock

Waarom wordt hij door de Lakota en andere indianen als heilig beschouwd? Wat deed Leonard Crow Dog na Wounded Knee?

De Amerikaanse regering was in 1973 geschrokken van de kracht van de indiaanse beweging. De FBI startte een geheime oorlog tegen AIM. Ondanks dat hij een geestelijke is, zagen de VS Leonard Crow Dog als een staatsvijand. Crow Dog’s Paradise werd bestormd door de FBI, grotendeels vernietigd en Crow Dog’s lievelingspaard doodgeschoten. Hij heeft nooit een vuurwapen aangeraakt, maar kreeg een M16 tegen zijn hoofd geduwd en werd gearresteerd. Amnesty International en de Wereldraad van Kerken trokken zich zijn lot aan; ook in Nederland werd actie gevoerd voor zijn vrijlating. Na twee jaar mocht Crow Dog de zwaarbeveiligde gevangenis verlaten. Bij zijn terugkeer werd een speciale ceremonie gehouden – een oude Lakota traditie voor als een strijder van het front thuiskomt, om PTSS te voorkomen. 

Daarna blijft hij zijn rol als Wakan Wicasa vervullen. Hij reist door Lakota-land om spirituele zorg te verlenen aan volksgenoten, bijvoorbeeld bij begrafenissen. Hij leidt jaarlijks de Sundance op Crow Dog’s Paradise. Hij autoriseert een boek en zet zich in voor erkenning van kostschoolslachtoffers. Crow Dog werkt ook voor andere indiaanse volken en gaat bijvoorbeeld naar de Amerikaans-Mexicaanse grens om de veelal inheemse migranten te helpen.

Crow Dog’s Paradise werd bestormd door de FBI, grotendeels vernietigd en Crow Dog’s lievelingspaard doodgeschoten. Hij heeft nooit een vuurwapen aangeraakt, maar kreeg een M16 tegen zijn hoofd geduwd en werd gearresteerd

Crow Dog vervult ook de rol van traditioneel opperhoofd. Volgens het indiaanse model van dienend leiderschap kunnen leden van de gemeenschap altijd bij hem terecht – voor raad en materiële ondersteuning. Een opperhoofd hoort te geven en daardoor de armste te zijn. Vandaar het eenvoudige huisje. Lakota noemen Leonard Crow Dog ‘de Meest Heilige van de Heilige Mensen’, een soort Dalai Lama.

In 2016-2017 vullen indianen weer de media. Bij Standing Rock protesteren ze tegen een oliepijpleiding door hun land en water, en weer stuurt de Amerikaanse overheid een legermacht om het protest te onderdrukken. Leonard Crow Dog is er weer bij; hij zit inmiddels in een rolstoel en zijn vlechten zijn dun geworden. Maar hij is onmiskenbaar de leider. Tijdens een ceremoniële bijeenkomst knielen Amerikaanse veteranen onder leiding van Wesley Clark Jr. voor hem en smeken om vergeving voor wat het leger de indianen heeft aangedaan. Crow Dog zegent de veteranen.

De tekst gaat onder de foto verder.

Vier adelaars

Het jaar daarop verzamelen honderden vertegenwoordigers van inheemse volken zich aan de voet van de heilige berg Bear Butte. De grote vergadering van de International Indian Treaty Council, de diplomatieke arm van AIM, valt stil als er een auto aankomt. Op het moment dat een rolstoel met daarin een oude man uit de auto wordt getild cirkelen vier adelaars boven zijn hoofd.

Als Leonard Crow Dog midden in de groep zit, neemt zijn oude AIM-strijdmakker Bill Means het woord. Means’ anekdotes zorgen voor ontspanning, en kleuren het beeld van Leonard Crow Dog verder in. “De border towns – de blanke stadjes rondom indianenreservaten – zaten vol racisten. Ze haatten ons en waren ook bang voor ons. Toen we een protestmars liepen zaten de inwoners op de daken van hun huizen met hun geweren op ons gericht. Maar deze man hier was helemaal niet bang en liep voorop. Leonard Crow Dog was een echte leider. Hij leidde zijn volk en nam zelf alle risico’s.”

Terwijl sommigen een traan wegpinken, neemt het opperhoofd zelf het woord – in het Lakota. Zijn boodschap is opvallend mild

Dan drapeert Bill Means een indiaanse deken om Crow Dog’s  broze schouders. Een andere medicijnman knielt voor Crow Dog en zegent hem met een gebed in het Lakota. Het is muisstil. Tot het AIM-strijdlied wordt aangeheven. Hard klinken de slagen op een grote trommel, de indianen zingen de klanken mee, vuisten gaan in de lucht, krijgsgehuil klinkt uit de kelen van de vrouwen. De lucht rondom Crow Dog trilt van kracht.

Terwijl sommigen een traan wegpinken, neemt het opperhoofd zelf het woord – in het Lakota. Zijn boodschap is opvallend mild. Hij prijst de rol van vrouwen en van de jeugd in de indiaanse beweging. En hij benadrukt dat alles met elkaar is verbonden; de mens kan niet alleen opereren op de wereld, maar moet naar een balans zoeken met al het andere dat leeft. Zijn boodschap komt goed aan; de aanwezigen – inderdaad veel vrouwen en jongeren – voelen nieuwe energie om zich in te zetten voor inheemse rechten en cultuur.

De coronavoorspelling

De coronacrisis is de laatste keer dat Leonard Crow Dog zijn inspirerende rol kan vervullen. Van alle bevolkingsgroepen worden indianen het hardst getroffen. Hun gezondheidszorg is belabberd en 10% heeft geen stromend water, zodat het advies om vaak handen te wassen minder waarde heeft.

Corona voelt voor Crow Dog als de zoveelste geïmporteerde ziekte die de inheemse bevolking treft. Hij reist rond de indianenreservaten en geeft advies en ondersteuning over hoe om te gaan met corona. In deze tijden van angst en onzekerheid spreekt Crow Dog de mensen moed in. “Ik smudge (zegenen met rook van brandende kruiden) de huizen en vertel over traditioneel indiaans medicijn. Mijn vader had deze pandemie al voorspeld. Vlak voordat mijn vader overleed, toen hij rond de negentig jaar oud was, heeft hij mij erover verteld. Hij gebruikte een oude kalender. En nu is de voorspelling uitgekomen,” aldus Crow Dog.

Het is belangrijk de oude traditionele manier van leven niet te vergeten; daar zit veel wijsheid in

“Mijn vader vertelde er ook bij welk medicijn we kunnen gebruiken. Het groeit langs de rivieroevers en heeft grote, groene bladeren. Misschien groeit het ook wel in Nederland. Je moet het koken en laten stomen. En je kunt er ook van drinken. Het is belangrijk de oude traditionele manier van leven niet te vergeten; daar zit veel wijsheid in,” besluit Crow Dog en via de telefoon zegent hij ons in Nederland. Dat laatste in het Lakota.

Doorgeefluik

Opperhoofd, Wakan Wicasa, staatsvijand, de indiaanse Dalai Lama, foto-indiaan: Leonard Crow Dog was het allemaal. Groter dan één mens fungeerde hij succesvol als doorgeefluik van indiaanse cultuur uit de vrije tijd vóór de kolonisatie naar de wereld van nu.

De indiaanse bevolking lijdt nog dagelijks onder de genocide; indianen vormen de armste bevolkingsgroep en hebben nog grotere kans dan Afro-Amerikanen door de politie te worden doodgeschoten. Hun rechten worden niet erkend en door de Dakota Access-oliepijpleiding stroomt olie onder hun heilige grond en water. Maar de veerkracht die Leonard Crow Dog heeft helpen vormgeven is enorm. Sinds 1978 hebben indianen godsdienstvrijheid; ceremoniën worden weer overal gehouden. Crow Dog’s gigantische historische missie is volbracht. Hij kan rustig naar de sterren reizen. Zijn lichaam is op Paradise begraven, gehuld in een huid van ‘broeder bizon’, die mede dankzij Crow Dog’s Ghost Dance ook weer terug is.

Serv Wiemers is auteur van het boek ‘Veerkracht, Indianen van nu over de wereld van morgen’.

‘Indian’ in plaats van ‘Native American’

Leonard Crow Dog gaf de voorkeur aan het woord indiaan – ‘Indian’ – boven ‘Native American’. “Met ‘Native American’ zijn we een zoveelste variant van ‘American’, net als Jewish American of African American, en dat tast onze unieke positie als oorspronkelijke bewoners aan.” Daarmee is de term ‘Native American’ eigenlijk meer koloniaal dan ‘indiaan’. In dit artikel wordt de term indiaan gebruikt.