Verdwenen neuzen
In het boek Een kleine cultuurgeschiedenis van de (grote) neus neemt Caro Verbeek de lezer mee in de wereld van de neus. Het reukorgaan is het meest uitstekende lichaamsonderdeel van de mens, en tegelijkertijd ook het meest kwetsbare.
Zowel in de geschiedenis als in de kunst is de neus prominent aanwezig, terwijl hij soms juist ook schittert door afwezigheid. Drie voorbeelden van verdwenen neuzen in de (kunst)geschiedenis. Er zijn vele manieren om je neus te verliezen. Door ziekte, geweld of zelfs toeval hebben mensen en kunstwerken hun neuzen verloren. Zo raakte de astronoom Tycho Brahe (1546-1601) een gedeelte van zijn neus kwijt na een felle discussie met een medestudent. Brahe wilde zijn superioriteit in de astronomie bewijzen, wat uiteindelijk leidde tot een duel waarin Brahe verloor. Hij raakte ernstig gewond aan zijn neus, waardoor hij de rest van zijn leven een verhullende prothese moest dragen. De neus was in die tijd de trots van de hooggeplaatste man en deze gebeurtenis bleef hem dan ook zijn hele leven achtervolgen. De prothese van de astronoom is amper zichtbaar op prenten en schilderijen; alleen wanneer je goed kijkt naar het Portret van Tycho Brahe (1586) van Jacques de Gheyn is de prothese met hele fijne lijntjes te zien.
Misschien wel de befaamdste neus die bekendstaat om zijn afwezigheid is die van de Sfinx van Gizeh. Het beeld van de leeuw met farao-hoofd kijkt al 5500 jaar lang over de drie piramides langs de Nijl in Egypte, maar doet dat zonder neus. Waar het reukorgaan is gebleven, is een groot raadsel. De veronderstelling is dat het uitsteeksel van ruim tweeënhalve meter door weersomstandigheden en ouderdom eraf is gevallen en met een ‘plof die niemand hoorde’ zich in het zand zou hebben genesteld. “De gedachte dat iemand de eerste moet zijn geweest die de ontbrekende neus opmerkte, vind ik een heel aantrekkelijke,” schrijft Caro Verbeek in haar boek. Toch denkt ze dat dat beeld te romantisch is. Er was mogelijk toch opzet in het spel, want een ander scenario is dat de islamitische Egyptenaar Muhammad Sa’im al-Dahr de neus in 1378 zou hebben beschadigd uit woede over afgoderij. “Dat de neus bewust is verwijderd, betekent dat er waarschijnlijk veel meer geluiden waren dan slechts een plof.” Hoe de neus van de Sfinx nou echt is verdwenen, zal altijd een mysterie blijven.
Paywall
Wilt u dit artikel lezen? Word abonnee, vanaf slechts 5 euro per maand.
Lees onbeperkt premium artikelen met een digitaal abonnement.
Kies een lidmaatschap
