De revolutie eet zijn eigen kinderen op. Dat zien we nu bij het boerenprotest. De revolutionaire intellectuelen die opriepen tot verzet tegen kapitalisme en de staat – zoals bij corona – worden nu opzijgeschoven door de boze boeren. ‘Ongestoord kunnen boeren de rechtsorde ondermijnen’, zo luidde eind juli de kop boven de column in NRC Handelsblad van Hubert Smeets. Het was een klaagzang over de ‘defaitistisch’ geworden overheid die niet meer optreedt wanneer ‘de rechtsorde willens en wetens wordt ondermijnd’. In mediahoofdstad Amsterdam hoor je weinig anders dan dit soort geluiden: die verwende agromiljonairs met hun absurde megatrekkers, stakkers die nauwelijks uit hun woorden kunnen komen en daarom de trekker maar dwars op de weg zetten.

Voor de goedgebekte columnisten is het misschien leerzaam om het eigen aandeel in ‘de opstand’ te bezien. Menigeen juichte in 2018 het ‘brandstofoproer’ van de ‘gele hesjes’ in Frankrijk toe, met hun wegbarricades en bestorming van de Arc de Triomphe. ‘Eindelijk komt de middenklasse in opstand’, riep Groene-columnist en hoogleraar financiële geografie Ewald Engelen enthousiast uit. Zijn hooggeleerde collega-radikalinski, socioloog Willem Schinkel, voorspelde in 2020 – ook in De Groene – geweld. Hij riep alvast op om ‘preventief onze dikke middelvinger te geven’ aan ‘de stropdasmannetjes’ van het grootkapitaal en iedereen met een ‘politieke positie’: ‘Fuck you, met jullie crisis-als-kans-praatjes, met je transitiebabbels, je pacificerende (want ‘betaalbare’) basisinkomensideetjes en je tien-punten-plannen.’

Voor de goedgebekte columnisten is het misschien leerzaam om het eigen aandeel in ‘de opstand’ te bezien

‘Transitiebabbels’ – de klimaatverandering vereiste volgens vele activisten ook opstand en vermindering of zelfs afschaffing van de democratie. Greta Thunberg riep de machthebbers in Davos in 2019 toe: ‘I want you to panic!’. Menig scribent riep het haar na. Sterker, ‘Een dictatuur voor een jaar zou niet gek zijn’, zo zei de voorzitter van Wetenschappelijk Nederland (NWO), Marcel Levi afgelopen mei tegen HP/De Tijd. Duurzaamheidsprofessor Jan Rotmans toepte direct over: het mag ook wel vier jaar zijn. Wie daarna de dictatuur opheft, dat zeiden ze er niet bij.

Om de democratie te beschermen pleiten diverse schrijvers voor inperking van de democratie, zoals Volkskrant-columniste Marcia Luyten: ‘Het mediacordon is een eerste maatregel om de vrije samenleving te beschermen. Vervolgens zouden sociale media moeten worden gereguleerd’. Ze zei er niet bij door wie. Haar collegae Bert Wagendorp en Sheila Sitalsing zeiden in het gezamenlijke interview bij hun afscheid als columnist dat de opiniepagina van hun Volkskrant te veel opinies toelaat: ‘We hebben helemaal geen debat nodig. Er is namelijk al genoeg debat’.

De hoofdredactie van weekblad De Groene schreef naar aanleiding van het ‘kaarsverhaal’ op tv van Johan Derksen dat de politiek het ‘moreel gezag’ heeft uitbesteed aan ‘de massa’, die toekijkt en de duim omhoog of omlaag steekt, maar dat er verantwoordelijkheid vóóraf moet komen: ‘De grenzen van het toelaatbare moeten vooraf duidelijk zijn’. Zijn de grenzen van het toelaatbare niet al lang ‘vooraf duidelijk’, namelijk dankzij een oude uitvinding genaamd de wet? ‘Niemand heeft voorafgaand verlof nodig om door de drukpers gedachten of gevoelens te openbaren, behoudens ieders verantwoordelijkheid volgens de wet’, zegt immers Artikel 7 van onze
Grondwet. Wil De Groene dat afschaffen?

Toen Nederland nog 15 miljoen mensen telde zongen Fluitsma & Van Tijn over ons ‘land van duizend meningen, het land van nuchterheid (…) die schrijf je niet de wetten voor, die laat je in hun waarde’. Dat was 1996. We zijn nu ongeveer een kwart eeuw verder. De nuchterheid heeft plaats gemaakt voor media-emancipatie, zelfgenoegzaamheid en hysterie. De bloeddorst is overal te ruiken, van links tot rechts, van boerenerf tot grachtengordel, van campus tot AZC. Iedereen lijkt zin te hebben om er eens flink op los te slaan, al kiezen de meesten de veilige manier van het toetsenbordterrorisme.

Bloeddorst ontstaat als mensen bang zijn hun bestaan of positie te verliezen, als ze in hun angsten wild om zich heen kijken wie ze de schuld kunnen geven van hun ellendig geachte situatie. En hoe verwender, ja decadenter de samenleving is, hoe sneller men zich slachtoffer voelt, achtergesteld, misdeeld, genegeerd.

Zijn de grenzen van het toelaatbare niet al lang ‘vooraf duidelijk’, namelijk dankzij een oude uitvinding genaamd de wet?

Bij alle huidige behoefte aan censuur (al wordt dat woord natuurlijk nooit gebruikt) en de hang naar gewelddadig verzet, blijft het goed te beseffen dat Donald Trump en Greta Thunberg wat dat betreft twee zijden van dezelfde medaille zijn. De een strijdt tegen de vermeende teloorgang van Amerika, de ander tegen de vermeende ondergang van de hele wereld. Ze zijn ‘mad as hell and are no not going to take this anymore!’

Kortom, wie zo happig is om op weg naar een veiliger wereld niet de dialoog te zoeken, maar ál het onbetamelijke, onwelvoeglijke en onwelkome te verbieden, kan morgen zelf een spreek- of publicatieverbod verwachten. Zij zouden er beter aan doen om boven hun toetsenbord de ets ‘De hazenjacht’ van Pieter Bruegel op te hangen. En goed bekijken wat hier gebeurt: de jager heeft niet door dat er achter de boom iemand staat die hèm kopje kleiner wil maken.

Bij oproer wint meestal niet de bestgebekte maar de bestgespierde.

Henri Beunders is emeritus hoogleraar Ontwikkelingen in de Publieke Opinie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Heeft u ook een actueel opinieartikel geschreven dat u graag bij een groot publiek onder de aandacht wilt brengen? Mail het stuk (maximaal 500 woorden) dan o.v.v. Zeepkist naar [email protected]. De beste stukken plaatsen we op onze website.

Steun de onafhankelijke journalistiek van HP/De Tijd.