In 1980 – ‘Ja, opa’, hoor ik u zeggen, maar wacht maar – interviewde ik Willem Frederik Hermans voor de Volkskrant. Ik legde hem toen de volgende vraag voor: “Als over dertig jaar een nieuwe geschiedenis van de Nederlandse literatuur wordt geschreven, zal er dan getornd worden aan het drietal Hermans, Mulisch en Van ’t Reve? En zo ja, wie valt dan het eerste af?”.

Dit was het antwoord van Hermans: “Misschien ik. De taal die ik gebruik komt misschien over dertig jaar niet meer voor. Dan zijn het alleen nog woorden als evaluatie, uitputtend, waarmaken en voorspelbaar, die gebruikt worden. K.L. Poll heeft geschreven dat ik het woord ‘evaluatie’ als slijmerig heb uitgeschakeld. U zult mij misschien niet willen geloven, maar er is een man, ene mijnheer Populier, die zegt mijn werk zeer te bewonderen. Hij heeft er zelfs een boek over geschreven; daarin valt het woord ‘evaluatie’ de ene na de andere keer. Heus, ik ben een dominee met een lege kerk”.

Dat was niet dertig, maar veertig jaar geleden.

Enige tijd geleden kwamen Hans Renders (prof.), Piet Schreuders (grafisch ontwerper) en ik bijeen en wij zeiden tegen elkaar: “In 2021 is het honderd jaar geleden dat Willem Frederik Hermans op 1 september in het Nederlands Hervormde Diakonesseninrichting aan de Amsterdamse Overtoom werd geboren. Dan begint het Willem Frederik Hermans-jaar en als het dan niet begint, roepen wij het uit. Het lijkt er helaas op dat onze geliefde schrijver in de vergetelheid raakt. Moeten wij daar niet iets aan doen? Hoe keren wij het tij?”.

We vroegen belet bij het Willem Frederik Hermans Instituut en kregen toestemming om de archieven te doorzoeken op alles wat ons de moeite waard lijkt. Een uitgever was niet eens zo moeilijk te vinden: De Harmonie van de onvoorwaardelijke Hermans-liefhebber Jaco Groot. En zo zijn we al enige tijd aan het werk, al zit het coronavirus ons soms behoorlijk dwars.

Melissa is dus beslist van alle markten thuis, alleen wat de Nederlandse literatuur betreft, is zij volkomen ongeletterd

We vinden voor ons boek een overstelpende hoeveelheid onbekende zaken en zo word je af en toe herinnerd aan kleine gebeurtenissen, waarbij je zelf betrokken bent geweest. Zo werd Hermans in 1991 geïnterviewd in de talkshow van Karel van de Graaf. Na enig onderhandelen kreeg Hermans voor zijn optreden daar 5.000 gulden – toen, en nog steeds, een enorm bedrag. Om de een of andere reden wilde Hermans graag dat ik bij dat gesprek als deelnemer aanwezig zou zijn. Waarom dat niet doorging, weet ik niet meer, misschien dacht Karel van de Graaf dat ik ook een vet honorarium zou verlangen. Het interview werd destijds legendarisch, niet in de laatste plaats omdat Hermans voor de camera door een paar angstaanjagende hoestbuien werd overvallen.

Onlangs zag ik een kort fragment van dat gesprek terug in de quiz De slimste mens van Philip Freriks en Maarten van Rossem. Het begint zo ongeveer bij 28^ste minuut.

In de beslissende laatste ronde van het spel krijgen de deelnemers een fragment te zien, waarbij ze vijf trefwoorden moeten noemen. In aflevering 23 van het 19^de seizoen werd actrice Melissa Drost (35) geconfronteerd met Karel van de Graaf, die dus aan tafel zat met een hele rare, hoestende vent.

Na het zien begon Melissa ernstig te puffen. “Tsjeetje, ik weet dit helemaal niet…ik ben verlamd, sorry…pas”.

Denk niet dat Melissa Drost dom is, helemaal niet. Op Wiki lees ik dat Melissa viool heeft gespeeld, aan ballet heeft gedaan en Japanologie heeft gestudeerd aan de universiteit van Leiden. Aan het conservatorium voltooide zij met succes een studie muziektheater en ze speelde ook nog in Goede Tijden, Slechte Tijden. Melissa is dus beslist van alle markten thuis, alleen wat de Nederlandse literatuur betreft, is zij volkomen ongeletterd.

Na Melissa was het de beurt aan Sophie Hermans (39). Mind you, Sophie is de dochter van de (gevallen) VVD-politicus Loek Hermans. Zij was de rechterhand van premier Mark Rutte. Zij was zijn steun en toeverlaat in het Torentje, maar is nu Tweede Kamerlid voor de VVD en zit dus midden in de macht. Toen zij klaar was met politicologie heeft zij als drs. razendsnel carrière gemaakt in de Nederlandse politiek. Dan kun je geen kleintje bier zijn.

Ze keek naar het fragment als een koe naar de klepel.

“Eduard Douwes Dekker…Max Havelaar…televisieprogramma…pas…ik weet het echt niet…”.

Daarna kwam Tijl Beckand (46). Hij is cabaretier en presenteert tegenwoordig populaire amusementsprogramma’s over klassieke muziek. Dit waren zijn antwoorden:

“W.F.Hermans…Karel van de Graaf…talkshow….W.F. Hermans woonde in Portugal, dacht ik…Het Bureau…pas”.

Dat was tenminste iets, al woonde W.F. Hermans in Parijs – Frankrijk, zeg ik er voor de zekerheid maar even bij – en was het Gerrit Komrij die zich in Portugal had teruggetrokken. Verder werd de cyclus Het Bureau geschreven door J.J. Voskuil.

Een calamiteit, een catastrofe, een drama, een onheil, een ramp die het zinken van de Titanic vele malen overtreft

Ik schrijf dit niet om erop te wijzen hoe dom de deelnemers aan De slimste mens zijn. Het komt inderdaad wel eens voor dat sommigen echt van hun verstand niet weten en ook nog eens het zelfinzicht missen om hier niet aan mee te doen. Maar over het algemeen valt hun kennis juist reuze mee, terwijl ik mijzelf er regelmatig op moet betrappen dat ik een elementaire vraag heb gemist. Toch gaat het daar niet om. Het gaat erom dat in het Nederlandse cultuurlandschap iets verschrikkelijks is gebeurd met de liefde voor en de kennis van onze literatuur. Een calamiteit, een catastrofe, een drama, een onheil, een ramp die het zinken van de Titanic vele malen overtreft.

Alle Nederlandse literatuur van voor het jaar 2000 lijkt verdwenen. Opgeslokt als een Fokker Friendship in de Bermudadriehoek.

Deze week is een schrijversactie begonnen om de lokale boekhandels te steunen. Dat is een sympathieke, zij het nogal obligate steunbetuiging waarvan bovendien te voorspellen is dat zij niet echt het verschil zal maken. Velen in de boekenbranche zien Bol.com als de grote boosdoener. Die kan sneller leveren en weet dankzij een monopoliepositie de markt af te romen. Dat zal best een beetje waar zijn, maar de werkelijke oorzaak ligt natuurlijk dieper en verwijst naar iets heel anders. Het onderwijs heeft haar leerlingen niet meer warm kunnen maken voor het lezen, de universiteiten hebben het Nederlands maar al te graag ingeruild voor het Engels en de Nederlandse literatuur is er kennelijk niet in geslaagd schrijvers te produceren die met evenveel energie en verbeeldingskracht de problemen van hun tijd te lijf gaan als de Grote Drie van weleer. Zo staat het ervoor, en niet anders. Daarom wens ik Hans Renders, Piet Schreuders en mijzelf veel succes met het boek van en over Willem Frederik Hermans. Tegen beter weten in en in de vage hoop dat niet al het menselijk streven tevergeefs zal zijn.

Update:

Op 19 januari 2021 – seizoen 19, aflevering 27 – was het weer raak. In de derde ronde kregen de deelnemers acht titels te zien van Nederlandse romans die vertaald zijn, zoals Die Abende en Die Entdeckung des Himmels. Die wist deelnemer Tijl Beckand nog wel: De avonden van Gerard van het Reve en De ontdekking van de Hemel van Harry Mulisch.

En toen kwam: Nie mehr Schlafen.

Tsja, Nooit meer slapen, van wie zou dat zijn?

“A.F.Th van der Heijden…Bernlef…pas.”

Ook de andere deelnemers kwamen er niet op. Toen ben ik maar naar bed gegaan.

Het begint zo na de 24^ste minuut.