Toen ik voor een galadiner mijn vlinderdas moest strikken en aanwijzingen nodig had, deed ik wat iedereen tegenwoordig in zo’n geval zou doen. Ik zocht ‘Hoe strik je een vlinderdas?’ op YouTube en kon kiezen uit tientallen heldere, leerzame instructiefilmpjes. Ik koos één willekeurige video en binnen een paar minuten zat mijn das goed.

Dit is niet zo’n spectaculair verhaal, dat weet ik zelf ook wel, behalve dan dat het buitengewoon spectaculair is als je er iets beter over nadenkt. Als het galadiner vijftien jaar geleden had plaatsgevonden, had ik niet geweten wat ik moest doen. Ik zou naar een boekhandel of bibliotheek zijn gegaan om een etiquetteboekje te vinden met instructies, hopelijk verlucht met tekeningetjes, waarna ik uren zwetend en vloekend bezig zou zijn geweest om mijn vlinderdas als een IKEA-meubel in elkaar te friemelen. Of ik had een vriend gebeld die een mondainer leven leidt dan ik. Tom Kellerhuis bijvoorbeeld, maar hij is de hoofdredacteur van dit tijdschrift en heeft derhalve belangrijke dingen te doen in zijn leven. Het zou daadwerkelijk aanlokkelijk zijn geweest om uit arren moede een voorgestrikte das aan te schaffen.

YouTube bestaat vandaag vijftien jaar. Op 14 februari 2005 werd de merknaam geregistreerd en kort daarna werd het eerste filmpje geüpload. Het betreft een video van 18 seconden van YouTube-oprichter Jawed Karim in de dierentuin van San Diego. Hij staat voor de olifanten en zegt dat het bijzondere van die dieren is dat ze een heel lange slurf hebben. Dat vindt hij cool. En dat is volgens hem zo’n beetje alles wat erover te zeggen valt. Vanaf die eerste 18 seconden is YouTube de afgelopen vijftien jaar gegroeid tot een kanaal waarop iedere minuut 500 uur aan videomateriaal wordt toegevoegd. Dat betekent dat er per dag 720.000 uur video bij komt. Je zou honderd jaar nodig hebben om alles te zien wat er in één dag op YouTube wordt gezet. Het heeft 2 miljard actieve gebruikers. Dagelijks loggen er 30 miljoen mensen in. Dagelijks worden er 5 miljard video’s bekeken. Dat zijn cijfers die nauwelijks te bevatten zijn. Geen mens kan YouTube overzien.

Je zou honderd jaar nodig hebben om alles te zien wat er in één dag op YouTube wordt gezet.

Als we bij gelegenheid van de vijftiende verjaardag proberen te bevatten wat YouTube betekent, zou ik geneigd zijn als eerste iets te zeggen wat misschien raar klinkt. Ik ben onder de indruk van het altruïsme dat het videokanaal teweegbrengt. Natuurlijk staat het vol met lol en shit en troep en natuurlijk zijn terreurbewegingen er ook op actief, maar de meeste filmpjes zijn toch daadwerkelijk goedbedoelde pogingen om iets te delen waar andere mensen iets aan zouden kunnen hebben. Van instructiefilmpjes voor alles wat er kan voorvallen in het leven, zoals het strikken van een vlinderdas, tot schattige poezen die lief doen, van tips en tricks tot grappige valpartijen, van boekrecensies, analyses van iedere aflevering van Game of Thrones en films waarin producten worden getest tot de glimlach van een baby – het zijn allemaal belangeloos gemaakte video’s, waar soms veel werk in is gaan zitten, die worden gedeeld vanuit het idee dat een ander er zijn of haar voordeel mee kan doen, ontroerd kan raken of zich kan amuseren.

Maar tegelijkertijd heeft YouTube ook het concept van roem opnieuw gedefinieerd. Het heeft nieuwe rolmodellen gecreëerd. De voorbeelden van lang geleden waren heiligen, die beroemd waren omdat ze in de hemel dicht naast de troon van god mochten zitten en in gebeden bij naam werden genoemd. Het waren morele rolmodellen die beroemd waren geworden door hun vrome opoffering voor god. Sinds god dood is, zijn de rolmodellen lange tijd filmsterren geweest, alsmede popartiesten en voetballers. Die waren beroemd omdat ze iets konden. Ze waren heel erg goed in een bepaald kunstje dat in de samenleving bijzonder op prijs werd gesteld en bewonderd, zoals zwoel in de camera kijken, stoer en gevoelig zingen of doelpunten scoren.

De rolmodellen van vandaag de dag zijn vloggers die beroemd zijn geworden dankzij YouTube. Vooral jongeren identificeren zich in hoge mate met beroemde YouTubers. In een onderzoek onder jongeren zei 40 procent van de respondenten dat vloggers hen beter begrepen dan hun familie en vrienden. Niet minder dan 60 procent antwoordde dat hun leven of wereldbeeld ingrijpend is veranderd dankzij een bepaalde YouTuber. Die zijn hun voorbeelden. Zo willen zij worden.

Maar de nieuwe beroemdheden zijn anders dan de vroegere. Zij zijn niet beroemd vanwege hun morele onkreukbaarheid zoals de heiligen van weleer. Zij zijn evenmin beroemd omdat zij iets kunnen. (Afgezien van de gamers misschien, die lijken een beetje op voetballers). Zij zijn beroemd omdat zij de indruk wekken zichzelf te zijn en vooral omdat zij met een eindeloze stroom dagelijkse filmpjes over zichzelf de indruk van nabijheid en intimiteit weten te creëren. Zij zijn een rolmodel vanwege hun authenticiteit.

Datgene wat vandaag de dag het allermeest wordt gewaardeerd in een medemens, is niet morele superioriteit, noch specifieke vaardigheden, maar authenticiteit.

Het geeft aan hoezeer de samenleving is veranderd. Datgene wat vandaag de dag het allermeest wordt gewaardeerd in een medemens, is niet morele superioriteit, noch specifieke vaardigheden, maar authenticiteit. Dat is een commoditeit die mede dankzij internet steeds zeldzamer begint te worden en die daarom met steeds meer wanhoop wordt gezocht. We waarderen wat echt is, omdat echte dingen zo ontzettend dun zijn gezaaid.

Maar er groeit nu dus een generatie op die niet zoveel geeft om moraal, kennis of vaardigheden. Het doel van hun leven is om mensen na te doen die de illusie van authenticiteit wekken. Om te slagen in de wereld en om misschien zelfs beroemd te worden volstaat het om jezelf te zijn. ‘Werde, der du bist,’ zei Nietzsche met een citaat van Pindarus. Hij moest eens weten hoezeer hij tegenwoordig wordt geloofd.

Word lid van HP/De Tijd