De technologische en sociale veranderingen die wij als menselijke soort teweegbrengen en de opeenvolging van uitdagingen waarmee wij ons als gevolg daarvan zien geconfronteerd, gaan oneindig veel sneller dan de evolutie. In feite hebben wij nog steeds het brein van primitieve jagers en verzamelaars. Een van de gevolgen hiervan is dat we zijn toegerust met instincten om op de korte termijn te overleven, maar dat we slecht zijn in een planning voor de lange termijn. Daarom zijn we allemaal te dik, want ons instinct zegt dat we van de beschikbaarheid van voedsel moeten profiteren, hoewel onze ratio zou kunnen beargumenteren dat er ook morgen en overmorgen voldoende voedsel beschikbaar zal zijn om niet van de honger te hoeven omkomen. 

Zo zijn we uitstekend toegerust voor urgente gevaren, die we voor ons zien, zoals een roofdier in de bosschages, brand in de hut of de aanval van een vijandelijke stam, terwijl onze primitieve jagershersenen slecht zijn in de confrontatie met gevaren op de lange termijn. We hebben het gezien met de pandemie. Lange tijd was dat een abstract gevaar dat zich wellicht in de verre toekomst zou kunnen voordoen. Zolang we er zo over dachten, waren we niet in staat om erop te reageren. Maar zodra het gevaar dichtbij kwam en urgent werd, was er opeens van alles mogelijk, inclusief een onmiddellijke stop op het mondiale vliegverkeer. 

Het grootste probleem met de klimaatverandering is dat het een abstract gevaar betreft dat pas in de toekomst concreet zal worden. We hebben er de grootst mogelijke moeite mee om adequaat op deze dreiging te reageren, omdat we de urgentie ervan niet begrijpen. Rationeel lukt het ons wellicht om in te zien dat het gevaar uiterst reëel is en dat onmiddellijke actie geboden is, maar we voelen het niet. Ons instinct floept niet aan. Pas als het dichtbij zal komen in de vorm van overstromingen, bosbranden, vluchtelingenstromen of andere calamiteiten, zullen we de urgentie daadwerkelijk voelen en in staat zijn iets te doen, maar dan is het te laat. Toen mensen om ons heen ziek werden en stierven aan het nieuwe virus, lukte het ons om de vliegtuigen aan de grond te houden. Diezelfde ingreep is ook nu nodig, maar we doen het niet, we sturen al onze met kerosine volgepompte Boeings en Airbussen opnieuw de wereld over, want we zijn niet bang genoeg. 

Het is een goed bewaard geheim dat de dijken en stormvloedkeringen van het trotse Nederland zullen bezwijken wanneer de zeespiegel stijgt

Het is een goed bewaard geheim dat de dijken en stormvloedkeringen van het trotse Nederland zullen bezwijken wanneer de zeespiegel stijgt. Zelfs op dit moment circuleren er al scenario’s waarin de zeeweringen bij de huidige zeespiegel onder uitzonderlijke omstandigheden geen afdoende bescherming zullen bieden en waarin de rest van de wereld benefietconcerten voor ons mag organiseren. Dijkverhoging is geen oplossing. Er valt niet tegenop te verhogen. Maar dit is een taboe. Niemand mag dit zeggen. De waarheid dat Nederland zal verdwijnen, moet zo lang mogelijk verborgen gehouden worden om het investeringsklimaat niet te schaden. 

Als schrijver, als antropoloog en als nieuwsgierig mens voel ik mij bevoorrecht om in deze tijden te mogen leven, want het is buitengewoon fascinerend om te bestuderen hoe mensen zich gedragen aan de vooravond van een onafwendbare ineenstorting van de wereld zoals wij die kennen. Wij negeren het gevaar. Wij proberen ons leven te zuiveren van negativiteit. We consumeren en dansen op de rand van de vulkaan, terwijl we het bestaan van de vulkaan ontkennen. 

We hebben vertrouwen in onszelf, want we zullen op het allerlaatste moment heus wel een slimme uitvinding doen waardoor alles weer goed komt en waardoor we gewoon op de oude voet verder kunnen leven. Innovatie zal ons redden. Dat denken we. Maar het is niet zo. Elke innovatie heeft alleen maar geleid tot nog meer energieverbruik. We kunnen wel allemaal in elektrische auto’s gaan rijden, maar er zijn ook grondstoffen voor nodig om die auto’s te fabriceren. De grondstoffen die nodig zijn om zonnepanelen te maken, raken al in een rap tempo uitgeput. De enige echte oplossing is ons leven drastisch te veranderen, op mondiaal niveau spectaculair minder te consumeren, in te zetten op een scenario van snelle economische krimp en terug te keren naar de levensstandaard van het begin van de negentiende eeuw, voor de industriële revolutie. Het is uiteraard uitgesloten dat we dat voor elkaar krijgen, dus de ramp is onafwendbaar en door de ramp zullen we alsnog worden teruggeworpen op een pre-industriële levensstandaard. 

Dit alles zal zich in de komende twintig jaar voltrekken. U en ik gaan het inshallah en deo volente allemaal meemaken. Maar niet nu. Vandaag gooien we nog een mooi lapje biefstuk op de barbecue en morgen gaan we toch echt even een weekje naar Thailand, want we moeten er echt even tussenuit. Even de batterij opladen en bijkomen van alle negativiteit die ons hier omringt.