Pim Fortuyn poseerde ooit op de cover van HP/De Tijd met zijn mond gesnoerd door een zijden stropdas. Die week stond hij dus op het omslag van HP/De Tijd, als columnist in Elsevier (oplage vijf keer zo groot), figureerde hij in de nieuwskolommen van diverse kranten, was hij te zien en horen in verscheidene televisie- en radioprogramma’s en sprak hij ook nog een paar uitverkochte zaaltjes toe. En dat dus allemaal met die stropdas voor zijn mond. 

Alle rechtspopulisten doen het: roepen dat ze gecensureerd worden. Ze echoën het sentiment van de ontevreden kleine man: naar ons wordt niet geluisterd. Maar als radicaal rechts in Nederland ‘ongehoord’ is, hoe komen zij dan aan al die zetels in het parlement? Telepathie? Nu is er zelfs een zwaar gesubsidieerde nationale omroep genaamd Ongehoord Nederland (ON). Dat is net zoiets als een obese bedelaar achter het bordje ‘Ik heb honger’.

De vaste studiogasten van ON vormen een kleurrijk gezelschap van complotdenkers, coronawappies en querulanten, nu en dan afgewisseld met een wanhopig Kamerlid. Er wordt in Ongehoord Nieuws zelden iets verrassends gezegd en er kijken soms nog geen 100.000 mensen naar. Het enige dat nog een béétje meevalt aan dat programma is het glossy decor, vermoedelijk omdat ze dat gewoon bij het NOB besteld hebben, en niet bij de oudeambachtencursus van Forum voor Democratie, zoals Thierry Baudet nog voorstelde. Ook oprichter en directeur van Ongehoord Nederland, Arnold Karskens, schuift geregeld aan. Ooit was hij een goede oorlogsverslaggever, maar misschien heeft hij één raketaanslag te veel meegemaakt, want de laatste jaren ontpopt hij zich steeds meer als wappie. Jezus schreef hem ooit een brief, vertelde hij onlangs in Trouw. Had hij die nu maar niet weggegooid, dat kon hij het bewijzen.

De Ombudsman van de NPO, Margo Smit (die dus eigenlijk een ombudsvrouw is), heeft Ongehoord Nederland nu op de vingers getikt wegens het overtreden van de ‘Journalistieke Code’. Heeft Den Haag spijt van de toelating van ON en werkt de Ombudsvrouw alvast aan het ontslagdossier? Daar riekt deze actie wel naar, want die berisping slaat nergens op.

Dat de NPO een ‘Journalistieke Code’ heeft was overigens nieuw voor mij. Onze ‘pluriforme’ publieke omroep moet plaats bieden aan alle maatschappelijke stromingen, maar blijkbaar moeten die wel identieke opvattingen hebben over wat goede journalistiek is. Terwijl je ook daar flink over van mening kan verschillen.

Alle rechtspopulisten doen het: roepen dat ze gecensureerd worden. Ze echoën het sentiment van de ontevreden kleine man: naar ons wordt niet geluisterd

‘Journalistieke programma’s bij de publieke omroepen zijn geen open podium en de presentator is geen doorgeefluik’, bepaalt die Code onder andere, stelt Smit. Mag een zendgemachtigde dat niet zelf uitmaken? NPO-presentatoren mogen geen ‘doorgeefluik’ zijn? Dat zijn ze maar al te vaak en hoeft ook niet altijd een bezwaar te zijn. Als je die regel streng zou handhaven kun je de helft van alle radio- en televisie programma’s wel schrappen, te beginnen met al die items waarbij NPO-programma’s als doorgeefluik fungeren voor andere NPO-producties die aan de man gebracht moeten worden. Of moeten we dan van ‘etalage’ spreken?

Een NPO-programma mag geen ‘open podium’ zijn? Is een ‘open podium’ niet juist iets dat de publieke omroep zou moeten wíllen zijn? Is Het Lagerhuis niet ook een soort ‘open podium’? Of telt dat niet mee omdat ongecheckte lekenmening A daar direct wordt afgewisseld met ongecheckte lekenmening B? Jarenlang werden wij in dat programma vergast op de pittoreske taxiwijsheden van ene Henk Bres. Werden die van tevoren gecheckt?

En hoe verhoudt deze richtlijn zich tot de trend om random voorbijgangers op straat naar hun mening te vragen, het zogeheten ‘voxpopje’? Mag er alleen in de openlucht geciteerd worden uit de Fabeltjeskrant, en niet vanachter een presentatiedesk?

Hoe vaak hoor je niet: ‘Ach, het zijn allemaal zakkenvullers daar’? Zijn daar bewijzen voor? Of die andere klassieker: ‘De hoge heren hebben allemaal schijt aan de kleine man.’ Is er een rapport waarin dat onderbouwd wordt?

– Eh, nog even, die hoge heren, wie zíjn dat precies? En die kleine man, kunt u die definiëren? En tot slot, ‘schijt aan’, wat bedoelt u daar precies mee?

Een dominee die te gast is bij de EO moet het vuur aan de schenen worden gelegd om te bewijzen dat God bestaat? Dat doen Tijs van den Brink en Andries Knevel nooit, dus misschien moet de Ombudsvrouw daar eens in duiken. Bij BNNVARA hoorde ik laatst nog een genderwappie onwetenschappelijke onzin verkopen, zonder enige tegenspraak. Eropaf, Margo!

Nieuwsuur en het NOS Journaal, het koningskoppel van de Nederlandse omroepjournalistiek, hebben die ‘Journalistieke Code’ van Margo Smit vast hoog in het vaandel, maar in hun berichtgeving over deze uitspraak was daar weinig van te merken. Nieuwsuur deed geen enkel onderzoek naar de klachten, analyseerde het rapport niet en het doorgeefluik van dienst, Jeroen Wollaars, liet de Ombudsvrouw wegkomen zonder één voorbeeld te noemen. ‘Omdat het om een patroon gaat’ hakkelde zij. Het luik scharnierde beleefd.

Een dominee die te gast is bij de EO moet het vuur aan de schenen worden gelegd om te bewijzen dat God bestaat? Dat doen Tijs van den Brink en Andries Knevel nooit, dus misschien moet de Ombudsman daar eens in duiken

Het NOS Journaal toonde twee clips uit ON-programma’s waar niets mee aan de hand is. In het eerste heeft Arnold Karskens een helder moment en zegt iets over Oekraïne dat commentatoren van de ‘realistische school’ allemáál zeggen, al maanden lang, op alle zenders (te weten: Rusland is een supermacht en bij een supermacht hoort een invloedssfeer).

In het tweede fragment beantwoordt Filip Dewinter de vraag ‘wat is omvolking’ en praat over ‘bevolkingsruil’ en ‘beschavingsruil’ als gevolg van immigratie. Aan deze overtreding tilt de ombudsvrouw het zwaarst. Zij noemt ‘omvolking’ een ‘theorie die op bewijs bevraagd had moeten worden.’ Wie dat nalaat maakt zich schuldig aan desinformatie. Als op de NPO geen theorieën besproken mogen worden waar onvoldoende bewijs voor is, kun je alle wetenschapsberichtgeving wel staken. Maar de ombudsvrouw gooit zaken door elkaar. Er is een ‘omvolkingstheorie‘, het werk van de Franse schrijver Reneaud Camus, die in zijn boek Le Grand Remplacement beweert dat de Europese elite welbewust werkt aan de ‘vervanging’ van de oorspronkelijke Europese bevolking door niet-Westere immigranten en hun cultuur. Bewijzen voor dit complot levert hij niet, hij leidt het af uit waarneembare verschijnselen, zoals het stijgend aantal niet-Westere immigranten in Europa. Je zou zelfs kunnen zeggen dat dat ‘complot’ van hem een soort metafoor is, een impliciet en eensgezind streven. Je hebt dus De Vermeende Omvolkingssamenzwering van Camus, en ‘omvolking’ als aanduiding voor de toename van niet-westerse invloeden in Europa, een dysfemisme voor ‘immigratie’. Een overdrijving, een schrikbeeld, ja, maar een mening, geen ‘desinformatie’. In die laatste betekenis gebruikt De Winter het in die ON-uitzending. Hij heeft het niet over een complot of iets dergelijks, maar over een ideëel streven van onze overheden naar ‘superdiversiteit’, dat hij als nationalist afwijst. Er was in dat gesprek geen aanleiding om naar ‘bewijzen’ te vragen, De Winter beschuldigde niemand, hij deed een constatering, gekoppeld aan een omineuze voorspelling (‘Eurabië’). Dat onderscheid heeft de Ombudsvrouw gemist. ‘Omvolking’ is een dubieus begrip met duistere kanten, zeker, maar je moet het gebruik ervan beoordelen in zijn context. Kortom: het zwaarste journalistieke vergrijp in Smits rapport ís helemaal geen vergrijp.

Het is een fraai tableau: een aspirant-omroepje dat slechts schrille meningen en complottheorieën verspreidt, een clueless toezichthouder die ze met valse beschuldigingen probeert te wippen, en de twee belangrijkste nieuwsrubrieken van de NPO die gedwee assisteren bij het schervengericht. Plus de schijnbare bevestiging van een hardnekkige fictie: dat radicaal rechts niet ‘gehoord’ wordt.