Ik schrijf deze column over gezondheid, ziekte en hun relatie met hoe we leven ondertussen alweer een jaar of vijf. En er is in die tijd gelukkig wel wat veranderd. Waar tot voor kort over bijvoorbeeld de samenhang tussen ziekte en stress vooral door artsen enigszins lacherig werd gedaan, valt er geleidelijk aan een andere houding waar te nemen. Het begint bekend te raken dat niet alleen afzien van roken, minderen van alcoholgebruik en meer bewegen bijdragen aan onze gezondheid. Meer en meer worden ook zaken zoals onregelmatige werktijden, slaaptekort, overmatige stress en vooral ook suiker, frisdranken en industrieel bewerkte voeding als boosdoeners erkend. 

Ook de overheid heeft de laatste jaren voorzichtig een aantal activiteiten ontplooid, vooral via berichtgeving door het Voedingscentrum. Helaas blijkt deze informatie nog slechts bij een deel van de voornamelijk welgestelde hoogopgeleiden tot gedragsveranderingen te leiden en veel minder bij de brede bevolking. Op zichzelf is dit wel te begrijpen. Onregelmatige werktijden, slaaptekort en chronische stress zijn in onze op service gerichte 24-uurssamenleving immers eerder de regel dan uitzondering geworden. En eenmaal doodmoe van het werk thuisgekomen wil het koken met verse onbewerkte ingrediënten er nog weleens bij inschieten, ten faveure van de diepvriesmaaltijd of de thuisbezorgde pizza. Bovendien zijn verse producten meestal aanmerkelijk duurder dan de op grote schaal geproduceerde en doorgaans lang houdbare bewerkte voeding. Ondertussen rijzen de kosten voor de gezondheidszorg de pan uit in en kijkt de overheid vooral naar hoe het uitgavenbudget in toom kan worden gehouden. Er is veel minder aandacht en budget beschikbaar voor de logischer preventieve maatregelen om de bevolking niet ziek te laten worden.

Toch gloort er hoop, indien de overheid de moed heeft om daadwerkelijk in te grijpen met doelgerichte stappen. Een en ander blijkt uit een recente publicatie in het medische vakblad PLOS Medicine, dat de gevolgen beschrijft van de maatregelen die Chili sinds 2016 heeft getroffen. 

Overgewicht en obesitas zijn een groot probleem in Chili. Meer dan twee derde van de bevolking is te dik, in Nederland is dat (nu nog) ongeveer de helft. Uit onderzoeken is bekend dat er een grote samenhang bestaat tussen enerzijds de consumptie van suiker en industrieel bewerkte voeding en anderzijds overgewicht, hart- en vaatziekten, diabetes en kanker. Vooral frisdranken en vruchtensappen blijken erg ongezond. Deze bevatten namelijk een grote hoeveelheid in water opgeloste suiker, waardoor een zeer snelle opname vanuit het maagdarmstelsel volgt. Het resultaat is abnormaal hoge bloedsuikerspiegels.

Onderzoeken tonen aan dat zelfs het drinken van betrekkelijk kleine hoeveelheden frisdranken al snel schade aan ons lichaam toebrengt. Zo kan het dagelijks nuttigen van frisdrank al binnen acht weken leiden tot prediabetes. Uit een recente studie blijkt zelfs dat het dagelijks drinken van 100 milliliter frisdrank – een klein glaasje – de kans op kanker al met ongeveer twintig procent verhoogt. Maar ook ontbijtgranen voor met name kinderen zijn eigenlijk een misleidende benaming voor wat ze door de grote hoeveelheden toegevoegde suiker eigenlijk zijn, namelijk snoepgoed. 

Chili heeft daarom in 2016 strenge maatregelen doorgevoerd om de suikerconsumptie terug te dringen, ondanks hevige protesten van de machtige internationale voedingsmiddelen- en drankenindustrie. Frisdranken en overige producten met ongezonde bestanddelen – zoals veel suiker, zout en ongezonde vetten – moesten voortaan worden voorzien van expliciete waarschuwingen op de voorkant van de verpakking, en bekende mascottes die werden gebruikt om kinderen te verleiden tot het eten van ontbijtgranen werden verboden. Verder werden de mogelijkheden voor televisiereclame aan banden gelegd en werd de belasting op suikerhoudende drank verhoogd.

Het dagelijks nuttigen van frisdrank kan al binnen acht weken leiden tot prediabetes.

De effecten van deze maatregelen werden onlangs geëvalueerd. De kennis over deze kwestie bij de Chileense bevolking blijkt toegenomen, en de suikerconsumptie via fris- en vruchtendranken is met gemiddeld 25 procent afgenomen. De consumptie van mineraalwater en suikerarme dranken nam daarentegen toe. En nu is dit niet alleen te wijten aan gedragsveranderingen en de 30 procent lagere consumptie bij de hogeropgeleiden. Ook onder de doorgaans moeilijker beïnvloedbare lageropgeleiden blijkt de consumptie te zijn afgenomen met 20 procent. Bovendien hebben verschillende fabrikanten van ongezonde voedingsmiddelen op grote schaal hun producten aangepast om de waarschuwingen op hun verpakkingen te vermijden. Behalve de hoeveelheid toegevoegde suiker is ook het zoutgehalte verminderd. De effecten op vetzucht en de volksgezondheid in Chili zijn nog niet bekend, maar er wordt verwacht dat er geleidelijk aan verbeteringen blijken te zijn opgetreden. 

De bemoedigende resultaten heeft de Chileense overheid aangespoord verder door te pakken. Er zijn wetten in voorbereiding waarmee belasting kan worden geheven op allerlei ongezonde voedingsmiddelen die Chileense kinderen voorzien van maar liefst twee derde van hun calorieën. Het gaat hierbij om onder meer instant-producten, diepvriespizza’s en fastfood. 

Voor de sceptische Nederlandse overheidsfunctionarissen die het allemaal nog niet zo geloven, hierbij de verwijzing naar het artikel waarin u het allemaal op uw gemak nog eens kunt nalezen: L.S. Taillie, M. Reyes, M.A. Colchero et al., ‘An evaluation of Chile’s Law of Food Labeling and Advertising on sugar sweetened beverage purchases from 2015 to 2017: A before-and-after study’, PLOS Medicine, 11 februari 2020; 17(2): e1003015.

Overheid, u moet nu wakker worden en als de wiedeweerga met eenzelfde soort maatregelen komen als Chili. U kunt de effecten bovendien nog versterken door de hogere belastinggelden op suiker en industrieel bewerkte voeding aan te wenden om de btw op verse groeten en fruit af te schaffen. Zo zorgt u bovendien dat ook de groepen mensen met lagere inkomens zich wat makkelijker de doorgaans duurdere verse voedingsmiddelen kunnen veroorloven. Elke dag uitstel van deze maatregelen kost niet alleen de gezondheidszorg geld, maar veroorzaakt vooral te veel zieken en doden.

Het alternatief is dat er wederom veel te weinig gebeurt, en dat het blijft zoals in het lied dat Boudewijn de Groot al in de jaren zestig zong: meneer de (minister-)president, slaap zacht!

Word lid van HP/De Tijd