Worstelen met je eigen engel
‘Het valt waarachtig niet mee om jezelf te worden,” schrijft oud-topambtenaar, bestuurder en hoogleraar Peter Idenburg. Daarmee bedoelt hij dat we ons blijven afvragen of we wel op de goede weg zijn, en of dit alles is wat het leven ons te bieden heeft. Toen deze vragen bij Idenburg opspeelden, bood bijbelse kunst soelaas. Om ook zijn medemens een leidraad te bieden bij de eigen crisis, schreef hij Kentering en keerpunt. Soms persoonlijk, maar veelal beschouwend.
Niet alleen het boek, maar ook een thesis van Idenburgs hand en een pelgrimstocht zijn geïnspireerd door Rembrandts weerspiegeling van Jakobs nachtelijke worsteling, te vinden in het boek Genesis van het Oude Testament. Volgens de auteur is het een oerverhaal over transitie en verandering.
Voor wie het niet meer precies weet: op weg terug naar Kanaän, dat hij twintig jaar eerder verliet wegens een ruzie met zijn tweelingbroer Esau, vecht Jakob een nacht lang met een onbekend wezen. Bij het aanbreken van de dag zegt de ander: “Laat mij gaan.” Jakob weigert, tenzij zijn tegenstander hem zegent. Dat gebeurt, en Jakob gaat vanaf dan als Israël, strijder van God, door het leven. Want hij heeft ‘met God en mensen gevochten en gewonnen’, aldus Genesis. Hij verzoent zich met zijn broer.
Het doek van Rembrandt over de worsteling van Jakob diende zich bij Idenburg aan als katalysator van zijn eigen persoonlijke strijd. Naast het doek van Rembrandt selecteerde hij nog 23 uitbeeldingen van Jakobs strijd met de engel. Die geven de worsteling op verschillende manieren weer: van een fysieke strijd tot een liefdevolle verstrengeling. Van de twaalfde eeuw tot de moderne tijd zijn ze stuk voor stuk ‘een stilzwijgend gesprek tussen kunstenaars en toeschouwers uit vorige, de huidige of toekomstige generaties,’ aldus de schrijver.
Idenburg doorspekt zijn pittige filosofische beschouwingen over veranderprocessen (bewust dan wel onbewust, bekwaam dan wel onbekwaam) en de manier waarop wij beelden daarvoor gebruiken, met voorbeelden van persoonlijke ontwikkeling. We lezen over Nelson Mandela die boven zichzelf uitsteeg, over een hartchirurg die vrachtwagenchauffeur werd. Ook lezen we over een deelnemer aan een managementcursus in Londen (Idenburg zelf?) die geconfronteerd werd met zijn leven als toneelspel. De vrouw van de deelnemer had hem heel anders geportretteerd dan hijzelf en zijn kennissen. Wie had er gelijk? Gedesillusioneerd verliet de man voortijdig de cursus om met zijn vrouw te gaan praten.
Voor kunstenaars zijn bijbelse taferelen een blijvende inspiratiebron. Niet alleen voor hen die zwaar religieus zijn. De Bijbel verhaalt immers van herkenbare menselijke thema’s als liefde, familie en persoonlijke ontwikkeling. De innerlijke tweespraak over deze thema’s, die nooit aan actualiteit verliezen, is het moderne gevecht met de engel. Daar heeft Idenburg een mooie vergelijking te pakken. Maar na lezing van het boek vroegen we ons, teruggrijpend op de eerste zin van dit stukje, toch af wie Idenburg nou eigenlijk zelf geworden is.
Peter Idenburg: Kentering en keerpunt – Kunst als inspiratiebron voor zelfinzicht. Altamira-Becht, €24,90. Ook verkrijgbaar via ako.nl.
