En wát hebben wij geleerd van deze campagne?
Na drie weken komt de verkiezingskaravaan vanavond tot stilstand met het verkiezingsdebat bij de NOS. Mijn conclusies:
1. Dat Emile Roemer toch wel behoorlijk door het ijs is gezakt. Twee jaar geleden nog de frisse buitenstaander, dit jaar opgejaagd door de hongerige concurrentie die niets snapte van zijn almaar uitdijende electorale succes. In het eerste het beste debat vonden ze z’n zwakke plek. Maandagavond bij Meet DWDD bezorgde de journalistieke havik Peter R. de Vries hem de politieke kill.
Roemer zal morgen waarschijnlijk twintig zetels halen en die zegeningen kan hij maar beter tellen, voorlopig in volkomen stilte.
2. Diederik Samsom, de wederopstanding in eigen persoon van een beweging die na Job Cohen op sterven na dood leek. Natuurlijk profiteerde hij van de beperktheden van zijn ideologische rivaal Roemer, maar Samsom zelf heeft een metamorfose ondergaan. Van de te snel pratende, betweterige druktemaker ontpopte hij zich tot een rustige, zeer ter zake kundige figuur die veelal de indruk wekte boven de elkaar naar het leven staande partijen te staan.
Ooit zal de vraag beantwoord worden hoe dit kon, wat er in Samsom is gevaren? Het moet de liefde zijn. Of hij is een uitstekend acteur.
3. Het zijn niet de verkiezingen van Mark Rutte geworden. Terugkijkend lijkt het alsof de VVD-premier zijn tegenstanders, die hij natuurlijk al goed kent uit de Kamer, heeft onderschat en de talrijke televisiedebatten niet grondig genoeg heeft voorbereid. Waarschijnlijk heeft hij te zeer gerekend op de zogeheten premier-bonus, die hem gaandeweg de campagne zou toekomen en waarvoor hij niet meer hoefde te doen dan de staatsman uit te hangen. Maar die bonus lijkt aan hem voorbij te gaan.
4. Jolande Sap verdient meer dan ze gaat krijgen. Als een van de voortrekkers van het Lenteakkoord, waarmee zij onder veel meer aandacht wist te genereren voor milieu en duurzaamheid en tegelijk een aantal door GroenLinks ongewenste bezuinigingen wist te blokkeren, wordt zij daar nu in eigen kring op afgerekend. Dinsdagochtend nog in de Volkskrant door Bert Wagendorp, die onder meer stelt: “Met Sap, met de drang om te laten zien dat de partij klaar was om te regeren, verloor GroenLinks haar onderscheiden vermogen”. De actie- of getuigenispartij moest dat kennelijk vooral zo blijven. Maar het is wat Sap zelf hierover eens opmerkte in HP/De Tijd: “Alleen roepen langs de zijlijn, dat lucht misschien op, maar daarmee verander je niets.” Sap zocht een alternatief voor oud-links en nieuw-rechts, en krijgt waarschijnlijk geen kans na 12 september verder te zoeken.
5. Wilders is weg. Niet echt natuurlijk, want de PVV staat op een zetel of 24, maar mentaal speelde zijn partij nauwelijks mee. Het zou niet verbazen als daarachter een strategie schuilging: ‘laten we ons gedeisd houden, anders raakt ons toch al overbekende gedachtegoed misschien een tikje sleets’.
Wellicht rekent Wilders op een buitenkansje dat de VVD hem straks alsnog gaat aanreiken in een gedoogconstructie. Alleen, wie is de derde of vierde partij die daaraan zijn steun geeft? Het CDA heeft z’n lesje wel geleerd, en de anderen hebben zichzelf al daarvoor uitgesloten. Heeft Wilders de energie om de komende jaren in de oppositie plaats te nemen en weer dezelfde riedel te laten horen? Misschien moeten we toch rekening houden met een vertrek naar een buitenlandse denktank.
6. Arme Buma. Achteraf is hij toch de verkeerde man geweest, droogstoppel, en te zeer de figuur aan wie als fractieleider het bloed aan de handen kleefde van regeren met de PVV. Het CDA had echt een nieuwkomer naar voren moeten schuiven, een Marcel Wintels of iemand als Mona Keijzer die weliswaar als nummer twee werd gepresenteerd maar die niks mocht in de publiciteit, bevreesd als men was dat zij de grijze Buma voor de voeten zou lopen.
Buma mag hopen dat hij aan mag schuiven bij een kabinet van VVD, PvdA en D66. Zo niet, dan rest het CDA de donkerte van de oppositie waarin het de dagen stuk zal moeten slaan met herbronnen.
7. Pechtold, de stille Willy van het stel. Ook niet helemaal uit de verf gekomen, maar hij lijkt sinds een paar dagen verzekerd van deelname aan Paars-3, eventueel aangevuld met het CDA. Pechtold is ook alweer enkele jaren fractieleider en zal er, na een kort avontuur als Minister van Bestuurlijke Vernieuwing in Balkenende-2, weer naar snakken een tijdje aan de knoppen te mogen zitten. Gokt waarschijnlijk op het Supertrio-effect, op de aanstekelijke energie, ja, de warmte en de goede bedoelingen die uitgaan van Samsom, Rutte en hij dus. Drie veertigers, drie snelle denkers en praters, alle drie good looking. De drie Kennedy’s, zeg maar.
8. De kiezer is de winnaar. Er waren meer dan ooit lijsttrekkersdebatten op de tv en op de radio, en, hoewel ze niet allemaal even verheffend waren: de kijk- en luistercijfers vallen niet tegen. De kranten en tijdschriften vulden hele bijlagen met analyses, interviews en wat dies meer zij. Het was veel maar ook verslavend. Al leest de kiezer de verkiezingsprogramma’s vermoedelijk niet of alleen in grote lijnen, hij doet klaarblijkelijk toch wel moeite zich te informeren. Wat dat betreft kun je na drie weken wel wat wijzer zijn geworden op het gebied van Europa en de bezuinigingen op de overheidsfinanciën, maar ook op bijvoorbeeld het punt van leiderschap. De ware leider is opgestaan en zal vanavond in het laatste debat nog eenmaal moeten vlammen of zich oppermachtig gedeisd houden.
9. Meer dan ooit heeft deze campagne aangetoond dat we in een televisie-democratie leven. Iedere kleinigheid wordt uitvergroot, positief of negatief. Gecombineerd met de korte looptijd van deze campagne, drie weken, hield dat in dat iedere stomp in de buik – zie de over my dead body-uitglijder van Roemer over Europa – meteen als een mokerslag aankwam waarvan hij niet meer herstelde. Ieder klopje op de schouder – voor Samsom – werd een dikke knuffel die wellicht leidt tot een huwelijk dat in het Torentje gesloten zal worden.
