De negerkoning mag in het rariteitenkabinet
“Dacht je dat ik een inboorling was? Hoe durf je! Jij weet niks van inboorlingen af! Dat zijn geen mensen – het zijn bedienden die voor je moeten buigen tot op de grond! Jij weet niets van India af! Jij weet nergens iets van af!” sprak de tienjarige Mary Lennox tot haar kamermeisje Martha.
Martha is niet onder de indruk als Mary haar op het hart drukt dat het in India ‘allemaal heel anders’ is. “Nou, dat snap ik best, hoor,” zegt ze. “Dat kan toch ook niet anders als er zoveel zwartjes zijn in plaats van nette blanke mensen?” Dit zijn citaten uit De geheime tuin (1911), het beroemde kinderboek van Frances Hodgson Burnett dat ik als klein meisje stukgelezen heb.
Een paar jaar later streetdancete ik, verkleed als piraat, de sterren van de hemel in de musical Pippi Langkous in Taka-Tukaland. De Zweedse publieke omroep SVT besloot onlangs een aantal racistische scènes uit de tv-serie van Pippi, gebaseerd op de boeken uit de jaren veertig, te bewerken. Haar piratenvader is na de aanpassing geen negerkoning meer, maar gewoon koning.
‘Geschiedvervalsing!’ ‘Heiligschennis!’ en – zucht – ‘dictatuur van de minderheid’, riepen tegenstanders. Tot die minderheid behoorde in ieder geval de schrijfster Astrid Lindgren (1907-2002), die al in 1970 in een interview met de Zweedse krant Expressen zei dat het toch een beetje raar is, ‘een blanke man die naar de Stille Zuidzee gaat, een bamboerok aantrekt en onmiddellijk koning wordt’.
Sambo het luie negerjongetje
In Kuifje in Afrika (1931) praten alle Congolezen, met identieke rode clownsmonden, in gebrekkig Nederlands.“‘Hi! Hi! Hi! Blanke massa hier geweest zijn en Zwartje geslagen hebben… Koko bang zijn… En blanke m’neer weggaan met tomobiel…” Zowel Kuifje als zijn hondje Bobbie worden met ‘massa’ aangesproken. Als het duo weer naar Brussel vertrekt, plaatsen de Congolezen twee totempalen met hun beeltenissen in het dorp. Een zwarte man in beige rokje knielt op de grond. Een ander, hetzelfde gekleed, verzucht: “En bedenken dat in Europa alle kleine Blanken zijn als Kuifje…”
Het boekje Sambo, ga je mee? (1939) gaat over de aartsluie Sambo. “Een klein jongetje. En dat jongetje was een zwárt jongetje, dat was natuurlijk een negerjongetje.” Hij is zelfs zo lui dat de zon hem straft met stralen in zijn ogen. “Brrr….! Dat was een vervelend gevoel voor Sambo….!” Het boekje is geïllustreerd met onder meer dansende minstrelen.
In Oki en Doki bij de nikkers (1957), tegenwoordig Oki en Doki op een eiland, belanden twee matrozen ondanks de waarschuwing ‘negers zijn boze mensen’ op een eiland. En inderdaad, de zwarte bewoners met dikke rode lippen en een bot door hun neus blijken kannibalen te zijn. Vet balen voor Oki en Doki.
Leugenachtige minstrelenpoppetjes
Zo krampachtig als de Nederlander aan de zwarte helper van Sinterklaas blijft vasthouden, zo makkelijk werden de Oempa Loempa’s uit Sjakie en de Chocoladefabriek (1964) van Pygmeeënslaafjes uit Afrika in grappige blanke mannetjes uit Loempaland veranderd. Ook de Golliwogs uit de populaire Engelse verhalenserie over Noddy (1949-1963) zijn in een nieuw verhaal, geschreven door de kleindochter van schrijfster Enid Blyton, weggelaten. In de originele boeken zijn de zwarte minstrelenpoppetjes onbetrouwbare eikels die stelen van de brave witte Noddy.
Geschiedvervalsing? Heiligschennis? Censuur? De originele opnames en uitgaven verdwijnen niet – gister nog las ik 10 kleine negertjes (1977) uit het archief van de bieb. Maar rijp voor het rariteitenkabinet en totaal ongeschikt voor kinderen zijn ze wel. Volwassenen kunnen de negerkoning, de onuitstaanbare Mary Lennox, de onderdanige Congolese zwartjes en het luie negerjongetje misschien in hun historische context plaatsen. Kinderen zien alleen feestelijk geïllustreerde domme, luie, onbetrouwbare, ondergeschikte en bovenal compleet inwisselbare ‘negers’.
