Hoe het vluchtelingendebat wordt gemanipuleerd met valse beelden
Yolanthe gebruikte vorig jaar een foto van een azuurblauwe baai met een allerliefst klein bootje om op Instagram te laten weten dat ze goed en wel op Ibiza aangekomen was. ‘Goedemorgen mooi eilandje. Dikke kus voor jou!’ schreef ze erbij. Maar wat deed dat wapperende Thaise vlaggetje daar? De pienterste onder haar volgers vermoedde zwendelpraktijken en riep Google Images erbij om de zaak te beslechten. Het idyllische kiekje bleek gemaakt in de Maya Bay op het eilandje Koh Phi Phi Leh en is een van de eerste zoekresultaten als je ‘Thailand’ googelt.
Yolanthe had misschien iets meer vertrouwen in het intellect van haar volgers mogen hebben, maar kun je het die vrouw kwalijk nemen? Wellicht had ze op Ibiza een vergelijkbaar uitzicht en kwam er, precies op het moment dat ze haar camera in gereedheid bracht, een roodverbrande badgast met een zak hamka’s op het parelwitte strand voor haar zitten. We willen de werkelijkheid allemaal weleens mooier, schrijnender of indrukwekkender maken dan hij is.
Te mooi of te lelijk om waar te zijn, dat is de succesformule achter de meeste virals. De foto van een wild dansende Mahatma Gandhi bijvoorbeeld (de swingende man was een imitator), of die waarop John Lennon en Che Guevara gemoedelijk tegenover elkaar op hun gitaar zitten te tokkelen (gephotoshopt). Het zogenaamd Syrische jongetje dat onder een rood-witte deken tussen de verse graven van zijn ouders ligt te slapen, bleek onderdeel van een kunstproject in Saoedi-Arabië.
Eerst zien, dan geloven
In het vluchtelingendebat wordt gretig gebruikgemaakt van het gemak waarmee mensen zich om de tuin laten leiden door beelden. Er is fotografisch bewijs, dus het is de waarheid. Er wordt bijvoorbeeld hard geroepen dat hordes als vluchtelingen vermomde IS-strijders Europa binnen komen varen, wat best het geval kan zijn, maar bij gebrek aan bewijs worden bruikbare beelden bruut uit hun context gerukt, van opruiende teksten voorzien en uitgebraakt over sociale media. Net als Yolanthe hebben de initiators blijkbaar een niet al te hoge pet op van hun doelgroep.
Zo circuleert er een fotocollage van vier mannen met bonkige biceps en uit de kluiten gewassen torso’s die aan wal komen. ‘Refugees? Is it sinking in yet?’ staat er in onheilspellende rode letters bij. Dat de foto’s in 2013 op het Australische Christmaseiland werden gemaakt, iets wat met een klein beetje googelwerk aan het licht komt, weerhield een heleboel mensen er niet van om ze te delen.
En die schreeuwende mannen met baarden en wapperende IS-vlaggen dan, vluchtelingen natuurlijk, oog in oog met de Duitse polizei. De foto, die bijna honderdduizend keer werd gedeeld op Facebook, werd in 2012 gemaakt tijdens een anti-islamprotest in Bonn, zocht The Independent uit. Maar wat doet dat ertoe? Of de voor-en-na-foto van de dertigjarige Syrische Laith Al Salah, links in gevechtskleding, rechts als vluchteling op Kos. Dat moet wel een IS-strijder zijn, behalve dat hij commandant was in het Vrije Syrische Leger. Ach, details.
Het was nooit makkelijker om met beelden het debat te manipuleren, te frustreren zelfs. En ook hongerige journalisten laten zich er soms toe verleiden. Zo illustreerde Powned een bericht over rellende asielzoekers in Hongarije met een foto van een Zuid-Koreaan die met een golfclub zijn eigen Mercedes aan gort slaat. Zijn gezicht is vervaagd.
Angst is een slechte raadgever waar we toch dolgraag met gespitste oren naar luisteren. Maar geloof dan tenminste iets vaker uw ogen niet.
