Een coup d’état is twintigste-eeuws, net als de doodstraf
Twintigste-eeuws, zo valt de mislukte staatsgreep van vrijdagnacht in Turkije misschien wel het best te omschrijven. De Turkse regering veroordeelt de poging tot machtsgreep streng. In de vorige eeuw waren staatsgrepen inderdaad geen zeldzaam verschijnsel in seculier Turkije. En op een coup d’état volgde dan geregeld de doodstraf, voor de coupplegers of de zittende regering. Nu, in 2016, pleit president Erdoğan voor een herinvoering.
In 1961 werden de Turkse premier Adnan Menderes en twee leden van zijn kabinet opgehangen. Een militaire staatsgreep, een jaar eerder, maakte een einde aan zijn parlement. De drie werden veroordeeld omdat zij de grondwet zouden hebben geschonden.
In 1971 deden drie studenten, Deniz Gezmiş, Hüseyin İnan en Yusuf Aslan, een poging een einde te maken aan het militaire regime in Turkije. Die poging mislukte. De drie werden een jaar later verhangen.
In 1980 werd opnieuw een staatsgreep gepleegd. In de jaren die volgden werden 50 mannen door de autoriteiten geëxecuteerd. De laatste executie werd voltrokken in 1984. In dat jaar werd een moratorium op het uitspreken van de doodstraf ingesteld. Formeel bestond het, maar de straf werd niet meer voltrokken. In 2002 schafte Turkije de doodstraf in vredestijd af. In 2004, als voorwaarde voor toetreding tot de Europese Unie, werd de doodstraf ook wettelijk geschrapt in tijden van oorlog. De doodstraf in Turkije werd daarmee, zoals ook de coup d’état, een twintigste-eeuws verschijnsel in Turkije.
Zondag sprak de Turkse president Recep Tayyip Erdoğan dat de doodstraf na de mislukte couppoging van militairen onverwijld weer moet worden ingevoerd. Hij zei dat de regering hierover in debat gaat met oppositiepartijen. Zijn aanhangers riepen op tot terdoodveroordeling van de coupplegers. Erdogan gaf gehoor aan die wens: “Ik hoor uw verzoek. In een democratie krijgen de mensen wat zij willen.”
Er stierven 290 mensen na de geweldsexplosie. In totaal zitten er nu 6000 mensen vast. 103 hooggeplaatste legerofficieren zijn opgepakt.
De pro-Koerdische oppositiepartij HDP heeft inmiddels al laten weten dat het voorstellen voor herinvoering van de doodstraf niet zal steunen. Binnen de Europese Unie klinkt eveneens weerstand. Als Turkije de doodstraf weer invoert, betekent dat het einde van de toetredingsgesprekken met de Europese Unie, liet woordvoerder Steffen Seibert weten. “De EU is een gemeenschap van waarden waarin is afgesproken dat de doodstraf niet tot die waarden behoort.”
De machtsgreep is meer dan slechts een nationaal probleem voor Turkije. De gevolgen ervan zullen de toekomst van de koers van president Erdoğan sterk beïnvloeden, en dus de relatie met Europa. De vraag is: wordt dat een eenentwintigste-eeuwse koers, binnen de Europese Unie, of een andere – erbuiten.
