De zwarte cinema slaat terug
Na #oscarssowhite lijkt nu #blackisback het nieuwe motto in de bioscoop te zijn.
Je kan hier nu op één dag naar de horrorfilm Get Out waarbij een racistisch blank gezin wordt afgemaakt door een sympathieke zwarte gast, naar Oscarwinnaar Moonlight waar twee zwarte jongens liefdevol seks met elkaar hebben en naar Hidden Figures waar blanke mannen bij NASA helemaal worden weggespeeld door slimme zwarte dames. En deze week komt daar de documentaire I Am Not Your Negro bij, over hoe diep de rassenhaat in de Amerikaanse samenleving zit. Wegkijken is geen optie meer.
Nieuwe generatie
Terwijl in de Verenigde Staten de polarisatie groter wordt en de nalatenschap van president Obama elke dag verder wordt afgebroken, lijkt de frustratie onder de zwarte bevolking groter dan ooit. “Yes, I can” lijkt te zijn vervaagd tot “No, he couldn’t”. Maar waar in het even gepolariseerde Nederland de filmindustrie nog wordt gedomineerd door blanke filmmakers, komt in de VS een nieuwe generatie zwarte Amerikaanse filmmakers op.
Niet alleen met speelfilms als Hidden Figures of Moonlight, maar ook met documentaires. Zo sleepte het acht uur durende OJ: Made in America begin dit jaar een Oscar voor Beste Documentaire in de wacht. En op Netflix was de docu 13th over de rechtsongelijkheid voor zwarten een doorslaand succes.
I Am Not Your Negro
Beide documentaires hebben gemeen dat ze meer willen dan het verhaal vertellen van een gevallen sportheld of zwarte gevangenen. Nee, ze maken overtuigend duidelijk hoe raciale ongelijkheid verweven is met de opkomst van ‘the land of the free’. Ook I Am Not Your Negro maakt pijnlijk duidelijk dat het wegzetten van de zwarte bevolking onderdeel van het Amerikaanse DNA is. Regisseur Raoul Peck laat met de documentaire niet alleen op een schokkende manier zien hoe lang racisme in de VS de normaalste zaak van de wereld was.
De film is ook een ode aan de Afro-Amerikaanse schrijver James Baldwin. Zijn teksten worden op weergaloze wijze voorgedragen door acteur Samuel L. Jackson, die de kijker via een poëtische voice-over door de zwarte kanten van de jaren zestig en zeventig loodst. Zelden hoorde je iemand zo doordacht en welbespraakt maar zo genadeloos praten over de raciale problemen van Amerika. Maar ondanks zijn pessimisme voorspelde hij in 1965 al wel dat de VS veertig jaar later een zwarte president zou hebben.
Dat maakt Baldwin niet alleen een scherp observator van zijn tijd, maar ook iemand wiens visie nu nog steeds relevant is. Het geschreeuw van witte mannen die zich bedreigd voelen, het verbieden van seksuele vrijheid – Baldwin was ook homoseksueel – en het volstrekt langs elkaar heen leven van verschillende groepen, het gebeurt nog steeds in het Amerika van nu. Maar regisseur Peck laat zien dat Baldwin zich niet verlaagde tot het bashen van blanken.
Diepgeworteld probleem
Het ‘negro problem’ bestaat niet, zei Baldwin. Het is een diepgeworteld probleem van Amerika. Ook de zwarte bevolking moet uit het cliché van denken in zwart-wit stappen. Apathie en onwetendheid zijn volgens Baldwin de grootste bedreiging voor elke samenleving. Daar zou je manipulatie aan toe kunnen voegen, bijvoorbeeld door Hollywood. Zo laat Peck zien dat in films een witte rebel lang als een held werd neergezet, terwijl een zwarte rebel het stempel ‘gevaarlijke gek’ kreeg opgeplakt.
I Am Not Your Negro zit vol van dit soort eye-openers. Het is geen pamflet, daar is de film veel te knap voor opgebouwd. Maar je komt er hopelijk wel met een bak woede uit. De kunst is vervolgens om dit niet te stoppen in scheldpartijen op social media, maar om hier net als Baldwin zinnige dingen over te zeggen.
Net als Moonlight de gangster-clichés links laat liggen en Get Out met een dikke knipoog ook de eigen zwarte cultuur op de hak neemt. Nu de Nederlandse filmmakers nog.
Trailer I Am Not Your Negro
