Opdat er nooit een Adolf Hitlertunnel nodig hoeft te zijn
Jan Jaap van der Wal staat altijd in de file. ’s Ochtends, ’s avonds. Allebei, of, in ieder geval altijd een keer te veel. Dat vindt hij vervelend. Iedere Nederlander vindt dat vervelend. Er zijn vermoedelijk weinig Nederlanders die van file houden. Nog minder Nederlanders zullen van Adolf Hitler houden. Juist daarom zou er een Adolf Hitlertunnel moeten komen, stelde de cabaretier. Opdat we zijn daden nooit vergeten. Of moeten we simpelweg (leren te) relativeren?
Jan Jaap van der Wal wil hoe dan ook graag minder file, zo vertelde hij onlangs in Dit Was Het Nieuws. Na een foto van het logo van de JP Coenschool in Amsterdam komt de cabaretier met enkele opmerkelijke opvattingen op de proppen. JP Coen heeft namelijk een VOC-verleden.
Van der Wal: “Er is nu een nieuwe hype: we moeten namen veranderen. Van gebouwen, tunnels, wegen en straatnamen enzo.”
Op de vraag of dat een goede beweging is, wacht Van der Wal lang met antwoorden. “Ik kan me voorstellen dat je dat als school graag wil wijzigen. Straatnamen, dat is best ingewikkeld.” Bovendien zou het straatbeeld tamelijk onherkenbaar zijn met talloze nieuwe namen. Afijn. Van der Wal vervolgt zijn verhaal over de Coentunnel. Want die is ook naar deze meneer vernoemd. En ook dat stoort sommige mensen. Van der Wal vraagt zich hardop af of mensen de Coentunnel zullen gaan mijden. “Want dat zou ik best prettig vinden, soms.”
Vervolgens raakt Van der Wal heel subtiel de kern. “En dan pleit ik om de Zeeburgertunnel de Adolf Hitlertunnel te noemen. Kijken wat er gebeurt. Dan rijd je toch lekker door op de ring.” En zo geschiedde.
#Ophef over ‘moderne Beeldenstorm’
Nee, natuurlijk niet. Feit is dat we in een tijdperk leven waarin we moeten oppassen dat we niet in een heuse beeldenstorm terechtkomen. Terwijl we nog boos waren op het Mauritshuis, omdat Johan Maurits uit het Mauritshuis zou zijn weggehaald, bleek dat helemaal niet waar te zijn. Mark Rutte boos, het volk boos, voorstanders boos, tegenstanders boos. Iedereen boos.
Ook de minister-president heeft inmiddels zijn bijdrage aan de discussie geleverd. Eerst in Buitenhof, waar leek dat hij niet op de hoogte was van de situatie in het Mauritshuis. Later zei Rutte dat we de zeventiende en achttiende eeuw – de verder liggende geschiedenis – niet met de bril van nu moeten beoordelen. En ook daar heeft Rutte géén punt.
Leren van het verleden
De verder liggende geschiedenis moeten we juist wel met de bril van nu beoordelen. Is het niet juist belangrijk om te leren van het verleden? Is daar niet juist een confrontatie voor nodig? Anno 2018 willen we niet voor niets geen slavernij meer. Anno 2018 willen we geen Eerste Wereldoorlog meer. Anno 2018 willen we geen Tweede Wereldoorlog meer. Wij willen helemaal geen Adolf Hitlertunnel. We moeten leren van het verleden.
Natuurlijk, het zou kunnen dat u gebouwen, tunnels, wegen, straatnamen en scholen die namen dragen als JP Coen verafschuwt. U zou het als verering kunnen opvatten. In sommige gevallen is dat ook zeker waar. Maar de directeur van het Mauritshuis, Emilie Gordenker, probeerde afgelopen weekend in Buitenhof het beeld van veel Nederlanders enigszins te weerleggen. Want niet álles is verering. Niet álles is een eerbetoon.
Mauritshuis géén eerbetoon
We nemen het Mauritshuis als voorbeeld. Johan Maurits is de stichter van het Mauritshuis dat daarom al eeuwen zijn naam draagt, het is geen eerbetoon. In Brazilië, waar hij betrokken was bij slavenhandel, heeft hij voor godsdienstvrijheid en goed onderwijs gezorgd. Johan Maurits wordt daar volgens Gordenker vereerd als een held.
Ook het voorbeeld van het Mauritshuis valt te weerleggen. Niet elke straat, elk beeld of elke tunnel is immers door de persoon in kwestie gemaakt of bedacht. En natuurlijk, een school wil geen naam dragen van een persoon die het hele volk hekelt. Dan komt er niemand naar de school. Dat spreekt voor zich. Maar zijn er dan echt mensen die de Coentunnel mijden vanwege de naam die het ding draagt? Nee. Anders stond Jan Jaap van der Wal niet zo vaak in de file.
Relativeren
Ja, ook ik begrijp dat we de Coentunnel nu niet ineens de Adolf Hitlertunnel kunnen noemen. Hoe belangrijk het ook is dat we Adolf Hitler en zijn afschuwelijke daden uit het verleden niet vergeten. Ook al zou het géén eerbetoon aan Adolf Hitler zijn, dan nog is het niet het juiste moment om een tunnel naar Hitler te vernoemen. Dat is het simpelweg nooit. Laat dat duidelijk zijn. Ook niet als Jan Jaap van der Wal dan niet meer in de file hoeft te staan.
Maar! Belangrijker nog is het om hedendaagse gebeurtenissen én gebeurtenissen uit het verleden in een breder perspectief te zien. Dat werkt relativerend. De wetenschap spreekt. De kunst van het relativeren en het trekken van lessen uit het verleden leiden tot nieuw debat – zoals nu – maar ook tot waardevolle inzichten. En laten we dat laatste niet uit het oog verliezen. Juist door te leren van het verleden. Laten we hopen op méér dan een bom op sociale media. Juist door waar mogelijk te relativeren.
Geen Hitlertunnel, wel nadenken en relativeren
Natuurlijk zou er geen Adolf Hitlertunnel moeten komen. Opdat we zijn daden nooit vergeten. Opdat we de (goede én slechte) daden van Maurits nooit vergeten. Opdat er nooit een Adolf Hitlertunnel nodig hoeft te zijn om ons van het verleden te doordringen. Opdat we het verleden niet hoeven weg te moffelen, maar erover nadenken, discussiëren en nieuwe inzichten proberen te verschaffen. Aan Maurits en JP Coen hebben we voorlopig meer dan genoeg.
Tot op zekere hoogte moeten we relativeren. Leren relativeren. Want als we Hitler in de vorm van een tunnel ook nog moeten oprakelen om te leren van het verleden, dan zijn we wel héél ver gezonken.
