Haar tranen waren echt – geen twijfel mogelijk. Waterlanders van verdriet en vooral onmacht plengde Agnes Lensing-Van de Ven, beter bekend als boerin Agnes, in 2007 de eerste vrouwelijke kandidaat in het televisieprogramma Boer zoek Vrouw, in de eerste aflevering van Onze Boerderij, een serie van vier televisieprogramma’s, waarin Yvon Jaspers wil laten zien dat er meer komt kijken bij het boeren (“Het echte boerenleven.”) dan louter romantiek.

Dat het ook hard werken is. Met veel administratieve rompslomp. En onzekerheid. Al was het maar door het surplus aan regels. Vanuit Brussel en Den Haag.

Zwoegerziekte

In die missie slaagde Jaspers met glans. In de eerste uitzending viel te zien hoe de Texelse schapenboer Jan en zijn Rianne, die elkaar leerden kennen tijdens de opnames van de BzV-editie 2014, drie jaar lang (!) 24/7 paraat moesten staan om elk lammetje tijdens het lammeren op te vangen voordat dit op de grond zou vallen. Dit om te voorkomen dat de dieren, net als hun ruim 300 volwassen schapen, ten prooi zouden vallen aan de Zwoegerziekte, een zeer besmettelijke longaandoening.

Ook was er een bezoek aan een voormalige cameraman en collega van Jaspers die het roer om heeft gegooid, nu ruim 25 Lakenvelders houdt en daar door nieuwe regelgeving bijna mee moest stoppen.

Maar meest ingrijpend was het relaas van Agnes. Dit Drentse ‘boerenmeisje’ wil al sinds kind af aan maar één ding: een eigen boerenbedrijf. Sinds maart 2015 is het zover. Samen met haar zus nam ze het bedrijf van haar vader over. Daar, in Gasselternijveen, werkt en leeft ze samen met haar man Albert en twee kleine kinderen.

Net als honderden andere melkveehouders hebben Agnes en haar zus geanticipeerd op de afschaffing van de melkquota. Na zo’n dertig jaar kregen ze eindelijk weer de ruimte hun vleugels uit te slaan.

Een idylle is het allerminst. Agnes en haar zus hebben flink in het bedrijf geïnvesteerd. De capaciteit is opgeschroefd tot 180 koeien; er staan er maar een dikke 100. Een flinke domper – de financiering is afgestemd op 180 koeien. Gevolg: grote financiële problemen.

Om de eindjes aan elkaar te kunnen knopen werkt Albert er nog eens fulltime naast bij andere melkveehouders. De kans is 80 procent dat het bedrijf in 2018 stopt, vertelde Agnes in de uitzending. Zo heet wordt de soep inmiddels niet meer gegeten – de opnames waren in februari, inmiddels gloort er weer enige hoop, weten we. Maar het blijft penibel.

Hoe het zover heeft kunnen komen? Net als honderden andere melkveehouders hebben Agnes en haar zus geanticipeerd op de afschaffing van de melkquota per 1 april 2015. Na zo’n dertig jaar kregen boeren eindelijk weer de ruimte hun vleugels uit te slaan. En die hebben ze met beide handen aangepakt.

Fosfaatrechten

De sky leek the limit. Tot het kabinet in de persoon van toenmalig staatssecretaris Dijksma op 2 juli 2015 aankondigde dat alle melkveehouders fosfaatrechten zouden krijgen. Gebaseerd op het aantal koeien op diezelfde datum, lichtte ze begin 2016 toe. Voor Agnes en andere veehouders die flink hadden geïnvesteerd, maar nog niet op het geplande aantal koeien zaten een klap in het gezicht. Ineens konden hun toekomstplannen naar de mestvaalt.

Van Jaspers kreeg Agnes alle ruimte om haar frustraties en verdriet de vrije loop te laten. Daarvan maakte ze volop gebruik. Als ze het hadden geweten, waren zij en haar Albert er nooit aan begonnen, verzekerde ze. “Dit sloopt je aan alle kanten, geestelijk en lichamelijk. Dit haalt alle plezier uit je leven weg.”

Dat laatste is evident. Twee kleine kinderen, een man die zestien uur per dag moet werken om het hoofd boven water te houden, een bankkrediet dat als een molensteen om je nek hangt: dat is bijna niet te doen.

 Dat er na de afschaffing van de melkquota andere milieumaatregelen zaten aan te komen, viel te verwachten.

Maar één vraag kwam zondagavond niet aan de orde: hadden Agnes en de andere boeren het besluit van Dijksma niet kunnen zien aankomen? Veel boeren vinden van niet. Dat is op zijn minst kwestieus. Dat er na de afschaffing van de melkquota andere milieumaatregelen zaten aan te komen, viel te verwachten.

De door de groeiende veestapel stijgende fosfaatuitstoot was een teken aan de wand. Fosfaat is een milieuvervuilend bestanddeel van mest. Van Brussel mogen Nederlandse boeren jaarlijks een maximum aantal kilo’s fosfaat produceren. In 2014 zat Nederland daar iets al boven, een jaar later zelfs negen procent.

Een voor melkveehouders redelijk dramatische ontwikkeling. Temeer omdat zij zichzelf hiermee behoorlijk in de vingers sneden. Nederlandse boeren hebben van Brussel toestemming om meer stikstof te producen dan volgens de Europese norm eigenlijk is toegestaan. Maar deze vrijstelling hangt mede af van de fosfaatproductie; is die te hoog dan wordt deze zogeheten derogatie niet verleend. Dan is de sector helemaal de pisang. Kortom, Dijksma kon niet anders.

Publiek geheim

Dat was binnen de landbouw een publiek geheim. Zelfs ZLTO, de land- en tuinbouworganisatie voor boeren in het zuiden van het land, vond dat landbouwers die de gok desondanks toch hadden genomen de hand in eigen boezem moesten steken. Voorzitter Hans Huijbers, eind 2016 in een column op de site van ZLTO: “Toen achttien maanden geleden het melkquotering werd afgeschaft, vierden sommige boeren dat als ‘Bevrijdingsdag’. Of zij dat nu nog zeggen, waag ik te betwijfelen. Want de melk- en fosfaatproductie is zo gegroeid, dat vriend en vijand het over één ding wel eens zijn: er moet iets gebeuren! (-) Helaas! Kijken in de spiegel, reflecteren op eigen gedrag, is niet sterk ontwikkeld.”

Een sector waaraan zij zoveel te danken heeft tegen het zere been trappen: Yvon Jaspers kijkt wel uit.

Ook boerin Agnes had al een vermoeden, leert een brandbrief die ze december 2017 schreef  aan Carola Schouten, de huidige minister van Landbouw. Al in de winter van 2014/2015, nog voor dat ze het bedrijf van haar vader overnam, waarschuwden de banken haar en haar zus dat ze erop moesten letten dat voor het wegvallen van de quotering waarschijnlijk iets anders in de plaats zou komen.

Agnes nam die signalen voor lief. Jaspers liet de vraag in hoeverre zij en de andere boeren die het er wel op waagden, zelf debet zijn aan hun misère, onaangeroerd. Een sector waaraan zij zoveel te danken heeft tegen het zere been trappen: de presentatrice kijkt wel uit.