Freelancen: een elegante manier om uitgebuit te worden
“Ik moet het niet persoonlijk nemen,” spreek ik mezelf toe. Maar tegelijkertijd merk ik dat ik wel boos ben. Ik ben net namelijk, voor de zoveelste keer, gevraagd voor een ontzettend leuke klus waar ineens, toevallig, helaas, geen budget beschikbaar blijkt te zijn om me te betalen.
Ik ben nu dertig jaar, freelance schrijver en opiniemaker, en heb in de afgelopen acht jaar de nodige werkervaring en enige naamsbekendheid opgebouwd. En alsnog krijg ik bij een nieuwe klus standaard te horen dat men mijn werk wel wil, maar informeert men me ook zonder te knipperen dat ze me er niet voor willen compenseren.
Het is niet eens zo gek dat ze dat verwachten, want kennelijk gaan we er mee akkoord. Of we onderhandelen totdat we een vergoeding krijgen die om te rekenen is tot een uurloon waar de gemiddelde schoonmaakster haar bed niet voor uitkomt. En dat doen we niet omdat we het leuk vinden, of omdat we journalistiek beschouwen als een nobel soort vrijwilligerswerk. We doen dit omdat de markt volledig verziekt is.
Afgelopen week las ik over het gelekte pensioenakkoord, waar werkgevers en werknemers over onderhandeld hebben. Onderdeel van de gelekte plannen is het verplichten van ZZP’ers om mee te doen aan een pensioenfonds. Op zich is het natuurlijk prachtig om ervoor te zorgen dat iedere beroepsgroep sociale zekerheden opbouwen, maar waar moet we dat dan in godsnaam van betalen?
Er is namelijk een een hele simpele reden dat werkgevers in veel sectoren liever samenwerken met ZZP’ers dan met medewerkers in loondienst: ze lopen geen risico om hun loon te moeten blijven betalen als ze ziek zijn, en hoeven geen arbeidsongeschiktheidsverzekering of pensioenpremie te betalen. Volgens het CBS heeft slechts een vijfde van de ZZP’ers zelf gezorgd voor een arbeidsongeschiktheidsverzekering, en slecht 12 procent zelf een lijfrentepremie geregeld voor hun pensioen.
De tekst loopt hieronder door.
De bedoeling is natuurlijk dat je dat als ZZP’er zelf regelt, en bovenop je uurtarief gooit. Maar als je dat daadwerkelijk doet, kom je op een tarief uit dat ongeveer vier keer hoger is dan het minimumtarief. Je opdrachtgever ziet je aankomen.
Dat doet dus niemand. En dat gaat goed, tot het niet meer goed gaat. En je ineens ziek wordt en niet meer kunt werken. Zoals dichter Lieke Marsman op Twitter zei: het ZZP’er-schap is Russische routette met je bestaanszekerheid.
De tekst loopt hieronder verder.
Eigen schuld, dikke bult kun je zeggen. Iedereen weet dat de journalistiek een sector in crisis is, toch? Een bevriende schrijfster noemde mijn ambitie om een schrijfcarrière achterna te gaan ooit ‘a very elegant way to starve to death’ en daar begint het wel op te lijken. Maar als ik om me heen kijk, zie ik overal mensen artikelen lezen, delen en schrijven.
We zijn allemaal belachelijk goed geïnformeerd over het nieuws. Er is helemaal geen crisis in de journalistiek, er is een crisis in het uitgeversmodel. Er is een crisis van werkgevers, die hun oude inkomstenmodel in elkaar zagen storten, er geen ander verdienmodel tegenover hebben weten te zetten. Wat ze wel hebben geleerd, is de mensen die hun stukken schrijven minder betalen, zodat ze niet aan hun winstmarges hoeven te veranderen.
De Persgroep keerde in 2017 40 miljoen euro uit in dividend voor hun eigenaren. Mediahuis verdiende een winst voor belastingen van 30,2 miljoen euro op een omzet van 303,5 miljoen euro in 2016. Sanoma tikte in datzelfde jaar de 88 miljoen euro winst voor belastingen aan, bij een omzet van 580 miljoen. Dat terwijl freelancers bij regionale kranten een tarief krijgen van 13 cent per woord, een vijfde van wat een beginnende journalist zou moeten verdienen volgens de CAO-richtlijnen. Wanbetaling is gewoon geworden.
Maar wat moet je dan? Ik weet in ieder geval zeker dat de publicatie van dit stuk me niet bepaald een populairdere freelancer maakt. Maar door ondermaatse vergoedingen te blijven accepteren en allemaal maar onze mond te houden – voor jou tien anderen – werken we als journalisten mee aan een systeem dat ons vak uitholt en als ZZP’ers mee aan de afbreuk van de rechten die de afgelopen honderd jaar met zoveel moeite zijn afgedwongen.
Het wordt tijd dat we op zoek gaan naar nieuwe vormen van vakbonden en nieuwe vormen van uitgeven, die wel recht doen aan de mensen die verantwoordelijk zijn voor de ‘content’ die volgens iedereen ‘koning’ is. We kunnen het ons niet veroorloven om onder deze omstandigheden te blijven werken, of om ons tegen elkaar uit te laten spelen.
