Spring naar de content
bron: charlotte arnoldy

Help, mijn vriend is een complotdenker!

Complotdenkers. Een term die eerst nog gereserveerd was voor de diepe krochten van het internet, maar tegenwoordig onderdeel is van onze dagelijkse vocabulaire. Of het nu gaat om corona, verkiezingen of over belangrijke historische gebeurtenissen, overal zijn mensen die de feiten niet vertrouwen, een dubbele agenda vermoeden en denken dat al het ‘bewijs’ voor deze zaken een cover up is. Het gros van de mensen lacht erom, maar wat als iemand in je nabije omgeving je ineens complottheorieën begint toe te sturen?

Gepubliceerd op: Geplaatst in de volgende categorieën:
Geschreven door: Charlotte Arnoldy

Student G. (24) heeft een groep vrienden die hij nog kent van de middelbare school. Hij ziet ze niet meer heel vaak, maar ze houden onderling wel contact via whatsapp en sociale media. Langzaam maar zeker merkte hij dat een van zijn vrienden steeds dieper in de complottheorieën werd gezogen. “Hij was altijd al iemand die dingen kritisch en van een andere kant wilde bekijken, en dat vond ik juist ook leuk aan hem. Maar laatst stuurde hij ineens een overduidelijk complotfilmpje over de Amerikaanse verkiezingen. Toen ik hem wees op feiten die zijn theorie konden weerleggen, kreeg ik niet veel meer dan een ‘dat is gewoon een hele goede cover up’ als antwoord.” G. besloot daarna om maar niet meer te reageren op dat soort filmpjes, zoals de rest van de groep ook al had besloten. “Over feiten kun je discussiëren, maar als iemand van andere feiten uitgaat, is het snel klaar.”

Sceptisch en kritisch zijn over de wereld om je heen is heel menselijk en vaak ook heel goed. Het leidt tot nieuwe inzichten en kan onrechtvaardigheden aan het licht brengen. Wetenschapsfilosoof Rosa Runhardt: “Als filosoof zou ik scepticisme en kritisch denken zelfs aanmoedigen. Dat is één ding. Maar het is iets anders wanneer iemand over een heleboel feiten in de samenleving sceptisch is, en vervolgens andere feiten klakkeloos aanneemt, zoals bijvoorbeeld alles wat Trump tweet, of wat een YouTube-video ze vertelt. Als je alles wil bevragen, bevraag dan ook álles, inclusief je eigen denkpatroon.”

Abboneer op een lidmaadschap

Flinke korting op een digitaal jaarabonnement

Sluit nu voordelig een abonnement af en maak kennis met de journalistieke kracht van HP/De Tijd. (Op elk moment opzegbaar.)

Word abonnee

‘Luister niet naar mijn moeder’

‘Luister niet naar mijn moeder’ is de boodschap van de Britse Sebastian. Zijn moeder verspreidt complottheorieën en heeft een heel grote aanhang, zowel online (40,000 YouTube-abonnees) als in het echt (waar ze bij anti-lockdown-protesten de meute aanjaagt met een megafoon in haar hand). “Ze is iemand met een enorme hoeveelheid zelfzuchtigheid en houdt van de aandacht die haar rol als ‘complotdenkende influencer’ met zich meebrengt,” waarschuwt Sebastian in een interview met de BBC. Hij hoopt andere mensen te kunnen behoeden hetzelfde pad te bewandelen als zijn moeder. “Je kan het alleen tegengaan vóórdat het gebeurt.”

Wanneer je een discussie aangaat met een complotdenker, is het verstandig om niet de losse feiten aan te vallen, maar het juist te hebben over waarom iemand bepaalde bronnen als waar beschouwt en andere als onwaar

De onderliggende vraag in een discussie met een complotdenker is natuurlijk wanneer je van kennis of waarheid mag spreken. Complotdenkers voldoen volgens Runhardt erg goed aan de waarheidscriteria van het coherentisme. “Dat houdt in dat iets waar wordt gevonden als het samenhang heeft met alle andere waarheden die je gelooft. Als een nieuw feit klopt met je al bestaande waardesysteem, is het ‘waar’. Iemand die gelooft dat corona niet echt bestaat, zal hoogstwaarschijnlijk ook geloven dat dokters niet te vertrouwen zijn en dat de overheid over bijna alles liegt.” Wat in deze coherente waarheidsballon natuurlijk duidelijk ontbreekt, is een link met de werkelijkheid.

Is het echt zo, zoals de Britse Sebastian zei, dat je complotdenken alleen kunt voorkomen en niet kunt terugdraaien? Runhardt: “Wanneer je een discussie aangaat met een complotdenker, is het verstandig om niet de losse feiten aan te vallen, maar het juist te hebben over waarom iemand bepaalde bronnen als waar beschouwt en andere als onwaar. Het aantonen van de onbetrouwbaarheid van de bron van de ander is in een gesprek met een complotdenker veel krachtiger dan het aanvallen van het aangedragen ‘feit.’” Maar het blijft altijd lastig, beaamt ze. Als alle complottheorieën coherent zijn met elkaar, heeft iemand een heel ander beeld van de werkelijkheid. Dat verander je niet met een paar argumenten.

Onderwerpen