Black Friday is de dag na Thanksgiving, de Amerikaanse feestdag waarop het vestigen van de Europese Pelgrims (de pilgrim fathers van Amerika) in ‘hun’ nieuwe land wordt gevierd met veel eten, vrienden en familie. Veel mensen namen vroeger de dag na Thanksgiving vrij om te gaan winkelen en kerstinkopen te doen. Inmiddels in de vierde vrijdag van november een nationale vrije dag en hebben winkels en bedrijven enorme kortingen en acties om zo veel mogelijk te verkopen – ook in de rest van de wereld. In Nederland worden er sinds 2014 Black Friday-acties georganiseerd.

Toch is deze dag niet voor iedereen een feest. Voor Native Americans is ‘Un-Thanskgiving’ een rouwdag waarop ze het afpakken van hun land en cultuur door Europese indringers en het vele bloedvergieten dat hierbij kwam kijken herdenken. Black Friday is voor hen dan ook officieel Native American Heritage Day: een dag waarop de rijke cultuur van de inheemse bevolking wordt gevierd. Die cultuur heeft overigens niets met materialisme, maar legt juist de nadruk op de band tussen mens en natuur. Een schril contrast met de koopgekte van Black Friday.

Black Friday vindt haar oorsprong in een koloniaal verleden van uitbuiting, wit privilege en het negeren van gekleurde geschiedenis. Vandaag de dag zet deze traditie zich voort tijdens Black Friday waarbij uitbuiting van werknemers, voornamelijk uit derdewereldlanden, en het milieu aan de orde van de dag zijn. Iets waar maar weinig koopjesjagers zich bewust van zijn.

Black Friday wordt een consumptiefeest genoemd in plaats van een productiefeest, en dat is onterecht

Cas van Kleef, campagneleider van Greenpeace, noemt uitbuiting door grote bedrijven als grootste probleem van de kortingsdag(en). “Black Friday wordt een consumptiefeest genoemd in plaats van een productiefeest, en dat is onterecht. Wij als consumenten denken te profiteren van de kortingen, maar grote bedrijven en ketens profiteren nog veel meer.”

De prijzen die wij in Nederland voor producten betalen zijn normaliter al veel te laag om ‘eerlijk’ te kunnen worden genoemd. Tijdens Black Friday zijn deze prijzen nóg lager. Van Kleef: “Het is simpelweg onmogelijk dat bedrijven een eerlijke prijs voor grondstoffen, werknemers en productie betalen en vervolgens hun producten verkopen onder de vermeende kostprijs.”

“Het is inderdaad eigenlijk een soort modern kolonialisme,” stelt Robin Habbé van Extinction Rebellion, een actiegroep die dit jaar op meerdere plekken in het land protesten organiseert tegen Black Friday. “Op een kledingstuk zit een winstmarge van 85%. Dat betekent dat als de prijzen iets omlaag gaan, grote ketens nog steeds gigantische winst maken, ook al weten ze de consument te verleiden met kortingen.”

Aan een kledingstuk werken gemiddeld zo’n 169 mensen. Van alle mensen die in de kledingindustrie werken (één op de zes wereldwijd), ontvangt maar twee procent een eerlijk loon. Niet alleen in de kledingindustrie is er sprake van uitbuiting, maar ook de almaar groeiende tech-industrie is een grote boosdoener. Habbé: “Neem bijvoorbeeld de Oeigoeren die in voor China in zogenaamde ‘heropvoedingskampen’ dwangarbeid verrichten voor merken als Samsung en Apple.”

Het is inderdaad een soort modern kolonialisme

Niet alleen mensen in arme landen zijn de dupe van Black Friday: “Ook de natuur wordt uitgebuit én ik zou zelfs zeggen de werknemers van fast fashion-winkels hier in Nederland. Die staan de hele dag te zwoegen in warme winkels met synthetische stoffen en met giftige verf gekleurde kleding voor een minimumloon,” zegt Habbé.

“Black Friday is één grote marketingstunt om mensen te manipuleren om dingen te kopen die ze eigenlijk niet nodig hebben. De schade die je de aanricht door zo goedkoop iets te kopen is heel groot maar zo onzichtbaar. Dat maakt het lastig om verleiding te weerstaan.”

En dat blijkt. In 2019 is er op Black Friday en Cyber Monday (de maandag na Black Friday, waarbij vooral online kortingen hoog zijn) voor zo’n 1064 miljoen euro aan spullen gekocht door Nederlanders. In 2019 bleek uit een onderzoek van Kieskeurig.nl dat zo’n 74% van de consumenten overwoog gebruik te maken van Black Friday-kortingen, en onder jongeren t/m 22 jaar zelfs zo’n 95%, blijkt uit een onderzoek van Thuiswinkel.org. En dat terwijl deze Generatie Z júist zo bezig is met duurzaamheid. Habbé: “Dat komt omdat jongeren een lager budget hebben en dus eerder voor koopjes vallen.”

Zowel bij Greenpeace als Extinction Rebellion leggen ze de schuld echter niet bij de consument. Het zijn de grote bedrijven die écht winnen door dit moderne kolonialisme in stand te houden. Van Kleef: “De consument schaamte aanpraten heeft geen zin. Het is een structureel probleem dat moet worden opgelost vanaf de top: door strenge wetgeving van overheden en de wil om te veranderen bij grote bedrijven.”

Eerlijke prijzen: dáár zou het volgens beide organisaties over moeten gaan in het gesprek over duurzaamheid. Niet over plastic-, vlieg- of bezorgschaamte voor de consument. Bewustzijn bij de consument is belangrijk, maar de oplossing ligt daar niet. Van Kleef: “Mensen moeten niet gereduceerd worden tot hun portemonnee, maar dagen als Black Friday zorgen ervoor dat dit wel gebeurt.”

Hoe moet het met mensen die het in Nederland niet zo breed hebben en die sparen voor Black Friday? Vorig jaar zette zo’n 43 % van de Nederlanders geld opzij voor Black Friday. Volgens Robin Habbé is het belangrijk om naar alternatieven te kijken. “Koop tweedehands goederen, repareer kapotte spullen, koop duurzaam. Er zijn zoveel mogelijkheden. Als mens ben je uiteindelijk veel vrijer wanneer je je zo min mogelijk laat beïnvloeden door moneydriven bedrijven.”

Van Kleef: “Natuurlijk wil ik ook dat mensen die het niet zo breed hebben dingen kunnen kopen die ze willen hebben, maar de oplossing is niet om producten goedkoper te maken. De oplossing ligt ergens anders. Je zou deze mensen bijvoorbeeld minder belasting kunnen laten betalen, zodat ze wel gewoon voor een eerlijke prijs producten kunnen kopen. Korting voor de één is namelijk altijd een duurdere prijs voor de ander. Die ander is in het geval van Black Friday vaak iemand uit een armer land, die onder zware arbeidsomstandigheden voor een hongerloon werkt.”