Maarten Keulemans, wetenschapsredacteur bij de Volkskrant, werd door de journalistenvakbond NVJ uitgeroepen tot ‘Journalist van het jaar 2021’. Bij deze mijn felicitaties aan deze vakgenoot, de onderscheiding is hem van harte gegund. Ik denk dat er weinig journalisten in Nederland zijn die zo goed zijn ingewerkt in het Corona-dossier, en zo ijverig in het delen van kun kennis. Daarnaast is hij ook nog een vaardig scribent, en dat wil in de wetenschapsjournalistiek nog wel eens anders zijn. Toch had ik het onlangs op Twitter even met hem aan de stok, of beter gezegd het stokje, vanwege de rechtzinnige kribbigheid waarmee hij mensen tegemoet treedt die anders tegen de zaak aankijken dan hij.

Het is begrijpelijk, als de wetenschap de uiterste grens van de kennis belichaamt, belichaamt de wetenschapsjournalist de uiterste grens van de kennis óver de kennis. Hij heeft het overzicht, hij is geen partij, dus hij staat nóg een treetje hoger op de gezagsladder. Dan komt er soms een Spaans rietje tevoorschijn waar vinnig mee op het bord wordt geslagen, om de leerstof nog eens goed tussen die oren te planten. Een noodsituatie zoals corona biedt dan nog een extra rechtvaardiging voor het mordicus buiten de orde plaatsen van tegenspraak. Die neiging heeft Keulemans een beetje. Hij is in staat om ook de lidwoorden en de leestekens in een artikel van Carla Peeters af te doen als ‘desinformatie’. En ‘desinformatie’ is gif en iedereen die het verspreidt heeft doden op zijn geweten.

Als corona iets heeft geïllustreerd, zo niet versterkt, dan is het dat wij in een angstcultuur leven. Vrijheid, gelijkheid en broederschap hebben plaatsgemaakt voor ‘veiligheid’ als nieuwe hoogste waarde

Bij een pandemie die in veel opzichten een primeur is en die de wetenschappelijke gemeenschap voor raadsels stelt, vind ik die houding misplaatst. Níemand weet precies hoe het allemaal zit, ook de ijverigste covid-correspondenten niet. Die in september nog beweren dat de effectiviteit van het vaccin niet degradeert terwijl zes weken later de hele wereld boostercampagnes opzet. Ja, want wat we toen nog niet wisten, enzovoorts.

Het valt ook niet mee om in de overvloed aan informatie voortdurend al het kaf van al het koren te scheiden. Er is al een modern woord voor: infostress. Media- en communicatiedeskundigen adviseren ons om onderscheid te maken tussen informatie, desinformatie, misinformatie en malinformatie, alsof het een soort afvalscheiden is, met gekleurde containers. Was het maar zo eenvoudig. De ontvangers hebben infostress, maar de zenders ook. “Zit ik goed met dit verhaal of ga ik morgen nat?” Zij springen van kortstondige stelligheid naar kortstondige stelligheid en ontwikkelen een allergie voor dissonantie. Het beeld gaat op zwart-wit.

Als corona iets heeft geïllustreerd, zo niet versterkt, dan is het dat wij in een angstcultuur leven. Vrijheid, gelijkheid en broederschap hebben plaatsgemaakt voor veiligheid als nieuwe hoogste waarde. Ongelijkheid, onrecht, onderdrukking, we noemen het allemaal ‘onveiligheid’. Een betere wereld is een veiliger wereld. Veiligheid is een basisvoorwaarde voor een vreedzame, welvarende samenleving, maar een vreedzame, welvarende samenleving waarin mensen zich desondanks onveilig voelen, is blijkbaar ook mogelijk. De Britse socioloog Frank Furedi heeft er veel over geschreven, onlangs nog hier. We zijn verslaafd aan veiligheid.

Het begrip ‘safe space’, een paramedische voorziening voor overgevoelige adolescenten op studentencampussen, ontwikkelde zich in een paar jaar tijd tot een metafoor voor allerlei situaties waarin alle mogelijke ongemakjes worden opgewaardeerd tot een vorm van ‘onveiligheid’. ’Stay safe!’ roepen we, ‘hou je veilig!’, in situaties waarin we vroeger ‘tot ziens!’ riepen of ‘het beste!’ Hou je veilig – is er een orkaan voorspeld?

Regeringen over de hele wereld hebben versteld gestaan over het gemak waarmee zij lockdowns en quarantaines konden opleggen en hoe gedwee ze werden opgevolgd, terwille van onze medische veiligheid. Vroeger bleven scholen zelfs open ten tijde van oorlog, nu werden ze schielijk overal gesloten vanwege een virus. De sociale media, Twitter, YouTube, Facebook, hebben coronascepsis inmiddels in de hoogste strafcategorie geplaatst. In hun mensbeeld zijn wij eenvoudig conditioneerbare knaagdieren, die geen onveilige keuzes mogen doen op basis van ‘desinformatie’. Debat en transparante besluitvorming blijken een luxe waar we eigenlijk best buiten kunnen, als onze veiligheid in het geding is. Vrijheid van meningsuiting en open debat zijn zogenaamd heilig, tot onze veiligheid wordt bedreigd.

Neil Young heeft zijn rechten nu verhuisd naar Amazon. Zou hij alle 33 miljoen boektitels die zij verkopen gecheckt hebben op ‘gevaarlijke’ informatie?

Zelfs een oude fieldhippie als Neil Young heeft er last van. Ik ben een groot liefhebber van zijn muziek en las ooit zijn autobiografie Waging Heavy Peace. Zijn stamboom is een stalenkaart van medische malheur – polio, spasticiteit, suikerziekte, aneurysme, epilepsie, hij en/of een van zijn kinderen heeft het. Zelf kon hij als vijfjarige net niet profiteren van het poliovaccin en bracht een jaar door in het ziekenhuis, waarna hij opnieuw moest leren lopen. Hij stelt groot vertrouwen in de medische wetenschap en financiert onderzoek naar leermiddelen voor gehandicapte kinderen. Dat de antivaxbeweging hem irriteert is dus alleszins begrijpelijk. Maar hij schiet nu door.

Het wetenschappelijk bewijs dat vaccins veilig en effectief zijn is overweldigend, Young weet uit ervaring hoeveel leed zij kunnen besparen, twee zwaarwegende gegevens, maar is dat een rechtvaardiging om twijfelaars en sceptici de mond te snoeren? Nee, technisch snoert Young niemand de mond, maar moreel gezien spreekt hij een banvloek uit over iedereen die twijfels uit en vragen stelt. Is het verboden om over die twijfels te spreken? Als iemand naar zo’n gesprek van Joe Rogan luistert en besluit zich niet te laten vaccineren, wie is dan verantwoordelijk? Joe Rogan, Spotify, of die luisteraar?

Young heeft zijn rechten nu verhuisd naar Amazon. Zou hij alle 33 miljoen boektitels die zij verkopen gecheckt hebben op ‘gevaarlijke’ informatie? Wordt het straks ook verboden om te zeggen dat je een hekel aan groenten hebt? Of joggen? Ter wille van onze ‘veiligheid’? Als fan doet het me pijn om te zeggen, maar Neil zit ernaast.

Op 4 mei 1970 demonstreerden studenten van Kent State University op de campus voor vrede en vrijheid in Vietnam. De Nationale Garde werd opgetrommeld om de veiligheid van de campus te beschermen. In dat kader schoten zij vier van de demonstranten dood. Neil Young schreef er een hartverscheurend nummer over, Ohio. Maar dat was 52 jaar gelden. Toen was hij een kind van díe tijd, en nu een kind van deze.