In de PR-wereld bestaat de uitdrukking ‘vuilnisdag’. Dat is een moment waarop de kans het grootste is dat slecht nieuws door de media niet zal worden opgemerkt. Dán zet je je vuilnis buiten. Vlak voor de feestdagen is zo’n moment, of vlak erna, als de media en de politiek in halfslaap verkeren. Misschien wordt het onheil later alsnog opgemerkt, maar dan is het ‘oud’ en dat is geen ‘nieuws’ meer. In die downtijden van de mediacratie is er weinig nieuws en wordt er minder kritisch gekeken naar de merites van binnenkomende berichten. ‘Niet kapotchecken’ heet dat in het jargon. Ook daar kun je van profiteren. Dat zal de reden zijn dat de media vorige week groot uitpakten met het verhaal dat winkeldiefstal bij supermarkten de pan uitrijst en dat de schade bij grootgrutter Jumbo in 2023 ‘even groot was als de winst’, ongeveer 1 procent. Overal doken retail-experts op die spraken van een ‘groot maatschappelijk probleem’ en de noodzaak van een ‘mentaliteitsverandering’.

Redacties waren blij dat ze op 2 januari een prikkelend nieuwsitem konden brengen en namen de cijfers van Jumbo ongecheckt over. Wow, bij Jumbo ‘wordt meer gestolen dan er winst gemaakt wordt’. Dat zei de topman, en zo stond het als kop boven diverse stukken. Dus winkeldieven maken bij Jumbo het verschil tussen winst en verlies? Nederland heeft een groot maatschappelijk probleem als gevolg waarvan Jumbo failliet wordt geroofd? Op X vergeleek iemand het bericht met de manier waarop Blokker-oprichter Jaap in de jaren tachtig en negentig jaarlijks de media opzocht om de noodklok te luiden over berovingen bij Blokker-filialen en om meer law and order te vragen.

Dat winkeldiefstal momenteel toeneemt is logisch: het leven is de afgelopen twee jaar aanzienlijk duurder geworden, het aantal mensen dat in armoede leeft is fors gestegen, en als supermarkten dan ook nog overschakelen op systemen waarbij de klant zelf voor kassier speelt, hoef je geen helderziende te zijn om een toename van winkeldiefstal te verwachten. Favoriet zijn de grotere verpakkingen kipfilet, lees ik, een compacte bonk dierlijk eiwit ter waarde van een euro of acht, negen, makkelijk weggestopt in een binnenzak. Maar als diefstal uit de schappen bij Jumbo nu 1 procent van de omzet bedraagt, moet het de afgelopen jaren aanzienlijk lager dan gemiddeld geweest zijn, want 1 procent diefstal door klanten is voor het grootwinkelbedrijf een heel normaal percentage, over de hele wereld. Derving (‘shrinkage’) is bij grootwinkelbedrijven vanouds tussen de 2 en 3 procent. Dat is: diefstal door personeel, breuk, bederf en dergelijke, en diefstal door klanten. Dat laatste is ongeveer een derde, oftewel: 1 procent. Als er bij Jumbo íets gaande is, dan is het dat de winkeldiefstal daar in 2023 het gemiddelde van de bedrijfstak bereikt heeft.

Dat winkeldiefstal toeneemt is logisch: het leven is de afgelopen twee jaar aanzienlijk duurder geworden, het aantal mensen dat in armoede leeft is fors gestegen, en als supermarkten dan ook nog overschakelen op systemen waarbij de klant zelf voor kassier speelt, hoef je geen helderziende te zijn om een toename van winkeldiefstal te verwachten.

De winst die dit soort winkelbedrijven maken is typisch eveneens 2 á 3 procent. De derving is daarin verrekend, samen met alle andere kosten. Dus als Jumbo’s winst kleiner is dan de derving door klantendiefstal, hebben zij inderdaad een probleem, maar niet een diefstalprobleem. Diefstal heeft er niets mee te maken! Ook wanneer Jumbo winkeldiefstal zou kunnen terugbrengen tot nul, zou hun winstpercentage nog aan de magere kant zijn. Jumbo heeft een winstprobleem. Dat is fataal voor een topman, zeker als het te lang duurt, en dus probeert die zijn probleem in de schoenen van zijn klanten te schuiven.

Als student werkte ik op het centraal magazijn van de Hema. Mijn werk, heftruckchauffeur, was nog wel aardig om te doen, maar de bulk van het personeel was ‘orderpicker’, zij verzamelden artikelen en stopten ze in kooien. Toen ging dat met fiches, tegenwoordig is het proces volledig gedigitaliseerd. Orderpickers hebben nu een koptelefoon op, een computer dicteert ze de codes, het tempo is straf, onderbrekingen zijn vrijwel onmogelijk, pauzes zijn zeer beperkt, bewegingsvrijheid is minimaal. Wie te traag werkt moet weg. Alles draait om ‘De Norm’.

In de distributiecentra van supermarkten is het een paar graden boven nul. Orderpickers verdienen daar rond de 15 euro per uur. Een paar jaar geleden probeerde Jumbo de distributielonen nog verder omlaag te krijgen door zichzelf te herdefiniëren als ‘groothandel’, want groothandels betalen nóg slechter. Met acties wist FNV dat te voorkomen. Wie van een dergelijk loon moet rondkomen, met voortdurend stijgende prijzen voor huur, energie en boodschappen, en bij de supermarkt zelf mag afrekenen, denkt al gauw: ‘de kipfiletjes slaan we even over.’

De Volkskrant had gisteren een mooi interview met de Amerikaanse socioloog Michèle Lamont. Zij onderzoekt het ‘zelfrespect’ en de ‘waardigheid’ van bepaalde bevolkingsgroepen. Dat links vrijwel overal in de Westerse wereld zoveel terrein verliest is volgens haar omdat zij onvoldoende oog hebben voor de manier waarop de neoliberale economie de waardigheid van de ‘onderklasse’ heeft afgebroken. De tragische miskenning dat het levensgeluk van mensen sterk afhangt van imponderabilia als respect, waardering, zekerheid, vertrouwen. Van gehoord en gezien worden. Niet het verongelijkte gejank van ‘Ongehoord’ Nederland, maar het gehoord en gezien worden van gewone mensen in hun gewone, alledaagse bestaan. Van ertoe doen.

Lamont noemt het voorbeeld van de orderpickers bij Amazon, die niet, hou u vast, mogen plassen als zij moeten. Laat het tot je doordringen: een werkgever, in de 21e eeuw, die je dwingt om met een luier om naar je werk te komen. Of het maar in je broek te doen.

In de jaren dat ik de FNV adviseerde bij campagnes voor schoonmakers, hamburgerflippers, kofferduikers en orderpickers, de paria’s van de economie, kwam ik erachter wat dit betekent. Als zij mogen kiezen tussen meer loon of meer waardering, zichtbaarheid en status, kiezen zij voor dat laatste. Lamont noemt het voorbeeld van de orderpickers bij Amazon, die niet, hou je vast, mogen plassen als zij moeten. Laat het tot je doordringen: een werkgever, in de 21e eeuw, die je dwingt om met een luier om naar je werk te komen. Of om het maar in je broek te doen.

Ooit waren het de grote, gevestigde marktpartijen die respectabele arbeidsvoorwaarden boden en de kleine prijsvechters die erop beknibbelden om terrein te veroveren. Nu is het andersom: de grootste online retailer ter wereld, Amazon, opgericht door iemand geboren in 1964, behandelt zijn personeel alsof het slaven op een katoenplantage zijn. Vakbonden zijn bij Amazon verboden, en als dat niet kan, worden ze gesaboteerd. Geef het Kwaad een gezicht en het lijkt sprekend op Jeff Bezos.

En hij vormt het alibi voor Jumbo en andere grootwinkelbedrijven om zich ook in die richting te ontwikkelen. Dat is het échte ‘maatschappelijke probleem’ waar we het over moeten hebben. Niet die calculerende boodschapper met zijn kipfiletje bij de doe-het-zelf-kassa.

Met uw donatie steunt u de onafhankelijke journalistiek van HP/De Tijd. Word donateur of word lid, al vanaf €5 per maand.