Spring naar de content

Wittgenstein, een juweel op de koffietafel

Je hebt koffietafelboeken en je hebt koffietafelboeken. Zo zijn er koffietafelboeken die zelden worden opengeslagen, bevlekt worden en eindigen bij de vuilnis op Koninginnedag. Maar er zijn ook koffietafelboeken die een leven lang meegaan en die altijd bij je blijven. Zo’n koffietafelboek is het onlangs verschenen Ludwig Wittgenstein, ein biographisches Album van Michael Nedo.

Gepubliceerd op: Geplaatst in de volgende categorieën:
Geschreven door: Max Pam

Voor nog geen veertig euro heb je een prachtig boek in huis, een juweel waarmee je laat zien dat je niet van de straat bent. En wie het ook nog eens openslaat en inkijkt, bemerkt onmiddellijk dat dit boek veel meer is dan een fotoalbum. Ludwig Wittgenstein, ein biographisches Album geeft een schitterend beeld van Wittgensteins leven (1889-1951), jaar voor jaar, gebeurtenis voor gebeurtenis.

Wittgenstein wordt geen lachebekje. Dat is op jonge leeftijd al duidelijk

Geen lachebekje
Michael Nedo is dan ook een van de grootste Wittgensteinkenners ter wereld. Hij is de beheerder van het Wittgenstein-archief in Cambridge en tevens verantwoordelijk voor de Wiener Wittgenstein-Ausgabe. In die hoedanigheden heeft hij toegang tot zo’n beetje al het beeldmateriaal dat van Wittgenstein bekend is. Dus krijgen wij Ludwig te zien als baby, maar ook als vijfjarig ventje met een alpenpetje op en een boeketje veldbloemen in de hand. Dat hij geen lachebekje zou worden, maakt die foto wel duidelijk.

Wittgensteins doodsfoto staat er ook in: de ogen gesloten, de trekken verscherpt, het lichaam onder het witte laken en het ook hoofd op het witte kussen. Nedo heeft er een uitspraak uit Tractatus (6.4311) ondergezet: ‘Der Tod ist kein Ereignis des Lebens. Den Tod erlebt man nicht‘. Ware woorden, die enigszins in contrast staan met de laatste zin die Wittgenstein schijnt te hebben uitgesproken: “Tell them I had a beautiful life”.

Wittgensteins doodsfoto; de ogen gesloten, de trekken verscherpt

Fascinerende foto’s
Er staan fascinerende foto’s in dit boek. Bijna op elke pagina blijft je oog wel ergens aan haken. Zo trof mij een foto waarop je Bertrand Russell ziet, samen met de econoom John Keynes en de wonderlijke schrijver Lytton Strachey. De drie lachen, vermoedelijk om een grap die net door Strachey is verteld. Ik ken geen andere foto waarop Russell zo olijk kijkt. De foto is genomen op het landgoed van Russells vriendin Lady Otteline Morrells, waar het volgens het volgens Nedo ‘een reservaat voor intellectuele pacifisten’ is geweest.

Nedo vertelt bij deze foto ook nog een kleine anekdote uit de jaren twintig (van de vorige eeuw), toen Russell de League of Peace and Freedom had opgericht. Witggenstein zag daar niets in en had er Russell om gehoond. Waarna Russell zei: “Nou ja, jij zou nog eerder een Bond voor Oorlog & Slavernij willen oprichten”. Dat werd door Wittgenstein hartstochtelijk beaamd!

Filosoof Bertrand Russell, econoom John Keynes en de wonderlijke schrijver Lytton Strachey

Met Russell
Over elke pagina zou je bijna een verhandeling kunnen schrijven. Ik beperk mij noodgedwongen tot ééntje, pagina 175, waar wordt gesproken over de ontmoeting die Russell en Wittgenstein in 1919 in Den Haag hebben gehad. De heren spraken toen dag en nacht over Wittgensteins Tractatus, die in 1922 zou verschijnen. Aan Otteline schreef Russell: “Ik voel met zekerheid dat het een groots boek is, hoewel ik niet durf te beweren dat wat erin staat ook juist is. Ik vertelde hem dat ik het niet kan weerleggen, en dat ik niet kan uitmaken wat erin juist is en wat verkeerd, hetgeen ik overigens een eigenschap vind van elk goed boek. Het zou me jaren kosten de oplossing te vinden. Dat bevredigende hem natuurlijk niet, maar meer kon ik niet zeggen.”

De gesprekken vonden plaats in het Hotel Pomona in Den Haag. Onlangs kwam ik erachter dat het gaat om het huidige Park Hotel aan de Molenstraat. In 1919 bezat Pomona een vegetarisch restaurant, destijds tamelijk ongewoon. Mogelijk was dat de reden van het verblijf der filosofen, maar zeker is dat niet. In zijn korte biografie schrijft Norman Malcolm dat Wittgenstein ‘niet om eten gaf, want hij at altijd hetzelfde’. Dat was meestal brood met kaas.

De kamers waar Wittgenstein en Russell hebben geslapen, zijn inmiddels onherkenbaar verbouwd, maar in dit Biographes Album is zoveel mogelijk voor het nageslacht vastgelegd. Ik heb het boek op de koffietafel gelegd, om er elke dag in te bladeren.

Ludwig Wittgenstein, Ein biografisches Album von Michael Ned. Verlag C.H. Beck. Prijs: € 39,90