Satirisch essay: ‘Ik denk dus ik ben gelukkig’ en andere misverstanden
Geluk is: chocola, verliefdheid, het linkerbeen van Messi en nog veel meer. Maar als het zo breed is, wat stelt het dan helemaal voor? In het nieuwe nummer van HP/De Tijd over het thema Geluk & Optimisme onderzoekt Frank Heinen het begrip geluk door de eeuwen heen.
Het Van Dale Groot Woordenboek van de Nederlandse Taal definieert geluk als volgt: Aangenaam gevoel van iem. die zich verheugt. Een betekenisomschrijving die zo bondig, waterdicht en iedere twijfel uitsluitend is, zo overduidelijk waar, dat het lijkt dat hij altijd al heeft bestaan. Dat is niet zo. In de tijd van de oude Grieken bestond het begrip geluk niet eens. Het enige woord dat enigzins in de buurt kwam, was het uiterst zelden gebruikte copimeia (letterlijk vertaald: ‘voorspoed’), een heel specifiek soort mazzel van zeevogels wier eieren allemaal op dezelfde dag uitkwamen.
In de Middeleeuwen kreeg het geluksdenken een gevoelige dreun te verwerken. Uit deze periode zijn nauwelijks teksten overgeleverd waarin schrijvers en andere denkers trachten het geluksgevoel middels taal een vorm te geven. Alleen van de anonieme monnik Krastoban (een naam die hij pas enkele eeuwen na zijn dood kreeg), die zijn leven doorbracht in het Plotz-klooster in de Oeral, zijn talloze moeilijk ontcijferbare pogingen gevonden – beschrijvingen van momenten die stuk voor stuk plaatsvinden gedurende het gebed.
Zoals op zoveel gebieden zorgde de Verlichting ook voor een doorbraak in het denken over geluk. De naam van de Franse filosoof René Descartes mag hier zeker niet ongenoemd blijven. Zijn legendarische verschrijving ‘Ik denk dus ik ben’ zou namelijk oorspronkelijk ‘Ik denk dus ik ben gelukkig’ hebben geluid. Het is te danken aan Descartes’ assistent Albert Fréjus, die als taak had om de teksten van zijn meester in schoonschrift over te schrijven, dat het laatste woord spoorloos was verdwenen in het uiteindelijk in druk verschenen essay. Fréjus werd ontslagen en Descartes probeerde uit alle macht de verspreiding van de schrijffout tegen te gaan. Pas toen bleek dat Fréjus met zijn vergissing de kern van het Verlichtingsdenken had getroffen, staakte Descartes zijn pogingen; hij zou nooit meer een woord over het begrip ‘geluk’ publiceren.
Lees het hele satirische essay in ons dubbeldikke themanummer over Geluk & Optimisme, dat vanaf 11 december in de winkel ligt. Voor de overige onderwerpen klik hier. Of sluit meteen een voordelig kennismakingsabonnement af.
