Spring naar de content

Opmerkelijk: ‘Meisje met de parel’ van Johannes Vermeer draagt helemaal geen parel

De beroemdste parel ter wereld, namelijk die van het wereldberoemde schilderij Meisje met de parel van Johannes Vermeer, zou helemaal geen parel zijn. Tot die opmerkelijke conclusie komt sterrenkundige en beeldend kunstenaar Vincent Icke in het populairwetenschappelijke tijdschrift New Scientist.

Gepubliceerd op: Geplaatst in de volgende categorieën:
Geschreven door: Nick Muller

Icke, tegenwoordig hoogleraar theoretische sterrenkunde aan de Universiteit Leiden, keek op uitnodiging van het tijdschrift eens met een wetenschappelijke blik naar het schilderij. Een nadere inspectie van het oorjuweel van het mysterieuze meisje op de wereldberoemde tronie van Vermeer doet vermoeden dat het Meisje met de parel helemaal geen parel heeft. Die twijfel wordt voor een groot deel gevormd door de weerkaatsingen die zichtbaar zijn in het sieraad. Een echte parel bestaat namelijk uit dunne laagjes calciet, die het licht van verschillende golflengten verstrooien en breken. Het juweel op het schilderij weerkaatst het licht op een heel andere manier: in de linkerbovenhoek van de ‘parel’ wordt het licht fel weerkaatst, terwijl de donkere gedeelten  de huid van het meisje en de ruimte achter haar lijken te weerspiegelen – iets dat bij een parel niet zou gebeuren. Maar als het geen parel is, wat dan wel? Volgens Icke is het oorsieraad op het schilderij mogelijkerwijs van zilver, of misschien van gepolijst tin, maar een parel is volgens hem uitgesloten.

Verwarring
En dan nog een vraag: als het Meisje met de parel geen parel draagt, waarom heeft het schilderij dan die titel? Wel, het schilderij had lange tijd geen naam. Sterker nog: volgens New Scientist heeft het de titel pas officieel sinds 1995. Juist, meer dan driehonderd jaar nadat de schilder het doek voltooide. Lange tijd was dan ook niet zeker dat het schilderij van de hand van Johannes Vermeer is. In vroege geschriften staat het in ieder geval nergens vermeld.
Toen Vermeer stierf, in 1675, maakte zijn inventarislijst enkel gewag van ‘twee tronijnen geschildert op sijn Turx.’ Een daarvan zou het Meisje met de parel zijn geweest. Toen het doek in 1881 weer eens op de veiling kwam, was het nog steeds allerminst zeker dat het een echte Vermeer was. Kunstverzamelaar Arnoldus Andries des Tombe waagde de gok: voor het bedrag van twee gulden en dertig cent kocht hij het doek.
Pas toen hij het schilderij liet restaureren kwam in de linkerbovenhoek de signatuur van Johannes Vermeer tevoorschijn. Na de dood in 1902 schonk Des Tombe een deel van zijn kunstverzameling aan het Mauritshuis, waaronder dit schilderij. Het doek werd hoe langer hoe meer gewaardeerd. De lezers van dagblad Trouw verkozen het in 2006 zelfs tot het allermooiste schilderij van Nederland.
We hebben niet kunnen achterhalen wie het schilderij een titel heeft gegeven, en ook niet wanneer dat is gebeurd. New Scientist noemt in hun artikel het jaar 1995 als jaartal – wij geloven ze in dat geval op hun woord. Het zou dus heel goed kunnen dat een twintigste-eeuwse kunstminner het zilveren oorsieraad per ongeluk aan zag voor een parel. Zeker weten doen we het niet, maar de analyse van Vincent Icke voegt in ieder geval een curieuze voetnoot aan de kunstgeschiedenis toe: het Meisje met de parel blijkt het Meisje zonder parel.

Vermeer-meisje-met-de-parel-groot
Meisje met de parel, Johannes Vermeer. (1665 -1667)