Medisch-ethische thema’s als euthanasie zijn bij uitstek geschikt voor referenda
Bij het smeden van een regeringscoalitie tussen de VVD, CDA, D66 en ChristenUnie is het meest controversiële thema en potentiële breekpunt als eerste geagendeerd: medische ethiek. Maar onderwerpen van die aard dienen aan het volk overgelaten te worden, stelt Thomas Borst.
Hoewel er in aanloop naar de verkiezingen nauwelijks inhoudelijk werd gedebatteerd over dit onderwerp, dwingt het vrijwillig levenseinde – en in mindere mate onderwerpen als donorwetgeving – D66 en ChristenUnie om tot een compromis te komen over dit hete hangijzer, alvorens de financieel-economische zaken de revue zullen passeren.
Van D66 mogen medisch-ethische kwesties buiten een regeerakkoord blijven. Via een parlementaire stemming moet worden bepaald of er voldoende politiek draagvlak is voor bijvoorbeeld het vrijwillig levenseinde. Op die wijze loodste Kamerlid Pia Dijkstra de hervormde donorwet eerder door de Tweede Kamer. Met een minimale meerderheid van 75 voor- en 74 tegenstemmen werd op 14 september 2016 voor een actief registratiesysteem gekozen.
Blunder
Partij voor de Dieren-Kamerlid Frank Wassenberg had zich voorgenomen tegen te stemmen, maar miste zijn trein en zag hoe zijn blunder cruciale gevolgen kreeg. Nadat de Tweede Kamer Dijkstra’s wet aannam, haakten duizenden geregistreerde donoren alsnog af uit bezwaar tegen het actieve registratiesysteem.
Vrij te beslissen
De andere partijen aan de formatietafel, CDA en VVD, laten hun Kamerleden in medisch-ethische kwesties ‘vrij’ beslissen – de partijkoers mag worden genegeerd. Hiermee faciliteren de partijen een situatie waarbij Kamerleden persoonlijke belangen boven politieke opvattingen kunnen laten prevaleren. Een CDA’er wiens vrouw al jaren op een nier wacht, zal eerder geneigd zijn zich te onttrekken van de religieuze partijbeginselen en voor een actief donorregistratiesysteem stemmen.
Het artikel gaat hieronder verder.
Deze gang van zaken ondermijnt het principe van een parlementaire volksvertegenwoordiging; kiezers stemmen immers op politieke opvattingen van Kamerleden en niet op hun persoonlijke motieven. Doordat de stemmingen volledig anoniem zijn, tasten kiezers volledig in het duister over de gevolgen van hun stem bij medisch-ethische thema’s.
Overlaten aan burgers
Om de transparantie van onze democratie niet verder aan te tasten, zullen D66 en ChristenUnie dus toch naar elkaar moeten bewegen richting een compromis waarin zowel progressief-liberale idealen als conservatief-religieuze waarden verankerd liggen. De ideologische opvattingen van beide partijen verschillen echter dusdanig dat het onmogelijk is om tot een overeenkomst te komen die Segers en Pechtold aan hun achterban kunnen presenteren.
Kroonjuweel
In een eerdere aftastende samenwerkingspoging was niet meer dan drie uur nodig voor die conclusie; sindsdien is er niks veranderd. D66 heeft medisch-ethische thema’s tot kroonjuwelen van de partij verheven en de ChristenUnie moet een verkiezingsbelofte breken om een centimeter toe te geven op dit beleidsterrein. Is de huidige formatiepoging daarom kansloos? Niet als de vier partijen het oordeel over medisch-ethische kwesties overlaten aan degenen die de directe gevolgen ondervinden van eventuele veranderingen: de Nederlandse burgers.
Medisch-ethische thema’s zijn bij uitstek geschikt voor referenda. De maatschappelijke relevantie die in twijfel werd getrokken bij het Oekraïne-referendum door de lage opkomst, zal bij deze onderwerpen niet gelden. Iedere burger krijgt er – op termijn of direct – persoonlijk of in de omgeving mee te maken.
Daarnaast zitten er geen verstrekkende of onvoorziene financiële of geopolitieke consequenties aan een voor- of tegenstem. De inzet en gevolgen van de referenda moeten vooraf kraakhelder zijn: stemt een meerderheid voor hervormde medisch-ethische wetgeving, dan wordt hier gehoor aan gegeven in het regeringsbeleid.
Referendum
Het is al jaren in nevelen gehuld of er draagvlak is onder de bevolking voor bijvoorbeeld een actief donorregistratiesysteem of uitbreiding van de euthanasiewet. Uitgevoerde onderzoeken zijn vaak niet representatief of de uitkomsten wijken sterk van elkaar af. Referenda maken een einde aan deze onduidelijkheden en smoren het mysterie dat rondom de parlementaire stemmingen van medisch-ethische kwesties hangt in de kiem.
De strijd in de politieke arena over medisch-ethische kwesties laait eens in de zoveel tijd op bij een parlementaire stemming of nu als inzet bij de formatie. Om electorale motieven worden de onderwerpen nooit geagendeerd als verkiezingsthema. Deze vraagstukken verdienen een breder gedragen maatschappelijk debat, waarbij blunderende of inconsistente Kamerleden niet langer doorslaggevend kunnen zijn.
Kies daarom voor de meest democratische oplossing en beslecht medisch-ethische thematiek met referenda.
Thomas Borst is masterstudent journalistiek aan de Vrije Universiteit te Amsterdam.
