Nieuw boek trekt de verhalenkist over Nederlands-Indië verder open
De discussie rond onze rol in Nederlands-Indië is actueler dan ooit. Volgende maand start een vervolgonderzoek naar het geweldsgebruik in de dekolonisatieoorlog en duikt de NPO-serie Een mooi woord voor oorlog in ons gedrag tijdens de politionele acties. “Het is eigenlijk belachelijk dat dit pas zeventig jaar na dato gebeurt,” stelt schrijver en onderzoeker Ronald Nijboer, wiens boek Tabé Java, Tabé Indië deze week verschijnt. “De dekolonisatieoorlog was een verloren oorlog, daarom hebben we er nooit echt naar willen kijken.”
Langzaam maar zeker komen er steeds meer verhalen bovendrijven waarin duidelijk wordt dat Nederlandse militairen structureel en buitensporig geweld gebruikten tijdens de dekolonisering van Nederlands-Indië. Er bestaat nog steeds veel onduidelijkheid over de rol die Nederland in deze oorlog speelde. Minister Koenders stelde afgelopen december al dat ‘we in de spiegel van ons eigen verleden moeten durven kijken’.
Het vier jaar durende onderzoek wordt uitgevoerd door het Leidse Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde, in samenwerking met het Nederlands Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies en het Nederlands Instituut voor Militaire Historie. De onderzoekers kijken de gebeurtenissen tijdens de dekolonisering van Indië, naar het militaire, politieke, bestuurlijke en justitiële optreden in deze vierjarige oorlog. Het kabinet stelt hier 4,1 miljoen euro voor beschikbaar.
Verzwegen oorlog
Ronald Nijboer, schrijver van het boek Tabé Java, Tabé Indië dat op dinsdag 8 augustus uitkomt, benadrukt het belang van dit onderzoek: “Het is eigenlijk belachelijk dat dit pas zeventig jaar na dato gebeurt. De dekolonisatie-oorlog was een verloren oorlog, daarom hebben we er nooit echt naar willen kijken. Door het verlies werd er in Nederland niet over gesproken. Toch zie ik wel dat er meer over gesproken wordt, en gelukkig maar. Want bijna iedere Nederlander heeft wel een link met Indonesië en toch weten we zo weinig van die geschiedenis.”
Militaire politie
Als kleinzoon van een Indiëveteraan dook Nijboer in dit onderdeel van onze vaderlandse geschiedenis, en de rol van zijn grootvader Evert-Jan Nijboer. Hij stuitte af en toe op onduidelijkheden. “Ik merkte dat mijn opa in zijn dagboeken zeker niet het achterste van zijn tong liet zien,” vertelt hij. “Hij zat bij de militaire politie, en moest zijn eigen collega’s controleren. Of er geen ongeoorloofd geweld werd gebruikt bijvoorbeeld. Na zijn eerste patrouille schreef hij dat die controles allemaal heel goed liepen, terwijl ik in verslagen van andere militairen las dat er wel degelijk dingen gebeurden. Mijn opa stelde bijvoorbeeld dat het verboden was om op vluchtelingen te schieten, terwijl een andere militair schreef dat dat wel gebeurde.”
In Tabé Java, Tabé Indië is dit niet de enige wrange gebeurtenis die aan de orde komt. Zo schrijft Nijboer in het hoofdstuk ‘Een onzuivere zaak’ over meerdere geweldsdaden die zich voordeden in Indië. “Een belangrijk moment in het boek is wanneer mijn opa met andere troepen de stad Tjiandjoer inneemt,” vertelt hij. “Daar nemen ze een kapitein van het Indonesische Nationale Leger gevangen. Mijn grootvader schrijft dat deze man zijn wapen trok, waarop de Nederlanders hem neerschoten.”
In zijn boek weerlegt Nijboer het dubieuze voorval, want waarom werd het wapen niet in eerste instantie afgepakt? Hij verwijst hierbij naar de sociologische studie ‘Ontsporing van geweld’ van Jacques van Doorn en Wim Hendrix over het Nederlands-Indonesisch conflict. “Er zijn formules genoeg om dit te verheimelijken. De geldende normen, bekend uit iedere oorlog, waren van toepassing. De gevangene trachtte te ontsnappen en moest worden neergeschoten, de aangetroffene maakte een dreigende beweging, greep naar zijn wapen, verzette zich of ook, in alle onschuld, was brutaal…”
Zoektocht
De realisatie dat Nijboer eigenlijk niets wist over zijn opa’s tijd in Nederlands-Indië resulteerde in een uitvoerige zoektocht naar het verleden. “In 2008 overleed mijn opa,” vertelt de schrijver en onderzoeker. “Hij sprak vroeger nooit over wat hij mee had gemaakt in Indonesië. De familie vond na zijn dood allemaal dagboeken en brieven uit die tijd. Een paar jaar later ben ik een dagboek in gaan kijken en merkte ik dat ik het spannend vond om over zijn tijd in Indië te lezen. Ik zag voor me hoe hij vanuit een klein boerendorpje in Overijssel ineens de hele wereld over reisde. Het begon toen erg te leven bij mij.”
“Uiteindelijk ben ik met dat boekje naar Indonesië afgereisd om te kijken naar plekken waar hij was geweest,” vervolgt hij. “Na afloop van die reis heb ik een artikel voor De Correspondent geschreven, daarna ben ik met mijn boek begonnen. Ik heb geprobeerd het verhaal van mijn opa zo goed mogelijk te onderzoeken. Ik heb gepraat met andere veteranen en familieleden, ik heb dagboeken van andere militairen gelezen, enzovoort.”
Of Nijboer na zijn zoektocht anders tegen zijn opa aankijkt? “Het heeft wel heel veel toegevoegd aan wie mijn opa was voor mij. Ik weet veel meer over zijn situatie. Het is wel gek om te schrijven over iemand die zo dichtbij je staat. Je bent continu bezig met zijn dagboeken en brieven aan naasten, dat maakt het heel intiem. Aan de ene kant was mijn opa in dit boek een soort abstract personage. Aan de andere kant is hij hierdoor alleen maar dichterbij mij komen staan.”
Onduidelijkheid
Tot voor kort leek Nederland met groot gemak weg te kijken van de koloniale oorlog in Indonesië. Doen we te makkelijk over een periode die door steeds meer mensen een zwarte bladzijde in de Nederlandse geschiedenis genoemd wordt?
Publicist Martien Hoogland vroeg zich afgelopen mei in een opiniestuk af of Nederland de koloniale schuldvraag van Nederlands-Indië moest verwerpen. De Britten en Fransen zouden zich volgens Hoogland in hun koloniale oorlogen veel erger dan de Nederlanders hebben gedragen.
Het verhaal gaat hieronder verder.
Aandacht
Nijboer schreef destijds in een reactie op het stuk dat het bagatelliseren van het Nederlands optreden in Nederlands-Indië het begrip ervan niet verder zou helpen. “Omdat Frankrijk veel ergere dingen deed hoeven we niet meer naar onze eigen daden te kijken. Volgens mij kwam ik met zo’n redenatie vroeger op het schoolplein al niet weg,” verduidelijkt hij stellig.
“Omdat deze oorlog nog veel mensen raakt lijkt men een heel fanatiek standpunt te hebben en daardoor blind te zijn voor de mening van anderen. We willen het er niet over hebben. Ik denk dat het een belangrijk onderdeel is van onze geschiedenis waar we juíst aandacht aan moeten besteden.”
Op dinsdag 8 augustus ligt Tabé Java, Tabé Indië in de winkels. Meer informatie vindt u hier.
