Spring naar de content
bron: FIlmdepot - Rafaël

Rafaël: een gedateerde film met domineesmoraal

Je moet het maar durven: een speelfilm over de liefde tussen een Nederlandse vrouw en een Tunesische vluchteling eindigen met het voorlezen van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Regisseur Ben Sombogaart doet het gewoon in zijn nieuwste film Rafaël. Eerder verfilmde hij al het oer-Hollandse Knielen op een bed violen over een streng domineesgezin. Blijkbaar heeft Sombogaart iets met een prekerige boodschap.

Gepubliceerd op: Geplaatst in de volgende categorieën:
Geschreven door: Nico van den Berg

De vluchtelingencrisis lijkt inmiddels al bijna uit ons collectieve geheugen verdwenen, maar het hoogtepunt van de migrantenoversteek ligt nog maar een paar jaar achter ons. Het is tijdens dit moment, rond 2014, dat Rafaël zich afspeelt. De film is gebaseerd op ware gebeurtenissen, net als het gelijknamkige boek dat Christine Otten tijdens het filmen schreef. Het gaat om een ouderwets liefdesverhaal tussen Winny, een kapster uit Eindhoven, en Nizar, een Tunesische man die een strandtent runt. Het is een klassieke romance: uit een vakantieliefde komt een baby, een huwelijk op een warm strand en de wens voor een nieuw bestaan in het beloofde land Nederland. De reden echter dat dit verhaal in 2014 alle nieuwsrubrieken haalde – van Pauw en Witteman tot Nieuwsuur en CNN – en ronkende krantenkoppen als Romeo en Julia in Fort Europa opleverde, is dat het sprookje wreed werd verstoord. Het buiten Nederland gesloten huwelijk werd hier niet erkend en door de vluchtelingencrisis kon Nazir als Noord-Afrikaan een tocht naar Nederland wel vergeten. Hij maakte in een gammel bootje meerdere keren de oversteek naar Italië, maar bleef steken in een kamp op Lampedusa, waar vervolgens de bureaucratie hem gegijzeld hield, ondanks verwoede pogingen van zijn Nederlandse vrouw om hem eruit te krijgen. Zie hier een drama waar je je als kijker gemakkelijker mee kunt identificeren dan de stromen anonieme vluchtelingen die normaal tijdens de journaals voorbij komen.

Engagement in de Nederlandse film

De Nederlandse speelfilm staat niet echt bekend om zijn engagement. Veilige onderwerpen als de Tweede Wereldoorlog of een romantische komedie voeren de boventoon. Alleen in documentaires wordt de betrokkenheid van de makers soms zichtbaar, zoals in het ontroerende en subtiele De kinderen van juf Kiet uit 2016, over een klasje met vluchtelingenkinderen in Noord-Brabant.

Met Rafaël heeft producent Reinier Selen van Rinkel Film (bekend van Oorlogsgeheimen en Lucia de B.) bewust gekozen voor een film voor het grote publiek om – naar eigen zeggen – een “toegankelijke film te maken over de vreemdelingenproblematiek” . En toegegeven, dat is voor een behoorlijk deel ook gelukt. Het verhaal wordt goed opgebouwd, de personages zijn net gelaagd genoeg om je mee te kunnen identificeren en de documentair ogende beelden van de oversteek per boot weten te overtuigen. Maar zoals vaker in een Nederlandse film zijn scenario en dialogen de zwakke plekken in het geheel. We horen Winny – of Kimmy zoals ze in de film heet – aan het hek van het vluchtelingenkamp in Lampedusa “joehoe!” roepen, alsof ze aan het schoolplein haar kind ophaalt. Een wat vreemde uitroep op zo’n plek. Of Kimmy’s moeder, die tegen een Italiaanse ambtenaar uitvalt met de woorden: “Ik vraag me af wat uw moeder van u vindt!” Zinnen die prima in een Hollandse romcom passen, maar in een serieus vluchtelingendrama wat uit de toon vallen.

Film voelt hopeloos gedateerd aan

Wat zich bij Rafaël ook wreekt, is dat de film hopeloos gedateerd aanvoelt. Er wordt al sinds het boek in 2014 uitkwam, aan de verfilming ervan gewerkt. Oorspronkelijk zou de film al in 2016 in de bioscoop uitkomen, maar dat is uiteindelijk ruim twee jaar later geworden. En daarmee is ook meteen de angel uit de film verdwenen, nu de vluchtelingenstromen anno 2018 fors zijn ingedamd. En waarom heet Winny ineens Kimmy in de film, terwijl ze in het boek gewoon haar eigen naam had?

Rafaël is een film met meerdere gezichten. Allereerst moet het volgens de makers de ogen van de bioscoopkijkers openen voor vluchtelingen op zoek naar een nieuwe plek om veilig te kunnen leven. Daarnaast is het een modern sprookje – een romcom zo je wil – van een jong liefdespaar in een onbekend land. En verder wil het een film over de persoon Rafaël zijn, waar de film én de liefdesbaby naar zijn vernoemd. Rafaël is een goede vriend van Nizar die hem helpt bij het opzetten van een strandtent in Tunesië. Maar dan verdwijnt Rafaël ineens halverwege uit het verhaal, zonder veel achtergrond of verdieping. De film had beter De Kimmy & Nazir show kunnen heten, omdat alles om deze twee mensen draait en alle andere personages maar rekwisieten zijn, terwijl Rafaël als enige als een echte levensgenieter en womanizer wordt neergezet. Maar dat mag waarschijnlijk niet van de domineesmoraal in de film.

PS: Na het publiceren van dit stuk bleek dat distributeur Paradiso een andere versie van de film Rafaël in de bioscoop heeft uitgebracht dan aan de meeste filmjournalisten is vertoond. Een paar dagen voor de release is de hele voice-over met de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens die bij de aftiteling te horen was, eruit gehaald. Curieus is dan weer dat er een paar plaatsen in Nederland zijn waar de versie wel met voice-over wordt vertoond, omdat deze theaters de film al eerder in huis hadden. Paradiso Films kon bij navraag op dat moment niet precies zeggen waarom de voice-over met de Mensenrechtenverklaring op het laatste moment uit de film is gehaald.