Kunst, taal, cultuur: nutteloze hobby’s die de schatkist niets opleveren
Welkom in onze kunstervaringsplek. Verderop ziet u verhalende installaties rond het leven van Onze Grote Kunstenaar. 900 handgemaakte glazen zonnebloemen, daarna is er een donkere spiegelkamer om Zijn gekte te vieren, en een gefiguurzaagde muur met gekleurd licht erachter.
De selfies die u hier maakt, drukken we graag op speciaal daarvoor uitgedacht Dutch Design, echte ondernemers zijn dat, daar houden wij Nederlanders van. Wilt u uw afbeelding op een servies, een t-shirt, een linnen tasje wellicht? Heeft u genoeg foto’s gemaakt? Wilt u uw foto’s dan wel met de goede hashtag #vangoghdreams online zetten? Krijgen wij weer geld voor. En ziet u het prachtige licht? Allemaal mogelijk gemaakt dankzij onze samenwerkingspartners.
U begrijpt, ik ben de gastvrouw van de kunstervaringsplekken, zoals musea sinds 2020 worden genoemd. Sinds de aanpassing van de financiering van universiteiten, begin juli 2019, ging het bergaf met de Nederlandse letteren, (kunst-)geschiedenis, filosofie en sociale wetenschappen. Bezuinigen tot tien miljoen per universiteit bleek de genadeklap te zijn voor toch al overwerkte personeel. Die arme professortjes ook, en die studentjes, die dachten geld te kunnen verdienen met zoiets nutteloos als het bestuderen van een dode taal of kunstenaar. De lobby van belangenverenigingen uit de technische sector, de FME, wist de politici te overtuigen met het toverwoord economie. Het bestuur van de FME, met vertegenwoordigers van onder andere Philips, KPN, Fokker, Siemens en IBM, voorgezeten door oud-VVD-kamerlid Ineke Dezentjé Hamming-Bluemink, stelde dat de Nederlandse economie ernstige schade zou oplopen als er niet snel extra geld kwam voor bètastudies en technische docenten. Er ontstond best wat gemor. Niet alleen bij de direct hierdoor getroffen faculteiten, die volgens deze plannen fors moesten inleveren op hun budget. Ook de bètafaculteiten en technische universiteiten zélf lieten weten het niet eens te zijn met de herverdeling. Pech voor die malle professoren en hun studenten, de regeringspartijen luisterden naar de mannen en vrouwen van de praktijk: het bedrijfsleven.
Abboneer op een lidmaadschap
Flinke korting op een digitaal jaarabonnement
Sluit nu voordelig een abonnement af en maak kennis met de journalistieke kracht van HP/De Tijd. (Op elk moment opzegbaar.)
Word abonneeU weet toch ook wel dat cultuur, taal en kunst niet meer is dan een leuk tijdverdrijf voor rentenierende ondernemers? Economie-minister en voormalig wethouder in Amsterdam Eric Wiebes (VVD) vertelde in 2018 al bij Zomergasten dat hij het Concertgebouw voor het eerst van binnen zag bij de uitvaart van Eberhard van der Laan. En hij noemde kunst en cultuur een hobby. Een tijdverdrijf dat net als andere hobby’s geen overheidssteun nodig heeft.
Maar goed dat Wiebes en collega’s niet te vaak naar het museum gingen. Naar het Amsterdamse Stedelijk bijvoorbeeld, museum in crisis (minister Grapperhaus, voorzitter van de raad van toezicht tijdens Beatrix Ruf scheen daar meer van te weten) dat het in juli 2019 toch nog lukte een bijzondere tentoonstelling neer te zetten, eentje waarvan je er niet te veel van moet hebben, want hij was niet alleen interessant, je kon er soms ook nog gewoon om lachen. De Libanese kunstenaar Walid Raad (1967) vluchtte als puber naar de VS, keerde als jongvolwassene weer terug in het door de oorlog grotendeels verwoeste Beiroet. Hij begon met de Atlas Group, een fictieve stichting die de hedendaagse geschiedenis van Libanon onderzoekt en vastlegt. Bij gebrek aan de instanties die de meeste zichzelf respecterende landen hadden – nationale musea, archieven, cultureel leven – verzamelde en bewerkte Raad foto’s, documenten en films over de oorlogen (1975-1990). Agenda’s met tekeningen van de bommen en granaten die in die week rond het ouderlijk huis neerkwamen, ‘opgetekend door mijn vader’. Foto’s met gekleurde stippen, die zouden corresponderen met de kogels die hij op die plekken in de gebouwen terugvond. De kogels hadden een gekleurde stip, die weer symbool stond voor het land van productie. Zo waren de vrolijke stippenfoto’s ook een legenda van welke landen geld hadden verdiend bij de oorlog.
Er hingen ook foto’s van het kapotgeschoten Beiroet, ‘gevonden op een vlooienmarkt in 1994’, met daarbij ‘anonieme, handgeschreven bijschriften in het Engels en Arabisch’. Een herinnering aan de eerste zoen, een eerste autorijles, het huis waar de moeder van de verteller ging wonen toen ze het gezin verliet. De foto’s leken willekeurig, door de teksten kwamen ze tot leven. Later concentreerde Raad zich op andere vermengingen van kunst en politiek in het Midden-Oosten, met name rond de plannen en het politieke spel rond het oprichten van de dependance van het Louvre in Abu Dhabi. Kunst en cultuur brachten niet alleen genot, dankzij geschiedsschrijving, culturele tradities, interpretatie en analyse maakte het de samenleving tot méér dan een verzameling winkelcentra.
Nog een tentoonstelling die de politici maar beter niet konden zien was die van Luc Tuymans in De Pont. De Pont was een particulier museum, dat rond kon komen dankzij een gul legaat van een jurist en zakenman. Tuymans maakte schilderijen naar foto’s die volgens hem de grote thema’s van deze tijd bepalen. Het zal je hobby maar zijn: macht en machtsmisbruik, religie en koningshuis, alles passeert de revue. Tuymans verkocht zijn werk liever voor weinig geld aan musea dan de hoofdprijs te krijgen van een Russische oliebaron, alleen maar zodat het dan zichtbaar zou zijn voor een groter publiek. Onbegrijpelijk. In een bundel interviews met de Belgische kunstjournalist Danny Ilegems maakte de kunstenaar – van nature niet het zonnetje in huis – korte metten met de houding van politici als Wiebes en Rutte. De crisis in Europa – terreuraanslagen, Brexit, vluchtelingen – hielden hem als kunstenaar sterk bezig, zei hij in 2016. “De manier waarop mensen die een oorlog zijn ontvlucht in Lesbos, in de bakermat van onze cultuur, achter prikkeldraad worden gezet, is een mensonterende schande. En ondertussen maar palaveren over het herformuleren van de Europese waarden. Op zo’n moment is cultuur net van vitaal belang, zou je denken, want die waarden drukken we eerst en vooral uit in onze cultuur. Cultuur is met andere woorden het belangrijkste wat we nog hebben, en dat zetten we nu ook op de helling.”
Jammer voor de schatkist is het wel, dat die ouderwetse musea inmiddels allemaal dicht zijn, net als de bibliotheken en archieven. Er kwamen best wat toeristen speciaal voor naar Nederland. Wel waren we in één klap af van al die internationale studenten, die zitten nu allemaal in Frankrijk en Duitsland. Daar komen presidenten er openlijk voor uit interesse te hebben in filosofie en klassieke muziek. Wat schiet de schatkist daar nou mee op?
O, U wilt weten waar de echte kunst is gebleven? De schilderijen konden we gunstig verkopen, we hadden toch geen Nederlandse wetenschappers meer die er iets zinnigs over konden vertellen. Het Nederlands en Frans dat onze Kunstenaar sprak, begrijpt de huidige generatie ook niet meer. Onhandig wel hoor, waarom sprak hij dan ook geen Engels? Kopje koffie? Met cappucinoschuim in de vorm van een zonnebloem of een kraai, allemaal door Nederlandse techneuten bedacht. Knap hè?’
‘Van Gogh droomt’ is tot 1 september in het Van Gogh Museum.
Luc Tuymans, ‘The Return’, tot 17 november in museum De Pont in Tilburg.