Beeld: Eva de Koeijer

Begin deze maand werd de Nederlandse KunstKoopregeling nog geprezen in een artikel op kunstplatform Artsy. Steeds meer Europese landen hebben zo’n regeling, staat in het artikel. Onze zuiderburen beginnen er in september mee. En kijk eens hoe goed het gaat in Nederland! Daar kan eenieder een voorbeeld aan nemen. Maar schijn bedriegt: onze regeling verdwijnt.

De ABN Amro stopt met het verstrekken van de leningen. “Dat komt omdat het kleine kredieten zijn met ontzettend veel administratief werk eromheen”, vertelt Ariën Bikker, woordvoerder van de ABN Amro. Naast de stapel papierwerk moet er ook met veel verschillende partijen overlegd worden. De bank houdt contact met de galerie, met de koper en met het Mondriaan Fonds. Ook verdwijnt Tweadle, de afdeling van de bank die over zulke kleine leningen gaat.

“Door de verdwijning van Tweadle moesten we heroverwegen of we de KunstKoopregeling nog wilden aanbieden, terwijl we zagen dat het animo voor de regeling terugliep”, aldus Bikker. “Twintig jaar hebben we dit met veel plezier gedaan en zo een steentje bijgedragen aan de culturele sector in Nederland, maar dat houdt nu op.” Bikker wijst erop dat er voor een particuliere kunstkoper voldoende alternatieven zijn, zoals een consumptief krediet. Hierbij mis je echter wel het voordeel van een rentevrije lening, zoals dat bij de KunstKoopregeling het geval is.

De regeling werd in 1997 ingevoerd en in ruim twintig jaar is er zo’n 50 duizend keer gebruik van gemaakt. In de vette jaren werd er jaarlijks voor meer dan 9 miljoen geleend door zo’n 3500 kunstliefhebbers. Vanaf 2008 werd dat stukken minder: in 2018 leende men nog maar voor 1,9 miljoen.

De bank leidt hier financieel echter niet onder. Het Mondriaan Fonds, dat subsidies van het rijk verdeelt over kunst en erfgoed, compenseert de kosten die de bank maakt. Het fonds betaalt ABN Amro een vergoeding voor de rente en een handling fee voor de arbeid. Hoeveel dat is, ligt aan de hoeveelheid kopen die gedaan worden via de regeling. In 2018 betaalde het Mondriaan Fonds ongeveer 10%. In dat jaar was er voor bijna 1,9 miljoen gekocht via de KunstKoopregeling, en was de vergoeding van het fonds in totaal ongeveer 1,8 ton.

Het Mondriaan Fonds zegt nog naarstig op zoek te zijn naar een vervanger voor ABN Amro, tot nog toe zonder succes. De regeling betekende voor kopers vaak een laatste duwtje in de rug om een werk aan te schaffen. In een tijd dat galeries al moeite hebben het hoofd boven water te houden, komt de verdwijning van de regeling als een klap. De regeling geldt specifiek voor werken van nog levende kunstenaars, dus ook voor hen is het slecht nieuws. Wij spraken vijf galeriehouders en -directeurs over de kwestie.

Nieck de Bruijn van Upstream Gallery
“Bij ons werd er regelmatig gebruikgemaakt van de regeling. De afgelopen maand heb ik er nog twee werken mee verkocht. We werken dan ook met hedendaagse kunst, voornamelijk van kunstenaars die nog leven. De KunstKoopregeling heeft een heel positief effect op de markt: als het verdwijnt is dat echt een verlies voor het Nederlandse kunstklimaat.

Het is onbegrijpelijk dat zo’n bank als de ABN ermee stopt.

“Het is onbegrijpelijk dat zo’n bank als de ABN ermee stopt. Heel erg jammer. Met de verdwijning van de regeling zullen we kopers zelf tegemoet komen met een eventuele betalingsregeling waar dat mogelijk is, maar de consequentie is dan wel dat de kunstenaar ook het geld maar mondjesmaat binnen ziet komen, waar dat met de KunstKoopregeling direct is.”

Boudi Eskens van Galerie Onrust
“Op dit moment heb ik nog vier KunstKoopregelingen lopen, elke tentoonstelling wordt er zo wel iets verkocht. Het is zo’n gezonde, eerlijke prikkel die verloren gaat. Het gaat niet over kunstwerken die op grote beurzen doorverkocht worden, maar over een gewone liefhebber die een werk heel mooi vindt en graag wil aanschaffen. Maar het leven is duur. Zelfs mensen met een goed inkomen houden niet zo veel over en willen ook nog op vakantie. Voor een galerie is het zelf vervelend om betalingsregelingen te treffen. Voor je boekhouding is het niet te doen om zoiets in 36 termijnen aan te bieden, zoals dat met de KunstKoopregeling wel kan. En je wilt ook je klanten niet aanmanen, dat wordt een soort ruis in je relatie.

Het is zo’n gezonde, eerlijke prikkel die verloren gaat .

“Het is een bijzonder goed doordachte regeling waar alle partijen baat bij hebben: de klant, de kunstenaar en de galerie. Zo’n werk van Eli Content (zie foto, red.) is 4.500 euro. Met de KunstKoopregeling kun je dit werk aanschaffen met een aanbetaling van 900 euro en daarna 36 maanden een bedrag van € 100 euro. Dat maakt het behapbaar. De galerie en daarmee de kunstenaar worden, heel belangrijk, meteen betaald. Dat vindt de klant ook prettig. Voor de ene klant geeft het de mogelijkheid dat ene werk aan te kopen, voor de andere meerdere aankopen tegelijk te financieren. Dat alles stimuleert de markt.

In Nederland schamen we ons voor het ontvangen van subsidie, alsof het dan om een noodlijdend kindje gaat of zo.

“In Nederland schamen we ons zo voor het ontvangen van subsidie, alsof het dan om een noodlijdend kindje gaat of zo. En ja, het gaat niet zo goed met de kunstmarkt nu. Een aantal galeries heeft moeite droog brood te verdienen en staat op het punt te stoppen. Maar juist voor deze markt is de regeling een stimulerende prikkel. Het verdient zichzelf dubbel en dwars terug.”

Floor Wullums van galerie Annet Gelink
“Er werd minder gebruikgemaakt van de KunstKoopregeling de afgelopen jaren, maar de algehele kunstkoop neemt af. Het hielp ook niet dat het de afgelopen jaren veel moeilijker werd een lening te krijgen en dat het Bureau Kredietregistratie ineens wilde dat je KunstKoopregelingen in één keer afbetaalde als je een huis ging kopen. Voor freelancers, waar er ook steeds meer van zijn, is het ook nagenoeg onmogelijk om een lening te krijgen.

Voor freelancers is het nagenoeg onmogelijk om een lening te krijgen.

“Musea hebben hun sponsoren wel gevonden in de vorm van bedrijven, maar voor galeries is het nu hoog tijd dat particulieren gaan kopen. Mensen moeten zich ervan bewust zijn dat ze door kunst te kopen een bijdrage leveren aan de hele kunst- en cultuursector in Nederland.
“Het Amsterdam Art Weekend maakt galeries ook meer vindbaar en stimuleert kunstkoop. Op dat weekend, eind november, komen jaarlijks veel jonge mensen af. Waar ze galeriebezoek normaal eng vinden, lopen ze dan gewoon binnen. Zo komt het een beetje in mensen hun systeem dat dat gewoon kan. De musea stromen over, maar galeries zijn uiteindelijk de plek waar je kunst kunt kopen. Je kunt ook vrijblijvend komen kijken, je kunt er kunstenaars ontmoeten en gigantisch veel informatie inwinnen.

We moeten transparanter zijn over de prijzen, want mensen durven niet te vragen hoe duur iets is.

“Een ander punt zijn de inconsequente openingstijden van galeries. Sommige galeries zijn van dinsdag tot zaterdag open zijn en anderen weer van donderdag tot zaterdag, dat helpt niet. Je wilt niet dat mensen voor een gesloten deur staan. En we moeten transparanter zijn over de prijzen, want vaak durven mensen nu niet te vragen hoe duur iets is. Recent is Galleryviewer opgestart, gericht op kunstkoop. Daar kun je online al zien hoeveel een werk kost, en het stimuleert galeriebezoek.”

Nick Terra van galerie Fons Welters
“We verkopen normaal niet zo vaak via de KunstKoopregeling, omdat dat toch voor nieuwe kopers is en mensen hier vaak pas gaan kopen wanneer ze hun smaak al een beetje ontdekt hebben. We werken met wat experimentelere kunstenaars. Vorig jaar verkochten we acht werken met de KunstKoopregeling. En nu weer wat meer, omdat de regeling in het nieuws is. Dat is ook belangrijk: zichtbaarheid, media-aandacht. Die regeling is heel belangrijk voor mensen die een eerste stap willen maken op de kunstmarkt. En sommige mensen weten niet eens dat het bestaat.

Je hoeft echt geen miljonair te zijn om kunst te kopen.

“Je hoeft echt geen miljonair te zijn om kunst te kopen. En binnen de berichtgeving in de media zie je niet: ‘Kunstwerk verkocht voor 3000 euro’, maar wel: ‘Da Vinci verkocht voor 450 miljoen’. Dat helpt niet bij het imago, kunst wordt steeds meer gezien als elitair. Dat schrikt af en maakt de drempel nog hoger. We moeten inzichtelijk maken welke kunst te koop is, waar dat is en voor welk bedrag.”

Ron Mandos van de gelijknamige galerie
“Tientallen verkopen per jaar gaan bij ons via de KunstKoopregeling. En het is niet alleen dat de regeling verdwijnt an sich, maar ook het feit dat zowel het Mondriaan Fonds als banken als het ministerie van Cultuur de kunstsector voor de zoveelste keer teleurstellen. Het is wéér een stap achteruit. Dat vind ik echt een gotspe.

Het is wéér een stap achteruit.

“Voor elke geïnvesteerde euro krijg je een veelvoud terug. Ik kan me niet voorstellen dat er geen andere partij is die de regeling wil overnemen van de ABN. En ik geloof best dat het Mondriaan Fonds haar best heeft gedaan, maar doe maar harder je best. En anders moet de staat het maar overnemen, zo belangrijk is het. Het voelt nu een beetje alsof ze het laten wegslippen.
“Voor jonge mensen is het vooral rot dat de regeling verdwijnt. Ik zie ook dat mensen terugkomen als ze een regeling hebben afbetaald, omdat ze het maandelijkse bedrag al begroot hebben in hun budget. Ze rennen dan enthousiast terug de galerie in om een nieuw werk uit te kiezen wanneer ze weer kunnen.

Ik geloof best dat het Mondriaan Fonds haar best heeft gedaan, maar doe maar harder je best.

“We zien altijd een enorme toename van nieuwe KunstKoop kopers in de zomerperiode, wanneer we een selectie werk van net afgestudeerde kunststudenten tentoonstellen in onze ‘Best of Graduates’ show. Dit zijn jonge, beginnende kopers die de toekomstige kunstverzamelaars zijn, maar ook toekomstige sponsors van allerlei culturele instellingen. Dat moeten we met zijn allen koesteren.”