Spring naar de content
bron: anp

Reinbert de Leeuw (1938 – 2020) over Thomas Mann, J.S. Bach en Claude Vivier

Pianist, dirigent en componist Reinbert de Leeuw is afgelopen vrijdag op 81-jarige leeftijd overleden. Ter gelegenheid van zijn tachtigste verjaardag spraken we hem over zijn culturele smaak. De Leeuw: 'Ik luister bijna nooit naar muziek.'

Gepubliceerd op: Geplaatst in de volgende categorieën:
Geschreven door: Nick Muller
Doctor Faustus
Thomas Mann

BOEKEN
“Ik denk dat je in je jonge jaren ontvankelijker bent voor kunst dan wanneer je wat ouder bent. Als ik denk aan de boeken die een overweldigende indruk hebben gemaakt, dan kom ik altijd uit op boeken die ik als adolescent heb gelezen. De Idioot van Dostojevski heeft in die tijd de meeste indruk gemaakt. Ik weet er eerlijk gezegd niet zoveel meer van, behalve dat ik uit school kwam en thuis meteen naar dat boek greep om erin verder te lezen. Het had iets magisch wat bewerkstelligde dat ik er niet meer los van kon komen. Ik ging er als het ware in wonen – mijn hele lijf werd vervuld door dat boek. Het belangrijkste boek over muziek is voor mij Doctor Faustus van Thomas Mann. Het gaat over de fictieve componist Adrian Leverkühn die zijn ziel aan de duivel verkoopt om de volmaakte compositie te schrijven. Mann geeft in een van de hoofdstukken een ongelooflijk gedetailleerde beschrijving van dat stuk en doet dat zo goed dat je het stuk meteen wilt horen – maar dat kan dus niet. Er is bij mijn weten nooit zo intens en zo geniaal over muziek geschreven die niet bestaat als in dit boek. Mann werd beïnvloed door de filosofie Schopenhauer, die muziek als de hoogste kunstvorm zag. Harry Mulisch werd ook beïnvloedt door Schopenhauer. Zijn De compositie van de wereld verklaart de historie van de mens en van de wereld aan de hand van octaviteit: de paradox dat twee tonen van het octaaf gelijk aan elkaar zijn en toch ook weer niet. Grote kunstenaars zijn altijd op zoek naar die paradox. Dat is ook de reden waarom je niet uit kunt leggen waarom je een boek of een schilderij of een compositie mooi vindt – een paradox is niet uit te leggen. De wereld is verdeeld in waar, niet waar en tegelijkertijd waar en niet waar. Dat is een fascinerend gegeven wat in dit boek aan de orde wordt gesteld. Ik moet wel eerlijk bekennen dat ik van de laatste honderd pagina’s geen zin heb begrepen. Dat ging mij ver boven de pet.”

J.S. Bach, Johannes Passion versus Matthäus Passion
Kees van Houten

“Ik lees veel boeken over muziek. De laatste jaren houd ik me veel bezig met Johann Sebastian Bach omdat ik de Johannes Passion en de Matthäus Passion heb gedirigeerd. Een boek dat mij enorm heeft geholpen om het verschil tussen die twee stukken te begrijpen is J.S. Bach, Johannes Passion versus Matthäus Passion van Kees van Houten. Er is namelijk een wereld van verschil tussen die twee evangeliën. De Matthäus Passion gaat natuurlijk echt over het lijden van Jezus Christus. Hij zegt: ‘Meine Seele ist betrübt bis an den Tod.’ Hij heeft Todesangst. Als hij aan het kruis hangt, schreeuwt hij: ‘Mein Gott, mein Gott, warum hast Du mich verlassen?’ We zijn allemaal getuige van zijn lijden. In de Johannes Passion lijdt hij helemaal niet. Dat hele lijden komt er helemaal niet in voor. Hij kent geen angst, hij weet wat er gaat geboren en waartoe het dient. ‘Es ist vollbracht’, zegt hij. Dat is heel wat anders dan ‘Gott, warum hast Du mich verlassen?’ Dat is het kernverschil. De Matthäus gaat over de menselijke kant van Christus. Al onze angsten heeft hij ook. De Johannes gaat over de goddelijke kant van Christus. Hij is vanaf het begin degene die het superieure overzicht heeft en weet wat Hij moet doen om de mensheid te verlossen van hun zonden.”

Paywall

Wilt u dit artikel lezen? Word abonnee, vanaf slechts 5 euro per maand.

Lees onbeperkt premium artikelen met een digitaal abonnement.

Kies een lidmaatschap