Zangeres Merol had het niet treffender kunnen verwoorden in haar coronahit Houseparty: ‘Elke dag the same, Déjà vu na déjà vu’. Sinds de coronamaatregelen voelen jongeren zich plots ‘geamputeerd’. Niet alleen speelt het leven van deze groep zich merendeels buitenshuis af, een groot deel ontleent er ook zijn identiteit aan: waar ze hun IPA drinken, in welke kroeg ze dansen, op welk festival ze een lik MDMA nemen en bij welke tent ze een broodje hummus eten. Sluiten van horeca bemoeilijkt het vullen van de Instagram en zelfisolatie maakt elke dag voorspelbaar. Er wordt een moreel appèl gedaan op de jongeren. Ondanks het (vermeende) geringe risico, dienen zij hun leven op pauze te zetten ten behoeve van de rest van de samenleving. Het bezoeken van scharrels, relaties en vrienden is niet meer vanzelfsprekend, een knuffel in het Vondelpark kan resulteren in een fikse boete. Het beleid is duidelijk: jongeren worden niet gespaard. De eenzaamheid van ouderen domineert in de media. Over de gevolgen voor de jeugd is echter nog weinig bekend. Waarom laten we de teugels niet vieren voor jongeren? Wat is de reden om ze binnen te houden en waarom horen we ze zelf niet?

“De huidige maatregelen raken jongeren misschien zelfs meer dan andere groepen in onze maatschappij”, aldus Tom ter Bogt, hoogleraar popmuziek en jeugdcultuur aan de Universiteit van Utrecht en auteur van de documentaireserie Wilde jaren, een eeuw jeugdcultuur. “Juist omdat deze groep zo verbonden is met elkaar en dit normaal gesproken een tijd is waarin zij uitgaan, veel met elkaar zijn en ook relaties ontwikkelen.” De levensfase 18-30 dient ervoor om jezelf tot wasdom te brengen. Onderlinge interactie speelt hierbij een centrale rol en een groot gedeelte van het leven speelt zich af buiten de deur. Met dit idee in het achterhoofd stellen jongeren zich volgens ter Bogt relatief fatsoenlijk op. “Vanwege de leeftijd zullen zij in vergelijking met anderen eerder geneigd zijn om de regels met voeten te treden. Toch knap dat je je als jongere dan aan deze maatregelen houdt, terwijl je niet tot de echte risicogroep behoort.”

Dit virus vraagt iets ontzettend onnatuurlijks van jongeren.

Marloes Kleinjan, hoofd Jeugd bij het Trimbos-instituut

Marloes Kleinjan, hoofd Jeugd bij het Trimbos-instituut en hoogleraar mentale gezondheidsbevordering Jeugd aan de Universiteit Utrecht: “Dit virus vraagt iets ontzettend onnatuurlijks van jongeren. Normaal gesproken leven zij toch meer van event naar event. Daarnaast zien we in vergelijking met ouderen dat jongeren ook echt aangeven dat ze behoefte hebben aan contact. Ze hebben meer moeite met de sociale isolatie en gaan daarom op zoek naar alternatieve ontmoetingsplekken.” Waar de eerste weken werden gevuld met een goed boek, spannende film, een online pubquiz of een virtuele borrel, wordt het op de lange termijn steeds moeilijker voor jongeren om zich aan de regels te houden. Relaties worden op de proef gesteld, het bezoeken van iemand die niet bij je om de hoek woont wordt meer en meer een moreel dilemma: Is het nog verantwoord om met vrienden af te spreken, met alle risico’s van dien? Kleinjan verwacht dan ook dat hoe langer de situatie duurt, des te meer tegengeluiden te horen zullen zijn vanuit deze leeftijdsgroep.

Zelf een gering risico lopen en ondertussen wel je sociale leven op pauze zetten. Het voelt als een maatschappelijke dienstplicht die jongeren van de een op de andere dag opgelegd hebben gekregen en het einde hiervan lijkt voorlopig nog niet in zicht. En hoe langer deze onzekerheid voortduurt, des te meer moeite de belasting in natura lijkt te kosten. Met het mooie weer is er steeds meer behoefte aan een uitlaatklep. Een biertje op de kade aan de Catharijnesingel in Utrecht, een grote picknick in het Noorderplantsoen in Groningen. De Landelijke Eenheid politie laat weten dat 55% van de mensen die zij bekeuren in de leeftijdscategorie 18-25 valt. Wel benadrukken ook zij dat het merendeel van de jeugd zich tot nu toe netjes aan de regels houdt. Toch lijkt het er in sommige gevallen op dat jongeren de kosten en de baten afwegen. Naarmate de tijd vordert, zal deze groep ongetwijfeld groter gaan worden.

Niet verrassend dus, dat het Veiligheidsberaad bij monde van voorzitter Hubert Bruls op 18 april een pleidooi hield om jongeren meer ruimte te gunnen. De houdbaarheid van de maatregelen voor jongeren wordt steeds vaker openlijk ter discussie gesteld en ook filosoof en psychiater Damiaan Denys plaatst zijn vraagtekens bij het huidige beleid. “Ik snap niet dat men deze groep, die minder risico loopt, niet wat vrijer laat. Mijn advies zou zijn om alle festivals aankomende zomer gewoon door te laten gaan, maar dan met een leeftijdslimiet van 30 jaar. Laat de jeugd elkaar massaal besmetten. De klachten zijn waarschijnlijk toch beperkt en zo dwing je bij hen in ieder geval immuniteit af.” Voor Denys is het duidelijk. De panische reactie in Nederland is overtrokken en biedt weinig ruimte voor alternatieven. 

Laat alle festivals aankomende zomer gewoon doorgaan met een leeftijdslimiet van 30 jaar.

Damiaan Denys, filosoof en psychiater

Maar wat als we jongeren en masse vrij laten? Hoe snel lopen de ziekenhuizen weer vol en in hoeverre belasten we dan de zorg? Ook hierover is Denys vrij duidelijk: “Het feit dat jongeren besmet raken, ontslaat hen natuurlijk niet van de maatregelen die zij moeten nemen om anderen niet te besmetten.” De psychiater vreest echter dat we er vroeg of laat allemaal aan moeten geloven. “Denk aan vroeger in de Verenigde Staten, waar mazelen-parties werden gehouden. Voordat er een vaccin was, stuurden ouders hun kroost naar dit soort feestjes om ze besmet te laten raken. Nu we meer kennis hebben van het huidige virus zou je dit kunnen overwegen voor de populatie in de leeftijd van 18 tot 30.”

Thijs Launspach, psycholoog en schrijver van het boek Werken met millennials, vraagt zich ook sterk af of het doel de middelen heiligt. Kun je jongeren blijven motiveren zich aan regels te houden op het moment dat het voor hen niet duidelijk is waarom ze dit moeten doen? “Ik denk het niet. Jongeren zijn bezig het leven te exploreren, meer nog dan volwassenen. Ze trekken de wereld in en spiegelen zich aan anderen.” Het zijn die vele sociale interacties die voor jongeren wegvallen en waar volgens Launspach, met zijn 32 jaar dicht op de generatie, niet adequaat op wordt gereageerd: “Dan kan Grapperhaus wel iets zeggen over ‘slimmer chillen’, maar dat is natuurlijk niet hetzelfde.”

Het gebrek aan sociale interactie kan daarnaast leiden tot eenzaamheid. 24% van de jongeren tussen de 18 en 30 woont op zichzelf en is dus daadwerkelijk geïsoleerd. Deze sociale verwezing is volgens Launspach een onderbelicht probleem. “We weten dat eenzaamheid onder jongeren normaal gesproken veel groter is dan bij andere groepen. Het feit dat je nu nauwelijks naar buiten kunt, maakt het wel erg nijpend. Dit soort maatregelen zorgt bij deze groep voor een isolatie die depressie en stress in de hand werkt, terwijl het ook lichte mentale kwalen zoals angststoornissen kan verergeren. Er wordt niet echt stilgestaan bij jongeren die eenzaam zijn en hoe moeilijk deze situatie voor hen is.” Ook Kleinjan beaamt dat de crisis gevolgen heeft voor de psychische gesteldheid van jongeren. Daarnaast voorziet zij dat jongeren economisch een nadeel ondervinden van hun leeftijd. “Doordat ze nog een heel leven voor zich hebben na de crisis kan dit negatieve gevolgen hebben voor hun ontwikkeling op sociaaleconomisch gebied.”

Lagere leeftijdsverwachting, meer verslaving en meer suïcide. Ik kom nu wel erg over als een onheilsprofeet, maar dit is wel waar ik bang voor ben.

Thijs Launspach, psycholoog en schrijver

Op de televisie gaat het vooral over de laatste cijfers, ziekenhuisopnames en bezette IC-bedden. “Niet verder kijken dan de neus lang is”, aldus Launspach, die zich stoort aan de adviezen van Rutte en zijn team. “Vergezichten over waar we nu eigenlijk staan en wat voor consequenties dit gaat hebben, daar wordt veel te weinig over gesproken. We zijn ons niet bewust van de enorme impact die dit straks gaat hebben en dat geldt zeker ook voor jongeren, zowel op de korte als op de lange termijn.” Vooral op sociaaleconomisch gebied voorziet ook hij een groot probleem voor deze groep. Volgens Launspach zijn jongeren, die toch vaak werkzaam zijn als schijnzelfstandigen, ZZP’er of flexwerker, de mensen die het hardst worden getroffen in de portemonnee. “We weten dat een economische crisis zoals die er straks aan zit te komen echt funest is voor hun mentale gezondheid. Denk hierbij aan een lagere leeftijdsverwachting, meer verslaving en meer suïcide. Dat zijn de echte klappen waarmee we te maken gaan krijgen. Ik kom nu wel erg over als een onheilsprofeet, maar dit is wel waar ik bang voor ben.”

De woorden van Launspach klinken verontrustend, maar ook Denys vreest voor de realiteit van dit scenario. “Elke dag dat je dit land en de wereld lamlegt, kost het gewoon miljarden. De arbeidersklasse is in dit geval altijd de groep die hier als eerste voor opdraait en voor jongeren is dit vanzelfsprekend schrijnender, simpelweg omdat zij hier langer mee te maken zullen hebben.” Evenals Launspach wekt de berichtgeving bij Denys vooral ergernis. “Zowel de overheid als de media is echt geobsedeerd met het virus en de snelle oplossingen, terwijl we eigenlijk al veel meer, en ook al in een vroeger stadium, zouden moeten nadenken over de langetermijngevolgen zoals de economische schade die dit gaat opleveren.”

Meer festivals betekent meer doden, zo simpel is het.

Jan Paternotte, Tweede Kamerlid D66

Jan Paternotte, Kamerlid voor D66, een partij waar traditioneel veel jongeren op stemmen, erkent dat zij onderbelicht zijn in deze crisis. “Het simpele beeld is dat ouderen het slachtoffer zijn, vanwege het gezondheidsrisico.” Ook hij denkt dat jongeren dubbel worden geraakt, zowel door het noodgedwongen opgeven van hun sociale leven alsmede door de economische crisis die eraan zit te komen. Versoepeling van de maatregelen voor deze groep is voor de sociaal-liberaal echter nog geen optie, zeker niet zoals Denys deze voorstelt. “Als je jongeren besmet laat raken, ligt de IC binnen de kortste keren weer vol.” Het gevaar dat jongeren zelf weinig merken, maar ondertussen het virus verspreiden is voor Paternotte een belangrijke afweging. Hij geeft aan dat grote evenementen een enorme impact hebben gehad op de eerdere verspreiding van het virus. Festivals laten doorgaan is dan ook uit den boze: “Zolang er geen vaccin of effectief medicijn is, kun je mensen alleen beschermen door ervoor te zorgen dat ze het virus niet krijgen. Meer festivals betekent meer doden, zo simpel is het.” Wel geeft Paternotte aan dat ook vanuit de Kamer mogelijkheden worden onderzocht om mensen meer ruimte te bieden. Zo wordt nu gekeken of parken en pleinen kunnen worden ingezet als terrassen. “Op die manier kan in de horeca de anderhalve meter afstand gewaarborgd worden en kunnen zaken straks wellicht weer open.”

Maar ondertussen zijn de maatregelen niet lang vol te houden zonder dat dit leidt tot excessen. Blijft dit houdbaar? Zowel Ter Bogt als Kleinjan denken dat veel valt en staat met de looptijd van de maatregelen. Ter Bogt: “Als we, zoals de optimisten onder ons denken, aan het eind van de winter een vaccin hebben, dan heb je natuurlijk een stip aan de horizon. Als dat er echter niet komt en wij nog jarenlang met zekere regelmaat in lockdown moeten, zal dit lastiger vol te houden zijn.’’ Kleinjan wijst daarnaast wel op eerder onderzoek dat aantoont dat jongeren in geval van crises en tegenslagen over een enorme veerkracht beschikken.

Een ander geluid is ook te horen binnen het publieke debat. Is zo’n crisis, zo’n plotselinge stop op ons drukke leven niet eens goed? Werkt het niet bevrijdend, zo’n moment van bezinning, als een ware catharsis? Volgens Denys kan de crisis inderdaad een gezond effect hebben op de mentale gesteldheid, bijvoorbeeld wanneer mensen een andere levensstijl aannemen en gaan nadenken of alle waarden die zij najagen nu echt de moeite waard zijn. 

Zodra het virus niet meer als een zwaard van Damokles boven mensen hangt, zullen jongeren geneigd zijn om weer in bekende patronen terug te vallen.

Tom ter Bogt, hoogleraar Jeugdcultuur aan de Universiteit van Utrecht

Ter Bogt verwacht wat betreft sociale interactie onder jongeren echter niet veel verandering. “Zodra het risico is ingedamd en het virus niet meer als een zwaard van Damokles boven mensen hangt, zullen jongeren waarschijnlijk geneigd zijn om weer in de bekende patronen terug te vallen.” Kleinjan voorziet in dat opzicht ook onderlinge verschillen. Of deze crisis bijvoorbeeld een permanente terughoudendheid bij de jeugd teweeg zal brengen is volgens haar persoonsafhankelijk. “Jongeren die meer sensatiezoekend en impulsief zijn, zullen waarschijnlijk gemakkelijker opgaan in het normale leven, terwijl jongeren die van nature wat angstiger en neurotischer zijn, langer last kunnen hebben van deze crisis.”

Denys is positiever, juist omdat jongeren volgens hem nog geen echte patronen hebben. “Als er een groep is die zich snel ander gedrag aan kan leren, dan zijn dat de jongeren. Kijk naar het pre-corona-tijdperk. De flexibiliteit die zij zich aanmeten wanneer het bijvoorbeeld gaat om het klimaat: de trein nemen in plaats van het vliegtuig, het eten van minder vlees. Zij moeten nog 50 of 60 jaar op deze wereld leven en hebben de toekomst voor zich. Zij zullen die dan ook bepalen.”

Tot slot valt op dat jongeren zelf nog niet echt van zich laten horen tijdens deze crisis. Paternotte geeft aan dat dit ook in de Tweede Kamer merkbaar is. “Vroeger zat er toch bijna altijd wel een twintiger in de Kamer, die ook echt voor de jongere generatie kon spreken.” Zelf 36 en behorend tot de jongsten in het parlement, erkent Paternotte dat een dergelijk figuur nu ontbreekt. Wel ziet hij dat deze generatie momenteel een groot aandeel heeft in het draaiende houden van ons land. “Kijk bijvoorbeeld naar de verschillende initiatieven die landelijk door studenten worden opgezet: boodschappen doen voor ouderen, het helpen van scholieren met hun studiekeuze.”

Het feit dat jongeren zich nog niet duidelijk uitspreken, ziet Launspach als kenmerkend voor de huidige generatie. Ze beginnen later met seksualiteit, experimenteren minder met alcohol en drugs en zijn eigenlijk allemaal “hele brave burgers”. De rebellie lijkt te ontbreken, vindt ook Denys. Er schuilt daarnaast een bepaalde kinderachtigheid in de manier waarop we over jongeren spreken. “We hebben het hier wel gewoon over volwassen mensen. Juist omdat ze in de bloei van hun sociale ontwikkeling staan, zouden ze meer impact moeten hebben op de besluitvorming en in de samenleving. Alexander de Grote was volgens mij ook net de dertig gepasseerd op zijn hoogtepunt.” Volgens Denys biedt deze crisis jongeren daarom ook een kans: “Pak die verantwoordelijkheid en laat je stem gelden, juist nu, in een crisis die over jullie toekomst gaat.”

Word lid van HP/De Tijd