Op maandag 14 december heeft premier Rutte aangekondigd dat de scholen met ingang van 16 december overgaan op online onderwijs. De kerstvakantie wordt verlengd tot 19 januari 2021. Opnieuw zitten kinderen onterecht een lange periode thuis, verstoken van echt onderwijs, vrienden en vriendinnen, sport, muziek, kunst en structuur en veiligheid.

Onder verschillende omstandigheden is het beeld in veel landen consistent: het grootste deel van de Covid-19-infecties bij kinderen onder de leeftijd van negentien jaar verloopt mild, met minder ziekenhuisopnames en opnames op de Intensive Care. Analyses van het Karolinska Instituut, Instituut Pasteur en diverse andere studies komen tot de conclusie dat kinderen en jongeren niet de belangrijkste verspreiders zijn van het SARS-COV-2-virus. Een systematische review van 32 wetenschappelijke onderzoeken in JAMA toont aan dat zowel tussen kinderen onderling als van kinderen naar volwassenen (ouders en docenten) sporadisch besmettingen plaatsvinden.

Er zijn slechts enkele studies waarbij een mogelijke verspreiding van het virus door kinderen wordt geconcludeerd. Een voorbeeld is de studie van de Koreaanse overheid. Deze studie sluit de mogelijkheid uit dat het kind en de ouder uit hetzelfde gezin op hetzelfde moment worden blootgesteld aan het virus. Kinderen in de leeftijd van 0 tot 19 jaar werden om een onduidelijke reden verdeeld in twee groepen: jonger dan 10 jaar en tussen 10 en 19 jaar. Wanneer deze uitgangspunten worden verlaten, blijken kinderen niet verantwoordelijk te zijn voor de verspreiding van het virus.

De meest strikte lockdown in Europa heeft geen effect gehad op de verspreiding van het virus

De meest strikte lockdown in Europa (in Ierland, van oktober tot december) heeft, wanneer gecorrigeerd wordt voor het aantal testen dat werd afgenomen, geen effect gehad op de verspreiding van het virus. De kosten zijn daar circa anderhalf miljard euro, met een verlies van banen bij 150.000 mensen.

Update 26 december 2020: Een modelmatige studie gepubliceerd in de British Medical Journal bevestigt dat het sluiten van scholen en universiteiten, in aanvulling op maatregelen als zelfisolatie en quarantaine en anderhalve meter afstand houden, eerder kan leiden tot een hoger sterftecijfer. Dit in vergelijking met omstandigheden waarbij de scholen en universiteiten niet gesloten worden.

Toch meent ons kabinet dat de maatregel om scholen extra lang te sluiten ertoe kan bijdragen dat het aantal ‘besmettingen’ (positieve testen) en opnames in ziekenhuizen dalen. De wetenschappelijke onderbouwing om tot dit besluit te komen ontbreekt.

Sluiten scholen eerste lockdown leverde geen positieve bijdrage

Na de eerste lockdown in maart en april 2020, waarbij de scholen gedurende acht weken gesloten werden, werd geconcludeerd dat het nut van het sluiten van scholen totaal ontbreekt en zelfs schadelijk is voor kinderen. Ook was toen al bekend dat kinderen nauwelijks ziek worden van het virus en weinig verspreiden. Dat wordt in de praktijk bevestigd, omdat na het openen van de scholen op 15 mei 2020 (week 20) het aantal Covid-19-patiënten met ziekenhuis- en Intensive Care-opnamen verder daalden (Figuur 1).

Een vergelijkbaar beeld is in andere landen te zien. In Zweden, waar de scholen niet gesloten zijn geweest, daalden in dezelfde periode het aantal ziekenhuisopnames. Een studie door de Publieke Gezondheidsdienst in Noorwegen, waarbij infecties op scholen in Noorwegen en Zweden werden vergeleken, concludeert dat er geen verschil is aan te tonen in het aantal infecties, terwijl de scholen in Noorwegen werden gesloten en in Zweden open gebleven zijn.

Er zijn dus andere factoren die een rol spelen in de stijging van het aantal positieve testen en het aantal ziekenhuisopnamen voor mensen met Covid-achtige verschijnselen. Specifieke omstandigheden kunnen een rol gespeeld hebben in de uitbraken op een school in Israël bij kinderen in de leeftijd van 12 tot 18 jaar en een kamp in Georgia met kinderen van 6 tot 19 jaar. Uit onderzoeken blijkt dat temperatuur, ventilatie, luchtvochtigheid, UV-licht, nutriënten-status, stress, angst en depressie een belangrijke rol kunnen spelen in een toename van bovenste luchtweginfecties.

Negatieve effecten van de eerste lockdown

Uit onderzoeken in meerdere landen blijkt dat de lockdown zeer nadelige effecten heeft voor kinderen en jongeren. Voor ouders heeft het medeverantwoordelijk worden voor onderwijs een nadelige invloed op de mogelijkheid om te werken. De meest negatieve invloed heeft dit op eenoudergezinnen. In Nederland wordt alleen gesproken over leerachterstand bij kinderen van ouders met een lager inkomen. Voor deze kinderen wordt in de tweede lockdown een uitzondering gemaakt. Zij kunnen tijdens de tweede lockdown wel onderwijs ontvangen om verdere leerachterstanden te voorkomen.

De consequenties van de lockdown gaan echter veel verder dan alleen een leerachterstand. Een studie onder Amerikaanse jongeren door Creizler et al, gepubliceerd in de MMWR van de Center of Disease Control in Amerika, concludeert dat tijdens de coronapandemie bij jongeren en jongvolwassenen het niveau van angst en depressie is gestegen met 63%. Een kwart van hen denkt zelfs aan zelfmoord. Als gevolg van de stijging in angst en depressie, is het gebruik van antidepressiva met 25% toegenomen, waardoor bij langdurig gebruik een kans op overgewicht, verslaving, diabetes en agressie op de loer ligt. Onderzoeken van de Spaanse Vereniging voor Obesitas toonde eveneens een toename in angst en depressie en 5% toename in lichaamsgewicht. Kinderen vertoonden gedurende de lockdown klachten als overgevoeligheid, hoofdpijn, buikpijn, kortademigheid, nachtmerries en slaapproblemen. Ze waren bang dat grootouders zouden overlijden of ouders hun baan zouden verliezen. De angst resulteerde in meer introvertie van de kinderen.

Update 26 december 2020: In een artikel op SKIPR van 23 december meldt de koepelorganisatie, die voor de harde tweede lockdown een onderzoek deed onder twintig GGZ-jeugdinstellingen, dat de stijging van het aantal kinderen en jongeren die sinds de coronapandemie in de problemen zijn gekomen schrikbarend is, en dat directe actie vereist is. Er is vooral een toename van meldingen over kinderen en jongeren met eetstoornissen en suïcidaliteit. Sommige instellingen meldden een stijging van 30 tot 60 % en in één geval zelfs een verdrievoudiging ten opzichte van de periode voor de eerste lockdown.

Bij jongeren dacht 11% aan zelfmoord; in de leeftijd tussen 18 en 24 jaar is dit zelfs 25%

De effecten van eenzaamheid op de gezondheid en algemeen welbevinden van kinderen en jongeren mag niet onderschat worden. Vooral kinderen met een diagnose in het autisme-spectrum of hyperactiviteit (ADHD) blijken veel problemen te ervaren met een lockdown. In Nederland is dat ruim 25% van de kinderen en jongeren. De eerste en de daarop volgende tweede lockdown kunnen leiden tot traumatische ervaringen, die zich in gedragsproblemen of fysieke problemen uiten wanneer kinderen weer terug naar scholen kunnen. Niet te vergeten zijn de kinderen die in hun vroege jeugd door ziekten of huiselijk geweld of seksueel misbruik al traumatische ervaringen hebben doorgemaakt.

Toenemende gedragsproblematiek bij jongeren en een te lange periode van stress bij docenten heeft bij enkele scholen ertoe geleid om vóór de tweede lockdown al over te gaan op online onderwijs. De stringente regels waardoor scholen meer op een ziekenhuis zijn gaan lijken, leidt tot teveel stress. De rek is eruit, zowel bij kinderen en jongeren als bij docenten. Na een periode van een tweede lockdown kan dit probleem nog ernstiger worden. Meer ouders van kinderen hebben tijdens de tweede lockdown geen werk of staan aan de vooravond van een dreigend faillissement. Een impact die kinderen hoe dan ook mee krijgen. Voor kinderen in deze situaties is er geen enkele uitlaatklep meer. Symptomen van een post-traumatische stresssyndroom (PTSS) en depressie zijn eveneens aangetoond in Toronto na een periode van quarantaine tijdens de SARS-epidemie in 2002.

Lockdown op basis van onvolledige analyse van data

In de wekelijkse cijfers voor het SARS-COV-2-virus wordt gemeld dat de stijging van het aantal positieve testen onder 12 tot 17-jarigen het hoogst is, gevolgd door 18 tot 24-jarigen. Het aantal jongeren dat getest wordt is echter ook toegenomen. Het is daarom belangrijk om cijfers in de context van de toename van het aantal testen te beoordelen.

De cijfers uit het weekoverzicht (Figuur 2) laten zien dat het aantal testen de afgelopen weken enorm is toegenomen. Het percentage positieve testen is 12% en nauwelijks gestegen. Daarnaast is een positieve test niet gelijk aan een besmetting. Hoewel professoren Koopmans en Van Dissel – de experts die vanaf het begin van de crisis lid zijn van het OMT – dit erkennen, blijven politici en de media spreken over besmettingen. Op allecijfers.nl wordt de term positieve testen wel gebruikt. Echter, onderscheid in symptomatische en asymptomatische mensen die getest zijn, wordt niet gemaakt. Ook Ct-waarden en gebruik van SARS-CoV-2 specifeke probes in de RT-PCR-testen ontbreken.

Update 26 december 2020: Ook de WHO geeft in een intern rapport van 14 december 2020 aan dat bij hogere Ct-waarden met de RT-PCR-test vals positieve resultaten mogelijk zijn. Het verschil tussen achtergrond signaal en de aanwezigheid van het virus is dan moeilijk aan te tonen.

Vanaf 1 december is het mogelijk gebruik te maken van de sneltesten, de zogenaamde antigeentesten die een manteleiwit van het virus aantonen. Commerciële laboratoria die toestemming hebben van het RIVM om testen uit te voeren, maken al veel langer gebruik van antigeentesten. Deze testen die binnen vijftien minuten resultaten kunnen geven, zijn alleen geschikt voor mensen mét klachten binnen zeven dagen na aanvang van de klachten. Ze zijn dus niet geschikt voor mensen zonder klachten, maar worden daarentegen toch gebruikt.

Deze antigeentesten zijn alleen onder de speciale omstandigheden van urgentie door de FDA (Food en Drug Administration) toegelaten op de markt. Dat betekent dat de testen experimenteel zijn toegelaten en dat er nog geen licentie is verstrekt. Ook zijn de antigeentesten van Abbott en Becton en Dickinson die in Nederland gebruikt worden voor toelating niet voor toepassing bij kinderen en jongeren getest. Zonder nader onderzoek te doen, hebben overheden grote hoeveelheden van deze diagnostische testen aangeschaft voor het testen van scholieren. VNO-NCW MKB Nederland dringt aan om scholieren regelmatig te gaan testen – het liefst nog tijdens de kerstvakantie – om de maatschappij te kunnen heropenen, terwijl bekend is dat testen voor volwassenen niet altijd geschikt zijn voor de diagnostiek bij kinderen.

Onrust nieuwe variant SARS-CoV-2-virus terecht?

Op zaterdag 19 december werd door Boris Johnson, de premier van Groot-Britannië, aangegeven dat een nieuwe variant van het SARS-CoV-2-virus rondwaart die in Engeland de toename van het aantal besmettingen verklaart. De nieuwe variant werd gevonden aan de hand van de sequencing van het genoom van swabs van mensen met een positieve RT-PCR-test in een clusterhaard. De nieuwe variant vertoont geen ernstiger ziektebeeld, maar zou zich sneller verspreiden.

Ook in Nederland denkt men aan de mogelijkheid dat de nieuwe variant van het virus de stijging van het aantal besmettingen kan verklaren. De toename van het aantal positieve testen lijkt echter eerder gerelateerd te zijn aan een stijging van het aantal testen. Het percentage positieve testen is namelijk niet in verhouding gestegen, waardoor gesproken kan worden over een grotere besmettelijkheid. Ook in Engeland werd de laatste weken de testcapaciteit aanzienlijk verhoogd. De observatie dat de nieuwe variant zich sneller verspreid, kan ook op een toeval berusten.

In afwachting van nader onderzoek van de nieuwe virusvariant is het niet logisch dat de toename van het aantal besmettingen is gerelateerd aan een nieuwe virusvariant

Vanaf de eerste genoom sequencing van het SARS-CoV-2-virus zijn vele varianten van het virus geïdentificeerd. Hoe de nieuwe virusvariant zich verhoudt tot de reeds bekende varianten, is nog niet duidelijk. Laboratoriumonderzoeken met de geïsoleerde virusvariant zijn nodig om te begrijpen of de mutatie in het genoom van deze nieuwe variant verantwoordelijk is voor het verhoogde aantal infecties. De isolatie van de nieuwe virusvariant is een belangrijke stap, omdat het menselijk viroom beschikt over een grote verzameling van virussen dat per individu verschillend kan zijn en onderzoeksresultaten kunnen beïnvloeden. Virologische analyses van het geïsoleerde oorspronkelijke virus en de nieuwe variant zijn nodig om oorzaak en gevolg van de virulentie en besmettelijkheid aan te kunnen tonen. Helaas ontbreekt tot op heden ook bij de World Health Organisation een wereldwijde gouden standaard van het virus.

In laboratoria wordt gewerkt met ‘inhouse’ referentiematerialen. In afwachting van nader onderzoek van de nieuwe virusvariant is het daarom niet logisch dat de toename van de besmettingen gerelateerd is een nieuwe virusvariant. Andere mogelijke verklaringen behoren in analyses te worden meegenomen.

Kinderen en jongeren onterecht in de verdrukking

Omdat het aantal positieve testen onder jongeren de laatste weken het snelst gestegen zijn, wordt de indruk gewekt dat kinderen en jongvolwassenen verantwoordelijk zijn voor de toename van ziekenhuisopnames en een harde lockdown. Deze conclusie is onterecht en kan door het onbewust oproepen van een schuldgevoel bijzonder schadelijk zijn voor kinderen en jongeren.

Het aantal IC-opnamen is in de tweede golf (circa 600 bezette bedden per dag) aanzienlijk lager dan tijdens de eerste golf (circa 1100 bezette bedden per dag). In de zomer is door de overheid akkoord gegeven om het aantal IC-bedden van 1100 uit te breiden naar 1700 bedden. Dat betekent dat er op dit moment ook voor de reguliere zorg voldoende IC-bedden beschikbaar zijn.

De mensen die in het ziekenhuis terecht komen tijdens de tweede golf zijn minder ziek dan tijdens de eerste golf en verblijven minder lang in het ziekenhuis

De mensen die in het ziekenhuis terecht komen tijdens de tweede golf zijn minder ziek dan tijdens de eerste golf en verblijven minder lang in het ziekenhuis. Tijdens de tweede golf is sprake van verkeerde bedproblematiek, als gevolg van een gebrekkige doorstroom naar de revalidatie- of verpleeghuizen door een tekort aan zorgpersoneel. Zorgpersoneel dat mogelijk onterecht in quarantaine is (positieve testuitslag zonder klachten) of vrij gespeeld is of zelf gekozen heeft om de enorme toename van sneltesten te kunnen leveren. De huidige focus op maximaal testen draagt niet bij aan minder mensen met griepverschijnselen, het vergroot eerder de stress en angst in de maatschappij waardoor het immuunsysteem verzwakt. Dat kan weer leiden tot meer bovenste luchtweginfecties of andere gezondheidsklachten.

Iedereen kan binnen enkele dagen nadat hij of zij een test heeft ondergaan griepverschijnselen krijgen. Het is daarom beter alleen mensen met klachten thuis te laten uitzieken en testen van mensen zonder klachten met diagnostiek, die daar niet voor geschikt is, te stoppen. Zo kan er voldoende zorgpersoneel beschikbaar blijven om mensen met allerlei gezondheidsklachten op het juiste moment van de juiste zorg te voorzien en daar wordt iedereen beter van. Met deze strategie komen middelen beschikbaar om de schade die het afgelopen jaar in de maatschappij is ontstaan te herstellen.

De jeugd heeft het recht op een gezonde toekomst

Een onderzoek in het Journal of Preventive Medicine toonde aan dat kinderen die na schooltijd nog twee uur per dag gebruik maken van de computer vaker depressieve verschijnselen vertonen. Sport, muziek en kunst bleken vooral voor meisjes belangrijk om depressies te voorkomen. De leeftijd van middelbare scholieren is een periode dat het brein zich snel ontwikkelt op emotioneel en cognitief vlak. Een kwetsbare periode waardoor ongunstige omstandigheden het ontstaan van psychoses, eetstoornissen en verslavingen kunnen bevorderen.

Sport, muziek en kunst bleken vooral voor meisjes belangrijk om depressies te voorkomen

Het openen van scholen is nodig om kinderen en jongeren een gezond leven te kunnen bieden en ernstige niet-herstelbare schade te voorkomen. De schoolomgeving is een belangrijke experimenteer- en leerplaats in de ontwikkeling van sociale vaardigheden en gedrag tot jongvolwassenen. Voor kinderen met traumatische ervaringen is het des te belangrijker dat zij een veilige en vertrouwde plek kunnen hebben om tot rust te komen. Met een focus op een gezonde voeding en leefstijl en tenminste een op orde zijnde vitamine D-status, ventilatie, een goede luchtvochtigheid en geen mondkapjesverplichting in het schoolgebouw kunnen bovenste luchtweginfecties voor kinderen en docenten in toom gehouden worden. Het belang van een goede vitamine D-status voor het voorkomen van bovenste luchtweginfecties en de ernstige vorm van Covid-19 (acute respiratory distress syndrome) wordt door veel peer reviewed wetenschappelijke publicaties onderbouwd, ook voor Covid-19. Voor docenten en kinderen en jongeren die zich bezwaard voelen om naar school te komen kunnen op maat oplossingen geboden worden.