Patrick van IJzendoorn is al twintig jaar correspondent in London voor onder andere De Volkskrant, De Groene Amsterdammer en Elsevier en schreef deze boeken. Hij heeft een geheel eigen, ironische Engelse stijl, niet aangetast door politieke correctheid en schrijft met veel gevoel voor understatement of alle mogelijke aspecten van het dagelijks leven in zijn patrie de coeur. Het afgelopen weekeinde werd zijn nieuwe boek, Greenwich. Het Engelse leven op de plek waar de tijd begint, gepresenteerd in de legendarische pub The Plume of Feathers. 

Van IJzendoorn: “Het Verenigd Koninkrijk ligt dichtbij maar is toch zo ver weg, iets dat bleek bij het Brexit-referendum van 2016. Nederlanders dachten de Britten goed te kennen, maar dat bleek tegen te vallen. Dit land heeft iets exotisch. In mijn buurt woonde ooit de schrijver Italo Svevo, als directeur van een fabriek die verf maakte voor onderzeeërs. Hij schreef dagelijks brieven aan zijn vrouw Livia die was achtergebleven was in Triëst. In een van deze brieven schrijft hij dat ‘dit land zo anders is’. Jean Baudrillard, de Franse filosoof, schreef ooit, na een boek over Amerika te hebben geschreven: het tijd is om Engeland te ontdekken. En dat gevoel heb ik ook voortdurend. Het leven is hier een langlopend toneelstuk en dat is prachtig, soms ook frustrerend, om te aanschouwen – en altijd heerlijk om over te schrijven. De lenige taal, de welsprekendheid, de humor in het dagelijkse bestaan, de liefde voor tradities en de geschiedenis die hier onvoltooid is.”

“De bonus van mijn Engelse bestaan was de Brexit, een soort van revolutie die het politieke bestel heeft doen trillen. Met name de Conservatieve Partij is totaal van aard veranderd. Het is nu een echte Brexit Partij geworden. Voor kleine bedrijven is het erg lastig, met name aan Britse zijde omdat de handel naar de EU veel moeizamer verloopt dan andersom. De Britten hebben de grens nog gewoon half open staan en lijken niet geneigd om strenge controles op goederen uit te gaan voeren. Of op mensen. Als ik van Amsterdam naar Londen reis, sta ik meestal langer in de rij bij de marechaussee op Schiphol dan bij de Border Force op een van de Londense luchthavens. Ik heb de afgelopen zeven jaar niet ervaren dat Britten vijandiger tegen me zijn geworden, integendeel. Wanneer ik met Brexiteers spreek, verklaren ze meteen de liefde aan Europa, aan het Hollandse voetbal, de Franse wijnen en de Spaanse schilderkunst. Vinkjesprins Joris Luyendijk schreef na het referendum dat hij vijandig is bejegend. Dat kwam me niet bekend voor.”

Vinkjesprins Joris Luyendijk schreef na het referendum dat hij vijandig is bejegend. Dat kwam me niet bekend voor.

“Mijn vrouw en ik woonden eerst in Forest Hill, een rustige buitenwijk verderop in Zuid-Londen. Op een dag bezochten we Greenwich en we waren meteen betoverd door het park en het schitterende uitzicht. Het is, zoals de naam al zegt, een groene wijk. ‘Groenwijk’ heeft het beste van alle werelden: wonen in het groen en toch in een metropool, de enige echte wereldstad op aarde. En voor een koningsgezind persoon is het ideaal om in een Koninklijk Stadsdeel te wonen, The Royal Borough of Greenwich, met wijlen prins Philip als onze baron. Wat er te zien is? The Painted Hall in het Royal Naval College is de Sixtijnse Kapel van het Verenigd Koninkrijk, dus een bezoek waard. Zeker voor Nederlanders omdat onze Willem III van Oranje het stralend middelpunt is van de plafondschildering, met onder zijn voeten de verslagen Lodewijk de Veertiende. De Queen’s House natuurlijk, waar de schilders Van de Velde werkten, vader en zoon. Natuurlijk de heuvel beklimmen voor het uitzicht en een wandeling langs de Theems in de richting van de 02, de oude Millennium Dome, met onderweg een drankje bij de Cutty Sark-pub en wat Romeinse munten zoeken als het eb is.”

“Waar de meeste Europese landen momenteel rechtsaf slaan, staat Labour hier flink voor in de peilingen. Engelsen zijn niet voor niets tegenliggers. Het is trouwens niet zozeer dat Labour de verkiezingen gaat winnen komend jaar, als wel dat de Tories ze gaan verliezen. Na 13, 14 jaar is de partij uitgeregeerd. Dat is niet zo vreemd na zo’n lange tijd. Het leidt tot hubris, overmoed. Of Labour de antwoorden heeft op de problemen in het land, zoals de lage arbeidsproductiviteit en massa-immigratie, vraag ik me af. De partij heeft nog geen concreet manifest gepubliceerd, en Sir Keir Starmer is niet de meest standvastige politicus hier. Captain Hindsight, is een treffende bijnaam die hij van Boris Johnson heeft gekregen. Hij kampt met een achterban die tamelijk woke is en in sommige gevallen, zo heeft een onderzoek aangetoond, ook antisemitisch. Er zijn steeds meer mensen, zeker in het noorden van Engeland, die het geloof in de grote partijen geheel verloren zijn, maar in het Engelse politieke systeem hebben doorbraakpartijen het traditioneel moeilijk.”

“Er is in ieder geval geen enthousiasme zoals dat er was toen Tony Blair in 1997 de macht overnam van de uitgerangeerde Tories. De Blair-revolutie heeft het land indertijd flink veranderd, met wisselend succes. Onder Blair moest iedereen academisch worden gevormd, wat heeft bijgedragen aan een gebrek aan vakmensen, aan ambachtslieden. Volgens conservatieve cultuurbeschouwers heeft er onder New Labour ook een lange mars door de instituties plaatsgevonden, met een progressieve elite tot gevolg. Ten tijde van Blair is het eiland zowel Amerikaanser en continentaler geworden. Britse premiers zijn zich steeds presidentiëler gaan gedragen. En dan is de No Win No Fee-claimcultuur vanuit Amerika komen overwaaien, een cultuur die vroeger of later ook in Nederland zal aarden. Woke is eveneens Amerikaanse import, zelfs zonder dat er sprake is van een Brits-Amerikaans handelsakkoord. Aan de andere kant wordt Engeland Europeser. De terrascultuur is bijvoorbeeld overgenomen, iets dat een vlucht nam onder Blair, een liefhebber van het mediterrane leven. Koffie heeft thee vervangen als nationale warme drank. Als het aan Blair had gelegen, hadden we de euro gehad.” 

Aan de andere kant wordt Engeland Europeser. De terrascultuur is bijvoorbeeld overgenomen, iets dat een vlucht nam onder Blair, een liefhebber van het mediterrane leven.

“Ongewild heeft Blair aan de basis van de Brexit gestaan. Hij verwaarloosde zijn achterland, de arbeidersgebieden in Midden- en Noord-Engeland, the red wall, nam ze voor lief. In 2004 nam hij de beslissing om de grenzen te openen voor bewoners van Oost-Europese landen die lid van de EU waren geworden. Andere landen, zoals Nederland, kozen voor een overgangsperiode. De autoriteiten hadden rekening gehouden met 12.000 Poolse immigranten, dat werden er 1 miljoen. En dan was er de inval in Irak, een beslissing die op dubieuze gronden werd genomen en de ondergang van Blair zou inluiden. Op termijn droeg het bij aan de opkomst van Jeremy Corbyn, een brexiteer, of beter gezegd een lexiteer: links maar tegen de ‘kapitalistische’ Europese Unie. Wat hier op de achtergrond speelt wordt prachtig omschreven voor The road to somewhere. The New Tribes Shaping British Politics van David Goodhart. Het boek gaat over de anywheres, de hoofdstedelijke elite, en de somewheres. De anywheres hebben weten te profiteren van goedkope Poolse schoonmakers, bouwvakkers en schilders. Voor hen is immigratie een soort rechtse inkomenspolitiek, eentje die de lonen laag houdt. Ik vroeg aan Alistair Campbell waarom Labour destijds de deuren heeft geopend voor immigratie. Hij hij zei dat dat de wens van de werkgevers was. Iemand van de Labour die naar de werkgevers luistert, dat was nieuw voor mij. Het boek van Goodhart is ook prima leesvoer met betrekking tot wat er nu met enkele jaren vertraging in Nederland plaatsvindt, een zelfde soort automatisme. Het doet me denken aan een opmerking van de Duitse schrijver die ooit opmerkte dat hij naar Nederland verhuist als de wereld vergaat, omdat daar alles jaren later gebeurt. Goodhart schreef dat de gemiddelde kiezer sociaal-economisch links van het midden ligt, en sociaal-cultureel wat meer rechts. In Nederland heeft Geert Wilders dan ook door.”

“Britten zijn dol op genootschappen. Een van mijn eerste uitjes was met The Ghost Club Society, met wie ik ‘s nachts op zoek ging naar spoken in een steengroeve in Cornwall. Dat was een bijzondere ervaring, al heb ik geen spook gezien. Binnenkort wil ik met The Full English Breakfast Society vaststellen wat het propere ontbijt is. Ik heb in het verleden ook geschreven over het Brievenbus-genootschap, onder meer over het vinden van de Edward VIII-brievenbussen. Die zijn zeldzaam omdat deze koning maar een jaar aan de macht is geweest. Met plezier denk ik ook terug aan de cricketwedstrijd tussen de P.G. Wodehouse Society en de Sherlock Holmes Society.”

“Regelmatig kom ik bijzondere gebruiken tegen, zoals de gewoonte in mijn kerk om de kerstboom pas weg te halen bij de Maria Lichtmis op 2 februari, iets dat normaal gesproken bij Driekoningen gebeurt. In het parlement wemelt het ook van de rituelen, zoals de Black Rod die voor de Troonrede, als ambassadeur van de koning, de deur in haar gezicht krijgt dichtgesmeten wanneer ze het Lagerhuis komt wil betreden om de leden uit te nodigen om naar het Hogerhuis te komen waar de koning zit te wachten. Ze moet dan op de deur bonzen om deze open te krijgen. Vanuit Nederlands oogpunt is dit allemaal suf en ouderwets misschien, maar er zit een sterke symboliek achter deze gebruiken, in dit geval de onafhankelijkheid van het parlement van de monarch. Ouderwets is hier geen negatieve term.”

Ouderwets is hier geen negatieve term.

“De passie voor voetbal, en sport in het algemeen, is hier enorm, wat zich uit in volle stadions en vooral ook de volle uitvakken. Supporters reizen hun clubs veel meer achterna dan in Nederland, ondanks de enorme afstanden. Een busreis van zes uur is niets. De creativiteit bij het bedenken van liedjes op de tribune is fascinerend, net als het koorgezang dat zeker in Liverpool zo mooi is dat Pink Flloyd het op een elpee heeft gezet, Meddle. Ik geniet van het enthousiasme dat fans kunnen opbrengen voor een stevige tackle – daarvoor wordt in Engeland harder gejuicht dan voor een doelpunt in Nederland. Over zingen gesproken: het allermooiste vind ik het Abide with Me dat elk jaar klinkt voor de FA Cup-finale. Zie je dat in Nederland, een christelijke hymne voor een voetbalwedstrijd? Op het veld geniet ik van de enorme snelheid van het spel, de hectiek, het theatrale gedrag van de managers. De Premier League is de sterkste competitie ter wereld, maar net zo graag kom ik bij een wedstrijd van Cray Valley Paper Mills of Sherwood Colliery op het achtste niveau van de voetbalpiramide. Voetbal geeft hier elke keer zoveel plezier aan miljoenen mensen.”

In zijn boek Koel Brittannië schrijft Van IJzendoorn: “Dit land is zo anders… Ja, dan Nederland ook. Het grootste verschil is misschien wel het historische besef op het eiland. De geschiedenis is hier geen museumstuk – zoals in het vaderland – maar een integraal deel van het dagelijkse leven, net zoals humor dat is. Dit is het rijk van de onvoltooid verleden tijd, Hendrik VIII, William Shakespeare (‘all the world’s a stage’) en Winston Churchill nog gewoon lijken te leven. Een van de beste boeken over de Britse verhouding met het vasteland heeft een shakespeariaanse titel (This blessed plot). Tijdens de campagne voor het Brexit-referendum stond Churchill in het middelpunt van de discussie en bij de uitvoering van Brexit wil de regering gebruikmaken van een Hendrik VIII-clausule in de ongeschreven grondwet. De Britten zijn een conservatief volk, met de nadruk op de kleine ‘c’. Juist door hun historische besef weten ze doorgaans een soepele balans te vinden tussen verleden en toekomst, tussen behoudzucht en vooruitgang. Conservatisme is voorzichtig met de tijd meegaan, soms tegenstribbelend, altijd pragmatisch. Het ‘anders-zijn’ van het Verenigd Koninkrijk kwam tot uiting rondom Brexit. Op het vasteland is deze stap vaak afgedaan als een blunder, als xenofobie en als hopeloze nostalgie, maar de logische gevolgtrekking van een moeizame relatie tussen Eiland en Vasteland, tussen twee partijen die elkaar nooit helemaal hebben begrepen. En waarschijnlijk nooit echt zullen begrijpen. Progressief-intellectueel Engeland lijkt zich soms te generen voor nationalisme, chauvinisme en patriottisme. Dat had George Orwell destijds ook al in de gaten toen hij het volgende schreef over zijn collega-socialisten, “It is a strange fact, but it is unquestionably true, that almost any English intellectual would feel more ashamed of standing to attention during ‘God Save the King’ than stealing from a poor box”.

Conservatisme is voorzichtig met de tijd meegaan, soms tegenstribbelend, altijd pragmatisch.

Bij de katholieke vleugel van de Anglicaanse kerk, de Engelse staatskerk die van oudsher, sinds de dagen van mijn buurtgenoot Hendrik VIII, een mengeling is van katholiek en protestants. Je hebt de zogeheten Low Church, die wat protestantser is, en de High Church die bijkans katholieker is dan de kerk van Rome. Ik voel me erg thuis bij mijn kerkgemeenschap, de Allerheiligenkerk in Blackheath. Vanuit mijn appartement zie ik de torenspits liggen. Naar de kerk gaan was een van de zaken die ik het meest miste tijdens de lockdown, al ging ik soms naar een kerk in West-Londen waar een bevriende priester zijn deuren gewoon open hield, in strijd met de richtlijnen die de aartsbisschop had uitgevaardigd. Na het kerkbezoek ging ik dan in de pastorie wat port drinken en een sigaretje roken, zittend onder de schilderijen van Churchill, paus Benedictus, Thatcher en de Queen Mother. Maar het was belachelijk dat kerken niet eens open mochten zijn voor een stil gebed op een doordeweekse ochtend, en dat in een tijd waarin zoveel mensen geestelijke steun nodig hadden. Over de lockdown was ik vanaf het eerste begin inderdaad kritisch. Niets omdat ik het coronavirus ontken, zeker niet, maar omdat ik de indruk had dat het middel schadelijker was dan de kwaal. De ervaringen in Zweden hebben dat inmiddels aangetoond. In Engeland was er een prima debat over, waarbij ook diverse intellectuelen lockdown-sceptisch waren, zoals schrijver Peter Hitchens, de archeoloog Neil Oliver, de wetenschapper Carl Heneghan en de rechter Lord Sumption. In Nederland werd je als lockdown-scepticus meteen afgeschilderd als wappie of volgeling van die dansleraar. Er was geen fatsoenlijk, rationeel debat mogelijk in de polder. Wat Brexit betreft heb ik altijd beweerd dat deze minder goed zou uitpakken dan voorstanders beloofden, en minder rampzalig dan tegenstanders vreesden. Dat is redelijk uitgekomen. Persoonlijk heb ik er weinig van gemerkt, behalve dat mijn inkomen steeg voor de dalende pond en ik veel meer werk kreeg. In geen ander Europees land is zo emotioneel gereageerd op Brexit dan in Nederland, ik denk omdat Nederlanders zich verraden hebben gevoeld. Er was in Nederland ook een soort consensus in de media dat het een ramp was. In Nederland worden Europa en EU vaak als hetzelfde gezien. Op het eiland zien ze dat als twee verschillende zaken. Voetbal is gelukkig ook niet hetzelfde als de FIFA.

De favoriete Engelse boeken van Patrick van IJzendoorn 

De dagboeken van Alan Clark, Going Dutch van Lisa Jardine, The English van Jeremy Paxman, Watching the English van Kate Fox, de Jeffrey Archer-biografie van Michael Crick, All out war van Tim Shipman, Boris Johnson’s Churchill Factor, Madresfield van Jane Mulvagh en The spy who loved van Clare Mulley en last but not least: The Young Fogey Handbook: A Guide to Backward Mobility, een geestig boek van Suzanne Lowry over het verschijnsel ‘vroegoude heer’. 

Patrick: “Ik moet altijd grinniken om de Young Fogeys Hate, Suspect or Despise, een lijst waar ik grotendeels mee kan leven, zeker waar het gaat om elektrische handdrogers. Ik zou de volgende voorwerpen aan die lijst willen toevoegen: fietshelmen, mondkapjes en scheenbeschermers. The present. The ‘sixties’. Television. Video-technology. Rock music. Modern music. Jazz. Computers. Electric & electronic typewriters. Word processors. Noisy hand-driers in public lavatories. Modern architecture. Updated liturgy and modernised hymns. The vernacular. The Sunday Times. The Guardian. Psychology. Electricity. The telephone. Synthetic fibres. Anything digital.  Anything ‘trendy’. Comprehensive schools. Abstract art. The postcode (spoils letterheads). Modern architecture – especially The Hayward Gallery, the National Theatre, the Barbican, The Guard’s Barracks, Knightsbridge, and all similar blind concrete bunkers. The EEC.”

Lezersvraag HP /De Tijd

Uitgeverij Ezo Wolf verloot samen met HP/De Tijd onder de goede inzendingen drie exemplaren van de nieuwe vuistdikke bundel Greenwich van Patrick van IJzendoorn.

VRAAG:

Wat is de ondertitel van het nieuwste boek van Patrick van IJzendoorn?

Mail je antwoord voor 4 december 2023 naar: [email protected]

Winnaars krijgen per mail bericht.