Niets meer te verliezen
De bezoekers zijn gewaarschuwd. De Duitse theatermaker Christoph Schlingensief heet de schrik van de burgerij te zijn. Hij maakt shockerend en grensoverschrijdend spektakel. Maar er speelt meer mee. September verleden jaar werd duidelijk dat hij aan longkanker lijdt. Het is altijd een interessante vraag wat u of ik zou doen als we niet lang meer te leven hebben. Christoph Schlingensief gaat onverminderd door met theatermaken. En nu helemaal verlost van alle keurigheid en compromissen. Zijn stuk Eine Kirche der Angst vor dem Fremden in mir heeft zijn ziekte als onderwerp en was te zien op het Holland Festival. Al voor de opvoering was er ophef over het stuk. Hier zou Schlingensief alle remmen loslaten. Alles laten zien en horen, hoe persoonlijk of pijnlijk ook. In een soort van kerkdienst (‘Oratorium’) worden ideeën ten grave gedragen, hosties uitgereikt en leidt een dwergin als bisschop de binnenkomende stoet van uiteenlopende figuren. De muziek zou soms tenenkrommend en keihard zijn. Hier zou iemand iets laten zien die niets meer te verliezen heeft. En het is er inderdaad allemaal. Gelukkig wordt de muziek nergens pijnlijk hard, maar je voelt wel de trillingen van de bassen door je borstkas dreunen.
Er is een compleet gospelkoor, er zijn hemels zingende zangeressen in prachtige jurken. Er is een schare van jongens en een koor van meisjes. Er zijn kerkprelaten en enorme glas-in-loodramen. Er is een schooljuffrouw met een zwarte bril die teksten opleest. Aan drie wanden zijn filmbeelden te zien. Een oud familiefilmpje met daarin de regisseur zelf als jongetje op het strand. Een film van het proces van celdeling (kanker?), maar dan achterstevoren. Een gefilmd passiespel waarin een invalide jongen de rol van Jezus speelt. Op een gegeven moment is er een dode haas te zien die in snel tempo door maden wordt opgegeten, naast beelden van de geboorte van een kind. Het publiek zit in kerkbanken, ruikt de wierook en ziet alles aan. Het leest plichtmatig de Nederlandse ondertiteling bij de bizarre en vaak duistere Duitse teksten over verdriet, dood en verval. Het ziet een moeder die bang is haar dode zoon te bezoeken. En het kijkt even naar opzij wanneer er weer een stoet naar het podium toe loopt. Die overdaad schaadt. Niet elke keer wordt er nog opgekeken. Herhaaldelijk is het motto te lezen en te horen: “Wer seine Wunde zeigt, wird geheilt. Wer sie nicht zeigt, wird nicht geheilt.” De niet helemaal overtuigde toeschouwer vraagt zich af of een pleister op de wonde misschien ook een optie is.
Het Holland Festival ziet het als zijn taak belangwekkende internationale podiumvoorstellingen naar Nederland te halen, zoals ook deze had moeten zijn. Maar de belofte van een sensationeel gebeuren, van een adembenemende ervaring die van de symbolen- en beeldenrijkdom uitgaat, werd in de Zuiveringshal op het Amsterdamse Westergas-fabrieksterrein niet waargemaakt. Toch is er één moment waarop het publiek niet het gevoel heeft naar aapjes te kijken. Dat is wanneer Schlingensief zelf op het toneel verschijnt. In het Engels en zonder ondertiteling roept hij het publiek op vrienden, familieleden en kennissen met kanker op te zoeken. Ze niet in hun bed te laten liggen, maar mee te nemen naar musea, de opera of de natuur in. De medische kant is maar één kant van kanker. En er zijn nog meer belangrijke dingen in het leven. Het legioen van figuranten staat roerloos om hem heen. Nu heeft hij hun zingen, zwoegen, voordrachten en kostuums niet nodig om persoonlijk theater te maken. Het is het mooiste moment van de avond.
Christoph Schlingensief:
Eine Kirche der Angst vor dem Fremden in mir.
Holland Festival, gezien 5 juni in Westergasfabriek Zuiveringshal West, Amsterdam.
