‘Das Mädchen’
Als de voortekenen niet bedriegen, blijft Angela Merkel ook na de verkiezingen van zondag gewoon bondskanselier. Het staat alleen nog niet vast met wie zij gaat regeren: met de FDP, of toch weer met de SPD, waarmee in 2005 met tegenzin een grote coalitie moest worden aangegaan. De Duitse kiezers, van wie Merkel ongewoon hoge waarderingscijfers krijgt, hebben er vrede mee, maar de experts spreken van een visieloze regering die niets uitstraalt, noodzakelijke hervormingen uitstelt en alleen op zeker speelt. De media klagen over een saaie verkiezingscampagne. Dat verwijt treft vooral de bondskanselier, die haar tweede termijn niet in gevaar wil brengen en vier jaar geleden (toen de CDU even met het idee van een vlaktaks speelde en meteen als asociaal werd weggehoond) haar lesje heeft geleerd.
De enige ster die nog straalt is die van Karl-Theodor zu Guttenberg, de jonge CSU-minister van Economische Zaken, die niet alleen van adel is en met een nazaat van Otto von Bismarck is getrouwd, maar ook fan is van de hardrockband AC/DC. Dat is bepaald geen kamermuziek. Het suggereert dat een nieuwe generatie wat anders wil dan de ingeslapen politiek van nu. Of dat echt zo is, moet worden afgewacht. Duitsland is conservatief en hecht aan verworven rechten, in de nieuwe deelstaten (waar Die Linke, de opvolgers van de vroegere SED, al niet meer zijn weg te denken) nog meer dan in de oude. Twintig jaar na de Duitse eenwording heerst er in Oost en West een stemming van ‘keine Experimente’ (de verkiezingsleus van Konrad Adenauer uit 1957), waarbij links nog behoudender is dan rechts. Dan kun je het Merkel niet kwalijk nemen dat zij haar kruit nog even droog houdt.
De bondskanselier is geen Margaret Thatcher, met wie zij vaak is vergeleken, vooral in de Engelstalige wereld, waar voetstoots werd aangenomen dat Duitsland eenzelfde kuur nodig had als Groot-Brittannië in de jaren tachtig. Voor de Britten een troostrijk idee, want het houdt in dat zij na een pijnlijk verval weer voorsprong hebben op hun oude Duitse vijanden. Merkel had die belofte om een ‘Duitse Thatcher’ te worden ook in zich. Afkomstig uit de DDR had zij het communisme en het gebrek aan vrijheid aan den lijve ervaren. Net als Thatcher had Merkel een harde, natuurwetenschappelijke opleiding genoten en soft was ze niet. Binnen de CDU had ze na de val van de Berlijnse Muur snel carrière gemaakt en niet geschroomd om haar vroegere vertrouwensmannen Helmut Kohl en Wolfgang Schäuble terzijde te schuiven toen het moment erom vroeg. Denk niet dat zij geen kruit heeft – als een ware sluipschutter weet ‘das Mädchen’ exact wanneer de trekker moet worden overgehaald. Het zou dus kunnen dat Merkel, als zij straks met de liberale FDP kan regeren, alsnog met een shocktherapie komt.
Maar sinds een jaar geloof ik dat niet meer. Het kapitalisme had in Duitsland nooit een goede naam en sinds het failliet van zakenbank Lehman Brothers (Duitse emigranten, dat wel) heeft het als ‘neoliberaal’ verguisde Angelsaksische model er afgedaan. De staatssteun aan Opel, dat is losgeweekt uit General Motors, het Amerikaanse moederconcern, laat zien dat Merkel uit ander staal is geperst dan de Iron Lady, die zoiets nooit had gedaan (de noodlijdende Britse staat ontbeerde daarvoor ook de financiële middelen). Bovendien heeft Duitsland zijn ‘Thatcher-moment’ al gehad met de eenwording van 1990, waartegen de Britse premier zich instinctief verzette (het leidde tot haar politieke ondergang). Hoewel Duitsers ervaring hebben met ijzervreters als kanselier (zie Bismarck en opschepperij als ‘hart wie Kruppstahl’), kun je moeilijk verwachten dat ze dan nog warmlopen voor een Thatcher van eigen bodem. Na het IJzeren Gordijn hebben ze hun portie ‘heavy metal’ wel gehad.
Daar komt nog iets bij: meer dan Engeland is Duitsland nog steeds een trotse industrienatie. ‘Made in Germany’ staat wereldwijd voor kwaliteit, wat je van de Britse producten echt niet kon zeggen. Maar het drama van de-industrialisering is ook Duitsers niet onbekend. In 1990 is in de oude DDR een heel industrieel landschap weggevaagd. Weliswaar is er in ‘het nieuwe Duitsland’ geen kille sanering à la Thatcher doorgevoerd en konden de Oost-Duitsers op een solidariteitsbijdrage van de West-Duitsers rekenen, maar de wonden zijn er niet minder om. In deze context zou het omvallen van Opel en enkele regionale banken (die zwaar onderuit zijn gegaan op de Amerikaanse huizenmarkt) een schok zijn waarvan de therapeutische waarde niet bij voorbaat vaststaat. Heel Europa mag blij zijn met Angela Merkel. Geen doetje, maar minder risicobereid dan ze in de Angelsaksische wereld graag zien.
