‘Nederland ontkomt niet aan polderen met moslims’
Het is een illusie om te denken dat moslims willen integreren, stelt de Amerikaanse publicist Christopher Caldwell (50) in zijn laatste boek. ‘Ze vinden het Europese “anything goes”-denken gewoon onaantrekkelijk.’
U lijkt bewondering te hebben voor moslims.
“De islam is een prachtige godsdienst die grote denkers en mooie architectuur heeft voort- gebracht. Hij houdt al eeuwenlang een hele beschaving bijeen en inspireert wereldwijd veel goede mensen.”
Een ‘prachtige’ godsdienst? De VN noemden Arabische regimes onlangs ‘dictaturen die menselijke veiligheid bedreigen’.
“Ik zeg alleen dat het mooi is dat het islamitische geloof een systeem is dat mensen via gezin en godsdienst samenbindt, en kracht en zelfvertrouwen geeft. Iets wat het seculiere Europa is kwijtgeraakt. Ik schrijf ook over de talloze problemen die de islam Europa heeft gebracht. Ik zeg: kijk eens hoe ze Europa veranderen, en niet: kijk die moslims eens met hun barbarij.”
Waarom doet u dat eigenlijk niet?
“Ik ben geen islamcriticus. Het gaat mij om Europa en de overgang van homogene naar multiculturele samenlevingen. Euro-peanen kunnen niet altijd meer zeggen wat ze denken; ze moeten oppassen dat ze niemand kwetsen. En regels, verworvenheden en omgangsvormen zijn niet langer vanzelfsprekend. Ik zie een verweekt, minder strijdbaar Europa, dat zijn beschaving nauwelijks verdedigt en ook geen rol meer speelt in la grande histoire. Europa biedt de vitale en zelfverzekerde moslims die nu de Europese geschiedenis schrijven en hun cultuur vurig verdedigen, geen weerwerk.”
Hebt u daarvan een voorbeeld?
“Te veel om op te noemen. Tijdens de rellen in Lyon in 2005 voegden politieagenten zich naar de wensen van moslimleiders; ze trokken zich zelfs terug uit de wijken. Commentatoren zagen de verzwakking van de politieke islam als oorzaak, en zeiden dat het hier ging om arme, boze mensen, slachtoffers van een gevoelloze samenleving, die toevallig moslim waren. Ze maakten zich meer zorgen om de politieke desinteresse onder jonge moslims dan om hun radicalisering. Geen overtuigende verklaringen voor rellen die bedoeld waren als aanval op Europa en de vijanden van de moslims.”
Joris Luyendijk dreef tijdens een interview met u de spot met een zin uit uw boek: “Europeanen kregen het gevoel dat ze minderwaardig waren, en klein, lelijk en aseksueel.”
“We lachen er wel om, maar dit is toch een van de belangrijkste observaties in mijn boek! Europeanen, vooral linkse intellectuelen, begonnen zichzelf en hun beschaving te minachten door hun contact met de zelfverzekerde, trotse immigranten. Michel Houellebecq beschrijft dat proces mooi in zijn Elementaire deeltjes. Een van de hoofdpersonen geeft migrantenkinderen les over Proust en de Franse klassieken. Niemand heeft belangstelling. En het meisje op wie hij verliefd is, minacht hem en valt voor een Afrikaanse klasgenoot, een échte man. Hij ziet opeens zijn eigen culturele armoede en seksuele onzekerheid, en realiseert zich dat Proust, samen met Thomas Mann, de laatste trotse Euro- peaan is geweest. De hoge Europese cultuur die hij aan de man brengt, is misschien wel waardeloos.”
Frits Bolkestein, die u bijviel en zei dat Europeanen het vertrouwen in hun beschaving zijn verloren, maakte zich in de jaren negentig sterk voor de integratie van de minderheden.
“Assimilatie is de beste integratie, maar na de Tweede Wereldoorlog was het credo: verdraagzaamheid, mensenrechten en culturele gelijkwaardigheid. Vragen om aanpassing heette ongepast en chauvinistisch. Immigranten behielden dus hun niet-Euro- pese identiteit, maar kregen vervolgens moeilijk toegang tot de Europese samenleving. Ze voelden zich bekocht. Een inzet op assimilatie zou ook zijn mislukt. Toen Bolkestein zich uitsprak tegen gezinshereniging op basis van polygamie werd hij, ook door partijgenoten, beschuldigd van anti-islamitisme.”
Dat horen we nog steeds. Waarom blijven de multiculturalisten eigenlijk geloven in iets wat is mislukt?
“Ze denken dat het bij integratie gaat om overbrugging van de kloof tussen stad en platteland, om de juiste politieke koers en de toon van het debat. Ze willen niet horen dat er sprake is van een botsing tussen beschavingen. Zelfverzekerde moslims wíllen niet opgaan in een seculier, onzeker Europa. Ze vinden het Europese anything goes-denken gewoon onaantrekkelijk.”
Bent u gelovig
“Ik ben katholiek, maar ga niet naar de kerk. Godsdienst is een belangrijk bindmiddel. Seculiere Europeanen en islamcritici zien dat anders: ze verwachten dat moslims hun godsdienst zullen inruilen voor het seculiere, ‘betere’ wereldbeeld. Het valt me trouwens op dat veel Europeanen die hun beschaving verdedigen, de superioriteit ervan willen bewijzen. Maar mensen verdedigen hun beschaving niet omdat die superieur is, maar omdat het de hunne is en ze erin geloven. Dat geloof heeft Europa niet meer.”
U spreekt over ‘Europa’. Is dat niet wat generaliserend?
“Alle Europese landen hebben te kampen met de neveneffecten van immigratie. Ken je de wisselwerking tussen immigranten, de islam en de autochtone bevolking in één Europese land, dan kun je de situatie in de andere landen voorspellen. De Europese landen vergrijzen, kennen dezelfde immigratieproblemen en voeren een vergelijkbaar economisch beleid en integratiestrategie: islamitische organisaties krijgen een quasi-gouvernementele status in de veronderstelling dat er zo een Europese islam zal ontstaan. Het omgekeerde gebeurt: Europa islamiseert.”
U heeft het ook over ‘de islam’. Femke Halsema, met wie u onlangs in Amsterdam debatteerde, nam u dat kwalijk.
“De Europese elite houdt vol dat er diverse soorten islam zijn, om niet te hoeven zien dat dezelfde problemen met immigranten in Europa vermoedelijk voortkomen uit één enkele grotere botsing tussen beschavingen. De moslims zullen een afgescheiden cultuur blijven, en dat wil de elite niet horen. Er zijn verschillende soorten islam, zeggen zij, dus waarom geen loyale Europese islam? Ze houden zichzelf voor de gek. Die diversiteit is een illusie: godsdienst en familiebanden houden moslims bijeen, niet hun nieuwe paspoort. Denk niet dat ik simplificeer. Natuurlijk zijn er verschillen, maar daarmee krijg je nog geen Europese islam.”
Maar die kan zich toch wel ontwikkelen?
“Misschien kan er een gematigde, Euro-pese islam ontstaan in Duitsland, waar de overwegend Turkse immigranten niet het Arabische minderwaardigheidsgevoel hebben. Zij kijken met trots naar Atatürk, de man van de Turkse modernisering. Toch zegt 68 procent van de Duitse Turken dat er geen Duitse islam is.”
Wat moeten we ons voorstellen bij een gematigde islam?
“Voorlopig berust de gematigde islam meer op hoop dan op werkelijkheid. Niemand weet trouwens wat we onder ‘gematigd’ moeten verstaan. Is dat in religieus of politiek opzicht? En trouwens, ‘gematigd’ heeft alleen betekenis als je de gewelddadige kant van de islam onderkent. Mij lijkt het redelijk om te denken dat een gematigde moslim een politiek gematigd mens is. Maar het blijft de vraag of de islam en vrijzinnigheid verenigbaar zijn.”
Noemt u moslims die de aanslagen in Londen in 2005 veroordeelden gematigd?
“De voorzitter van een Britse islamitische mensenrechtenorganisatie veroordeelde de daders, maar prees mensen die zich voor de rechtvaardige zaak bij Al-Qaida aansluiten. Dus wat is hier gematigd? Een Zweeds-Algerijnse imam die zich na de aanslagen tegen extremisme keerde, zag zijn moskee leeglopen.”
De Franse president, Nicolas Sarkozy, sprak zich afgelopen zomer uit tegen de boerka. Hoe vindt u dat als Amerikaan?
“Europeanen moeten handelen naar hun eigen grondwettelijke tradities. Sarkozy vindt de boerka vernederend, en daarom valt het dragen ervan volgens hem niet onder de godsdienstvrijheid, zoals in de Angelsaksische traditie. In Amerika mag een vrouw in principe dragen wat ze wil. Amerikanen worden altijd geacht begrip te hebben voor andere culturen. Barack Obama had gelijk toen hij in Caïro zei dat vrouwen in Amerika zelf mogen bepalen of ze gesluierd gaan of niet, maar het is bepaald niet zo dat wij het daarom beter doen dan de Fransen.”
De Zwitsers stemden deze maand voor een verbod op minaretten.
“Steeds meer Europeanen, onder wie aanhangers van Geert Wilders, storen zich aan de oprukkende islam, die botst met de Europese waarden. De islam valt volgens hen niet langer onder de vrijheid van godsdienst. Ze vrezen dat moslims hier de overhand gaan krijgen. Zelf geloof ik daar niet in. Wel zie ik dat wetten die Europese waarden uitdragen, worden vervangen door wetten die schipperen tussen culturen. Het Franse hof stelde een moslim in het gelijk die wilde scheiden omdat zijn vrouw geen maagd meer bleek te zijn.”
Waarom noemt u wettelijke bescherming van de islam gevaarlijk?
“Vanwege de aantasting van de vrijheid van meningsuiting, en dus van de democratie. In Groot-Brittannië hebben moslims zich in 2006 met succes sterk gemaakt voor een wet die aanzetten tot religieuze haat verbiedt. Hun medestanders, onder wie de minister van Binnenlandse Zaken, zijn overstag gegaan omdat ze de islam wilden beschermen. Of misschien omdat ze bang waren voor spanningen met moslims, maar dat is net zo goed gevaarlijk. Kritiek op de islam wordt vaak verward met xenofobie en racisme. Geert Wilders werd naar aanleiding van zijn film Fitna aangeklaagd wegens aanzetten tot geweld. Hij had inderdaad stevige kritiek op de Koran, maar dat is iets heel anders dan aanzetten tot geweld.”
Het klimaat van angst tast de vrijheid van meningsuiting vanzelf toch al aan?
“Je kunt stellen dat er een permanente fatwa is. De angst voor geweld door godsdienstfanaten leidt tot zelfcensuur. Er zijn voorbeelden te over. Op een tentoonstelling in Berlijn over de nazitijd werd geen aandacht besteed aan de vriendschap tussen Hitler en de grootmoefti van Jeruzalem, die onderzoek deed naar de mogelijke bouw van gaskamers in Palestina. Binnenkort verschijnt er een boek over de Deense cartoonrellen waar die cartoons niet eens in staan. En de Britse kunstenaar Grayson Perry, die westerse godsdiensten op de hak neemt, spaart de islam omdat hij bang is dat hem de keel wordt afgesneden. Aan de andere kant kun je wel rekening houden met elkaar. In Amsterdam viel autoloze zondag onlangs samen met het Suikerfeest, waardoor moslims vervoersproblemen hadden. In de VS zou zoiets nooit op een religieuze feestdag worden georganiseerd. Je houdt toch ook geen autoloze zondag met Kerst? Er is niets mis met praktische maatregelen om moslims tegemoet te komen. Europa heeft een lange weg te gaan.”
Tijdens het debat in Amsterdam noemde een moslim het discriminatie dat er geen moslim was uitgenodigd om met u in discussie te gaan.
“In de VS riepen zwarten ook steeds: ‘Waarom zit er geen zwarte in jullie bestuur?’ of: ‘Jullie nemen geen zwarten aan.’ Positieve discriminatie is inmiddels onze tweede natuur. Nederland ontkomt niet aan polderen met moslims, die in veel opzichten vergelijkbaar zijn met de zwarten in Amerika. Die vormen ook een ‘tegendraadse’ cultuur die berust op wantrouwen tegenover de dominante cultuur.”
Veel Europeanen voelen zich steeds onbehaaglijker. Waarom verzetten ze zich niet?
“Zevenenvijftig procent van de autochtone Europeanen vindt dat er te veel vreemdelingen zijn in hun land. Dat zeggen ze liever niet openlijk, omdat kritiek al snel wordt opgevat als migrantenhaat of racisme. En wie wil er voor racist worden versleten? Er zijn heus wel islamhaters onder de sceptici, maar dat zijn er bar weinig.”
Christopher Caldwell: De Europese revolutie. Hoe de islam ons voorgoed veranderde.
Ambo. € 29,95
