La grande bellezza: spoedcursus recensies vertalen
Recensenten zijn geen normale mensen. Ze kijken anders, schrijven anders, en vooral: oordelen anders. Dat geeft allemaal niet. Maar hoe weet je nou eigenlijk wat recensenten bedoelen? Anders gezegd: hoe moet een normaal mens al dat recensentenjargon vertalen? HP/De Tijd biedt u een spoedcursus.
Als voorbeeld nemen we de recensies van La grande bellezza, de vorige week verschenen film van Paolo Sorrentino. Het regende vijfsterrenrecensies, in alle kranten. Hier enkele handreikingen voor de vertaling.
1. Veel literaire auteurs
Hij zit vol referenties. Aan Fellini, maar bijvoorbeeld ook aan Proust. – Dana Linssen, NRC
De recensenten zetten keurig de duidelijkste verwijzingen naar literaire auteurs op een rijtje. Dana Linssen haalde, in haar ijver om zoveel mogelijk auteurs op te noemen, Proust en Céline door elkaar. Who cares? Het zijn toch allebei Fransen? En ja, het motto van de film was dan wel onmiskenbaar van Céline, en niet van Proust, maar ach. Je hoeft toch niet alle auteurs die je in je recensies aanhaalt te hebben gelézen?
Vertaling
Dit is een Film Met Een Thema. Vaak betekent dit dat literaire auteurs oppervlakkig worden aangehaald. En er komen vermoedelijk intellectuele personages in voor. Bij meer dan drie literaire namen in de recensie moeten er alarmbellen afgaan. Films met meer dan vier literaire namen kunt u gerust overslaan.
2. Fellini
Zeer vrij naar Fellini’s La dolce vita (1960). – Kevin Toma, de Volkskrant
In elke recensie wordt Fellini minstens één keer genoemd. Geen literaire auteur natuurlijk. Wél een naam met een zelfde soort status. Maker van langzame, maar ook theatrale films, een soort trage uitbundigheid. Niet altijd even makkelijk om wakker bij te blijven. Vooral de in de recensies vaak aangehaalde La dolce vita en 8½ zijn een uitdaging.
Vertaling
Een Fellini-achtige film duurt doorgaans lang, en voelt nog langer aan. Waarschijnlijk is er geen al te duidelijk verhaal. Veel vage beelden en vreemde wendingen. Het is aan te raden om van tevoren een espresso of twee te drinken.
3. Existentiële zoektocht
Het is het moment waarop Sorrentino’s existentialistische reis door 21ste-eeuws Italië en Gambardella’s zoektocht naar een verloren jeugd vervuld raken van een onbestemd melancholisch verlangen. – Belinda van de Graaf, Trouw
De hoofdpersoon heet Jep Gambardella. Ooit veelbelovend schrijver, nu societyfiguur. De recensenten zijn stuk voor stuk enthousiast over zijn innerlijke conflict, met Belinda van de Graafs jargon als hoogtepunt.
Vertaling
Een hoofdpersoon die niet precies weet wat hij/zij wil, maar die wel een vaag onbehagen voelt. Een existentiële zoektocht/reis betekent doorgaans: een lange film zonder verhaal. Als je geen idee hebt waar het allemaal nou eigenlijk over gaat, is er een grote kans dat het iets met de dood of de verloren tijd te maken heeft.
Oordeel
En de film? La grande bellezza is mooi maar traag. Iets meer plot en iets minder vreemde wendingen waren geen overbodige luxe geweest. Typisch een film waar recensenten stukken enthousiaster over zijn dan de gemiddelde kijker. Maar een gevorderde recensievertaler wist dat van tevoren al.
