Recensie Mr. Holmes: Ian McKellen schittert als antiheld (****)
Ruim eeuw een geleden schreef Arthur Conan Doyle zijn eerste verhaal over Sherlock Holmes, A Study in Scarlet, en er lijkt maar geen einde te komen aan de populariteit van de privé-detective. Doyle schreef tussen 1887 en 1927 vier romans en 56 korte verhalen met Holmes in de hoofdrol, maar het aantal films dat sindsdien over hem is gemaakt, ligt vele malen hoger. De nieuwste film, Mr. Holmes, draait nu in de bioscoop.
Volgens Guinness World Records is Sherlock Holmes door meer dan 70 acteurs gespeeld in meer dan 200 films, en daarmee is hij het meest vertolkte personage óóit. Sinds de eerste film Sherlock Holmes Baffled (1900) hebben beroemde acteurs als Christopher Lee, Robert Downey Jr. (in Sherlock Holmes uit 2009) en Benedict Cumberbatch (in de tv-serie Sherlock) zich aan deze rol gewaagd. De peinzende man met pet en pijp die alle mysteries weet op te lossen, spreekt nog steeds tot de verbeelding.
Aan dit rijtje Holmes-vertolker kan nu ook Sir Ian McKellen worden toegevoegd. Alleen lost McKellen in Mr. Holmes niet het zoveelste moordmysterie op. Integendeel. De zaak waar Holmes mee bezig is, is meer bijzaak. Filmmaker Bill Condon heeft er een karakterstudie van gemaakt, waarin Holmes terugblikt op zijn leven en worstelt met de vergankelijkheid van roem en de mythische status die hij heeft. Holmes verzucht het dat mensen een compleet verkeerd beeld van hem, de wereldberoemde detective, hebben. Hij draagt nooit een pet en rookt geen pijp, maar sigaren.
Mr. Holmes begint in 1947, als Sherlock Holmes als een oude verbitterde man terugkeert naar zijn landhuis in Engeland, na een lang verblijf in Japan. In het oude huis in Sussex wonen nog steeds zijn huishoudster Mrs. Munro (gespeeld door Laura Linney) en haar zoontje Roger (Milo Parker). Tussen Holmes en Roger ontstaat een bijzondere vriendschap. De talloze vragen die Roger hem stelt, dwingen Holmes om achterom te kijken. Zo komt een onopgeloste zaak bovendrijven die dertig jaar eerder een cruciale rol in Holmes’ leven speelde, en waarbij hij voor het eerst werd geconfronteerd met zijn tekortkomingen. De details is hij vergeten.
Om de herinneringen boven te krijgen, dwingt hij zichzelf om over de zaak een boek te schrijven. Hij zet daarmee niet alleen gebeurtenissen op papier. Hij houdt zichzelf ook een spiegel voor. Een confronterend kijkje in zijn eigen ziel. Wat heeft hij van zijn leven gemaakt? Welke liefdes heeft hij niet beantwoord? Wat is echt, en wat is verzonnen? Dit levert een aantal mooie scènes op, bijvoorbeeld die waarin Holmes een bioscoop inslipt waar een Sherlock Holmes-film wordt vertoond. McKellen laat op een mooie en ontroerende manier de worsteling met zichzelf en zijn omgeving zien.
Een cruciaal moment in de plot is een bezoek aan Japan, waar Holmes de verwoesting van Hiroshima met zijn eigen ogen ziet. Wat het precies met hem doet, dat laat regisseur Bill Condon pas later in de film duidelijk worden, als een ui die laag voor laag wordt gepeld.
De sfeer van Mr. Holmes doet denken aan films van Merchant & Ivory (Howards End, The Remains of the Day) waar in een setting van het oude Engeland personages worstelen met zichzelf en hetgeen van hen wordt verwacht. Regisseur Condon maakte eerder Gods and Monsters (1998) een soortgelijke film, over de laatste dagen van Frankenstein-regisseur James Whale (ook gespeeld door McKellen). De thema’s roem en vergankelijkheid liggen Condon goed, en McKellen laat zien dat dit type rol een kolfje naar zijn hand is. Zijn magistrale vertolking van zowel de jonge als de oude Holmes, maakt Mr. Holmes tot een overtuigende karakterstudie die de kijker goed zal bijblijven.
