A.L. Snijders, de anti-Matthijs van Nieuwkerk
Net als op de treurbuis, in de kantoorjungle en in de tweede klasse van de NS, wordt er op de radio heel wat af geluld. Je leest over deze vorm van gelul in Van Dale bij de ‘r’ van ‘radiopraatje’.
Wim T. Schippers beschuldigde presentatrice Ghislaine Plag onlangs in de ether nog van het maken van een radiopraatje. Hij bekende onmiddellijk te weten in welke houdgreep radiopraatjesmakers zich bevinden: de radio moet nu eenmaal vol. Wim T. zette de radio weleens aan, zei hij, om dit verschijnsel met eigen oren te horen.
Ik doe dat ook, iedere zondagochtend, bij Radio 4. En dat gaat zo:
“U luistert naar de De ochtend van 4, met A.L. Snijders. Het is kwart voor negen geweest. Goeiemorgen, meneer Snijders.”
“Goedemorgen, Niels.”
Niels: “Hoe gaat het met u, meneer Snijders?”
Meneer Snijders: “Ja, het gaat altijd hetzelfde. Als ik de weerman heb gehoord, dan— nou ja, ik zit hier op een paar vierkante centimeter, en dan kijk ik hoe het weer van hem zich naar hier vertaalt. Hier is het echt prachtig weer. Prachtig weer. Met een zon die aan het opkomen is, en er is geen wolk— ja, een beetje wolken, maar die worden toch weggeblazen door die zon. Dat vind ik toch fantastisch. En ik moet dus steeds reageren op ‘het oosten van het land’, waar dus regen zal vallen en zo.”
Niels: “Hilversum hoort daar ook bij, ben ik achter gekomen na al die jaren.”
Meneer Snijders, met stomheid geslagen: “O— hoe zit dat dan?”
Niels: “Ik rij hier dan binnen, en dan is de weg bevroren, en dan zeggen ze: ‘in het oosten van het land zijn natte weggedeelten bevroren’. Dan is dat hier ook.”
Meneer Snijders: “En dan glij jij ineens de berm in.”
Niels: “Ja, je glijdt hier de parkeervallei binnen als het oosten van het land getroffen wordt.”
Meneer Snijders lacht verwonderd. “Ooo. Dat is wel heel bijzonder, zeg.”
Etcetera, etcetera.
A.L. Snijders, pseudoniem van Peter Müller (dit jaar tachtig geworden), schrijft zeer korte verhalen, afgekort als zkv’s. In het radioprogramma De ochtend van 4 draagt hij er ’s zondags één voor, op het streng-christelijke tijdstip van kwart voor negen, via een skypeverbinding, vanuit zijn boerderij op het Gelderse platteland. Op de achtergrond schettert een dwergpapegaai.
Die zkv’s gaan over van alles en nog wat. Over een gesprek tussen een schrijver en een Plato-adept in een bijna lege trein tussen Apeldoorn en Zutphen, over een doodgereden kat langs de smalle provinciale weg, en over mij vaak volstrekt onbekende Russische schrijvers. Snijders’ zinnen zijn kort en hij gebruikt zelden bijvoeglijk naamwoorden. Tommy Wieringa omschreef de zkv’s eens als: weinig woorden met een ongewone diepte.
Mijn favoriete zkv is Gezond verstand:
‘Een man wil schrijver worden. Hij beoefent verschillende genres, maar het wordt niks. Dan besluit hij zich te beperken tot het noteren van losse invallen. Hij weet er maar één:
Wie zich niet wil onderwerpen aan de wetten van het gezond verstand, doch er een gewoonte van maakt zijn hartstochten de vrije loop te laten, raakt dikwijls het spoor bijster en valt later aan berouw ten prooi.
Het verhaal heet Het Dorp Gorjoechino en is geschreven door Poesjkin. Toen ik het gelezen had, droomde ik van twee grote gieren op een erf. Ze werden gevoerd met bloederige vleesbrokken. Ik herinnerde me dat ik zelf ook gieren had. Waar zaten ze? Ik liep door het huis en vond ze in een afgelegen kamer. Het waren kleine, handzame gieren.’
Prachtige zinnen, maar zonder de melodieuze stem van Snijders zijn het maar zinnen. Zoals De Avonden pas echt goed wordt bij monde van de grote volksschrijver zelf, en Genesis bij monde van Morgan Freeman, komt een zkv volledig tot zijn recht als Snijders ‘m voorleest.
Hij heeft een krakerig maar ook fluwelen stemgeluid, regelrecht uit een antieke tijd. En hij spreekt traag, veel te traag, zei hij zelf eens in De ochtend van 4. Na het beluisteren van zo’n zondagspreek van Snijders rol je moeiteloos Vrije Geluiden, Buitenhof, Kunstuur en Podium Witteman in. (RTL, SBS en Net5 veranderen daarentegen in ware ijsbaden.) Noem Snijders de anti-Matthijs van Nieuwkerk.
Het tempo van Snijders’ stem en de inhoud van zijn mededelingen passen totaal niet bij het moderne leven, had een vaste luisteraar eens opgemerkt. Die man luisterde naar Snijders vanaf de snelweg, via de autoradio, en ging er traag van rijden. Dit wist hij omdat automobilisten om hem heen dan begonnen te toeteren.
Escapisme met gevaar voor eigen leven.
Voorafgaand aan ieder zkv maakt Snijders een radiopraatje, dat ook gaat over van alles en nog wat. De sneeuw, woekerende berenklauw, een vos op het erf, een driepotige ree, een Turkse diplomate, het Songfestival. En het weer.
“Het is mooi weer,” zegt A.L. dan, als Niels van de Radio hem vraagt hoe het gaat. “En dat is al heel belangrijk.”
Smalltalk is geen crime, zolang ’t maar ergens over gaat.
Wie wekelijks luistert (of voor wie, net als ik, terugluistert), krijgt ook de logistieke sores mee. Lang sprak A.L. via een microfoontje, dat op een goeie dag stukging. Een aantal afleveringen was de redactie aangewezen op een slechte telefoonverbinding, omdat de stagiair te beroerd was om naar het verre Gelderland te rijden — tot een week of wat geleden. De dwergpapegaai krijste volwaardig en kraakhelder, als vanouds.
Vanmorgen nam A.L. de Radio 4-luisteraar mee naar het Amsterdam van zijn jeugd, waar in deze tijd van het jaar carbid werd afgeschoten. Hij herinnerde zich hoe de putdeksels de lucht in werden geblazen, tot boven de daken van de huizen. Een levensgevaarlijke toestand. “Je ontsnapt, zonder dat je het weet, aan de ene ramp na de andere,” stelde hij vast.
Ik hoopte dat Wim T. al wakker was en keurig in pyjama om 08.45 voor het radiotoestel had gezeten.
P.s. Het radioprogramma De Taalstaat nomineerde Snijders als Taalstaatmeester van 2017. Stemmen kan nog.
P.p.s In januari verschijnt bij Afdh Uitgevers een nieuwe bundel zkv’s, getiteld Het oog van de naald.
