In The Favourite worden de modder en stank bijna tastbaar
Wie de chaos in de hedendaagse Britse, Amerikaanse en Europese politiek wil begrijpen, kan natuurlijk pakken krantenpapier doornemen en langs eindeloze nieuwssites scrollen voor het continu herkauwen van dezelfde feiten en meningen. De vraag is of je daar als kijker echt veel wijzer van wordt. Dan is het bekijken van politiek-satirische films vaak een stuk verhelderender.
Een paar jaar geleden werd het stuurloze België en het tandeloze Europa nog op de hak genomen in de film King of the Belgians. En vorig jaar was de Russische politiek het lijdend voorwerp in The Death of Stalin. Deze films bleven vaak dicht bij de politieke realiteit. De verhalen waren dan wel verzonnen, de setting was zeer herkenbaar. Hoe anders is het bij The Favourite, de nieuwe film van het Griekse enfant terrible Yorgos Lanthimos, die eerder de absurdistische film Dogtooth maakte, waarbij een geïsoleerd levend gezin symbool stond voor de Griekse dictatuur.
The Favourite is op het eerste gezicht een klassiek achttiende-eeuws kostuumdrama. Door de eindeloze gangen van een enorm paleis dwalen de excentrieke leden van de Koninklijke familie, gehuld in de duurste en meest uitbundige kleding. Uit verveling geven ze elkaar een nieuw paleis cadeau, houden races met levende ganzen in hun met goud versierde salons en laten tientallen konijnen vrij rondspringen door de koninklijke vertrekken.
Maar wie het werk van Lanthimos een beetje kent, weet dat hij niet de persoon is voor een standaard kostuumdrama. Voor hem geen mooifilmerij en brave geschiedenislessen. Nee, bij hem gaat het om het blootleggen van machtsstructuren en bureaucratische systemen die de gewone man volledig wegdrukken, of het nu gaat om de datingfabriek in The Lobster, de mensenmoordmachine in The Killing of a Sacred Deer of de bubbel van de koningin in The Favourite. Het kost dan ook geen enkele moeite om in de narcistische en volledig in zichzelf gekeerde achttiende-eeuwse Engelse koninklijke elite een parallel te zien met de Britse politiek van nu. Kortom: de Britse premier Theresa May als de moderne zonnekoningin, omringd door partijgenoten die slechts in spelletjes geïnteresseerd zijn.
The Favourite draait om Queen Anne, heerlijk uitbundig gespeeld door Olivia Colman, die eerder al Queen Elizabeth II in de Netflix-serie The Crown speelde. Maar waar het daar nog om historische feiten ging, zijn die hier volledig losgelaten. Lanthimos laat een ongeremde lesbische driehoeksverhouding zien tussen Queen Anne, haar adviseur Lady Sarah Churchill (gespeeld door Rachel Weisz) en het kamermeisje Abigail Masham (gespeeld door Emma Stone), over wie de koningin in de film zegt: “Ik hou ervan als ze haar tong in mijn mond steekt.” Dat zullen we Theresa May in elk geval nooit horen zeggen, ook al probeert ze met wat houterig dansen nog een frivool tintje aan de hele Brexit te geven.
Net als rond premier May zijn het ook bij de drie vrouwen in The Favourite vooral mannen die de dienst uitmaken. Zo komt Queen Anne steeds meer alleen te staan als ze van alle kanten wordt aangevallen en bekritiseerd door mannelijke politici. Als je door je oogharen naar de film kijkt, zou je bijna zweren dat je Boris Johnson door de gangen van het paleis ziet struinen, op zoek naar een nieuwe dolk om zijn meerdere in de rug te kunnen steken.
Als je door je oogharen naar de film kijkt, zou je bijna zweren dat je Boris Johnson door de gangen van het paleis ziet struinen
Lanthimos filmt veel scènes met een visoog-lens, waardoor een kamer rond lijkt te lopen. Gecombineerd met snelle camerabewegingen lijkt het gevaar zo overal vandaan te kunnen komen. Tegelijk laat de vervormde lens ook zien in wat voor bubbel de macht leeft. De buitenwereld dringt nauwelijks door de dikke paleismuren naar binnen. Over oorlogen wordt gepraat alsof het een spelletje is. De onderdanen zijn niet meer dan anonieme pionnen, maar de koninklijke konijnen krijgen wel allemaal een naam. Alle energie gaat naar het getouwtrek om de macht, voornamelijk door de mannen om Queen Anne heen. Al vermijdt Lanthimos gelukkig het cliché om haar als het zwakke geslacht neer te zetten. Nee, ook zij is doortrapt, sluw en machtswellustig. Begrippen als ‘mannelijk’ en ‘vrouwelijk’ die in series als Downton Abbey en andere kostuumdrama’s veel traditioneler worden gebruikt, gooit de Griekse regisseur hier helemaal overboord. Net als de steriele en keurige manieren die we normaal gesproken zien. Nee, The Favourite is een smerige film, waar de modder en stank bijna tastbaar worden.
En wie denkt dat The Favourite een zwaar politiek drama is, komt ook bedrogen uit. De film zit vol met grove taal, absurditeiten en fysieke humor. Lanthimos toont zich een meester in het vermengen van genres: je weet soms niet of je naar het serieuze The Crown of naar een scène uit de Nederlandse komische klassieker Theo en Thea en de ontmaskering van het Tenenkaasimperium aan het kijken bent.
Later dit jaar komen er ook een aantal politieke satires uit die zich in de VS afspelen. Zo behandelt Vice op scherpe wijze het vice-presidentschap van Dick Cheney. En in The Front Runner wordt de smerigheid van de Amerikaanse verkiezingen op ironische wijze getoond. Maar met alle verhalen rond Donald Trump wordt het lastig om hier qua gekte en absurditeit nog overheen te komen. Al zou je dat inmiddels ook van het Britse Lagerhuis kunnen zeggen. De politieke satire krijgt het met zo’n absurde realiteit nog knap moeilijk.
