Eens in de zoveel tijd laait in de VS de discussie weer op over de vermeende invloed van geweld in films en games op het echte geweld in de samenleving. Het is een debat met een hoog grijsgedraaideplaatgehalte: voor en tegenstanders graven zich bij elke geweldsexplosie en schietpartij met de bekende argumenten in hun schuttersputjes, om daarna weer tot de orde van de dag over te gaan. Iedereen drinkt een glas, doet een plas en alles blijft zoals het was. Het zal bij de net opgelaaide discussie rond de nieuwe film Joker niet anders gaan. Maar is deze film echt zo opruiend of is alle ophef een afleidingsmanoeuvre voor waar de film echt voor staat?

Aan de manier waarop in populaire media vaak clowns worden neergezet, zou je kunnen afleiden dat de meeste makers in hun jeugd met enorme circustrauma’s zijn opgescheept. In films dragen overvallers met regelmaat een clownsmasker en de clown in Stephen Kings IT is eerder moorddadig dan gezellig. En ook het Joker-personage in de Batmanfilms is geen vrolijke kindervriend, maar een kille moordenaar, met als doel het bloederig ontwrichten van een hele samenleving.

De politie in New York heeft al aangegeven undercover agenten in te zetten in een aantal filmzalen.

Er was dan ook veel rumoer en controverse toen de plannen voor een film die helemaal om het Joker-personage draait, bekend werden gemaakt. Zeker omdat de regisseur, Todd Philips, in het verleden vooral platte komedies als The Hangover heeft gemaakt. Vrienden en familieleden van de schietpartij in de Aurora-bioscoop maakten recent in een verklaring duidelijk moeite te hebben met het gewelddadige en schietgrage karakter van de Joker. En de politie in New York heeft al aangegeven om komend weekend als de film voor het eerst in de Amerikaanse bioscopen draait undercover agenten in te zetten in een aantal filmzalen, uit angst dat er een gek opstaat die zich de Joker waant. Overigens zei de politiewoordvoerder er meteen achteraan dat er geen enkele concrete dreiging voor zoiets was.

Het frame dat hiermee bewust wordt opgeroepen is dat het hier gaat om films die aan geweldsverheerlijking doen en zo bepaalde mensen aansporen om ook mensen neer te maaien. De druk werd in elk geval nu zo groot, dat distributeur Warner zich door deze aanvallen gedwongen voelde om een verklaring uit te brengen waarin ze politici aanspoorden om werk te maken van nieuwe wapenwetgeving, maar ook het terechte punt maakten dat het laten zien van geweld niet betekent dat het goed en lekker is om mensen neer te schieten.

Joker is niet een moorddadig monster, maar een mislukte stand-up comedian die volkomen vast is komen te zitten in zijn leven.

Na het zien van de film kun je alleen maar verbijsterd zijn over zoveel onbenul over de film. Joker is namelijk een maatschappijkritische arthousefilm, slim vermomd als grote Hollywood blockbuster. De oppervlakkige kijker die in alles zijn eigen gelijk wil zien, ziet slechts een moorddadige clown. Maar als je dieper kijkt, zie je een film over een ‘loner’, die in het Amerika waar alles om het grote geld en de christelijke moraal draait volledig wordt weggedrukt. Joker is niet een moorddadig monster, maar een mislukte stand-up comedian die volkomen vast is komen te zitten in zijn leven. Zijn werk raakt hij kwijt, net als zijn vrienden en sociale netwerk. Vanwege zijn manische oncontroleerbare lachen wordt hij als een curiositeit in een talkshow opgevoerd. Maar als de sociale dienst wordt wegbezuinigd en Thomas Wayne – de vader van ‘Batman’ – als een soort Trump voor de hardwerkende Amerikaan opkomt en de rest als gevaarlijke gekken vogelvrij verklaart, knapt er iets in het overigens meesterlijk door Joaquin Phoenix gespeelde Joker-personage.

Ook in Joker zit een scherpe kritiek op de hedendaagse politiek en de rol van de media op de publieke opinie.

Wat er dan volgt, zijn een paar scènes die sterk doen denken aan de invloedrijke film Network (1976), de scherpe satire op de media die in hun jacht op kijkcijfers over lijken gaan. Ook in Joker zit een scherpe kritiek op de hedendaagse politiek en de rol van de media op de publieke opinie. Niet alleen met het Trump-achtige personage, maar ook met de ieder-voor-zich-mentaliteit van een kapitalistische samenleving, de sensationele media en het wegzetten van alles wat afwijkt van de norm. De puinhopen in de stad worden prachtig in beeld gebracht, maar de grimmigheid is duidelijk voelbaar. Hier zien we een stad waar de grenzen van wat goed en geaccepteerd is steeds verder worden ingeperkt. Terug naar de goede oude tijd, toen alles nog veilig en vertrouwd was. Niet voor niets zien we in de film een bioscoop vol met lachende mensen naar Charlie Chaplins Modern Times kijken, maar zodra ze de zaal uitlopen meteen weer in hun oude kramp schieten.

Wie in deze film een verheerlijking van geweld ziet, is blind voor de kritiek die er juist in de film zelf zit: op de aandachtsgeile media, de structurele geweldscultuur en de ieder-voor-zich-mentaliteit in de politiek. “Ik dacht dat mijn leven een tragedie was, maar het is één fucking komedie”, verzucht Joker dan ook op het eind. En daar is toch weinig opruiends aan.

Joker draait vanaf 3 oktober overal in Nederland in de bioscoop.