Spring naar de content
bron: ANP

Hoe Nederland sekten uit het zicht verliest

Hoe is het mogelijk dat een groep van zeven mensen in een Drents dorpje zo lang onder de radar kon blijven, zonder dat dit opviel bij overheidsinstanties? En hadden zij daar nu nog gezeten als zoon Jan niet zelf aan de bel had getrokken? Voor deze vragen bellen we met stichting Sektesignaal en Fokko Oldenhuis, hoogleraar Religie en Recht.

Gepubliceerd op: Geplaatst in de volgende categorieën:
Geschreven door: Sharon Stork

Het verhaal is bekend: het gezin uit Ruinerwold leefde negen jaar lang zo goed als afgesloten van de buitenwereld. De politie trof een familie, bestaande uit de vermoedelijke vader en zes volwassen kinderen, aan in een afgesloten ruimte in een boerderij. Woensdag besloot de rechtbank Noord-Holland dat de vermeende vader van het gezin, Gerrit Jan van D., en huurder Josef B. 90 dagen langer vast blijven zitten. Op dit moment loopt er nog een DNA-onderzoek om te controleren of Van D. wel de echte vader is.

RTV Drenthe meldde medio oktober dat het gezin in spanning wachtte op een ‘dag des oordeels’. Gerrit Jan van D. was in de jaren ’80 kortstondig lid van de Verenigingskerk, zoals de Moonsekte in Nederland nu heet. Hij verliet de kerk in 1987 en begon zijn eigen evangelie onder het pseudoniem John Eagles. 

bron: Jung Yeon-Je /AFP

De Moonsekte is opgericht door de Noord-Koreaanse dominee Sun Myung Moon (1920 – 2012). Hij riep zichzelf in de jaren ’50 uit tot de incarnatie van Jezus, waarna de sekte in 1965 naar Nederland kwam en de naam veranderde in Verenigingskerk. In de jaren ’70 en ’80 werd de kerk, met wereldwijd ongeveer twee miljoen leden, bekritiseerd omdat leden contact met familie en vrienden verbraken. De gemeenschap staat ook bekend om de massahuwelijken waarbij duizenden mensen tegelijkertijd worden getrouwd.

Abboneer op een lidmaadschap

Flinke korting op een digitaal jaarabonnement

Sluit nu voordelig een abonnement af en maak kennis met de journalistieke kracht van HP/De Tijd. (Op elk moment opzegbaar.)

Word abonnee

“Of het gezin zelf als een sekte moet worden beschouwd, kunnen we niet zeggen”, stelt hoogleraar Religie en Recht (RUG) Fokko Oldenhuis. “Je mag niet alle gelovige gemeenschappen over één kam scheren, maar naar aanleiding van de duizenden artikelen die Gerrit Jan van D. over zijn evangelie plaatste op internet komt hij over als iemand die precies weet wat hij doet. Het is echter nog te vroeg om te oordelen of hij zijn kinderen bewust van hun eigen (geestelijke) vrijheid heeft beroofd.”

Of het gezin als een sekte moet worden beschouwd, kunnen we niet zeggen.

Fokko Oldenhuis, hoogleraar Religie en Recht

De overheid heeft geen zicht op thuisscholing
Toen het gezin de boerderij betrok, lagen de leeftijden van de kinderen tussen de negen en de veertien jaar en waren zij voor de wet leerplichtig. Het is wel mogelijk om vrijstelling te krijgen, als de ouders bezwaar hebben tegen de levensbeschouwelijke richting van scholen in de buurt, maar ouders moeten hun kinderen een alternatief schoolprogramma aanbieden. Maar tot nu toe is hierop geen controle vanuit de overheid; “en het wordt tijd om dat vrijstellingenbeleid eens scherper te gaan bezien”, aldus Oldenhuis.

9321 religieuze organisaties bij de Kamer van Koophandel
Kerkgenootschappen zijn verplicht om zich te laten registreren. Zo staan de Verenigingskerk en de Scientology Kerk ook ingeschreven bij de Kamer van Koophandel. Op deze manier kan er gecontroleerd worden welke religieuze groeperingen actief zijn in Nederland. Met de zoekterm ‘religieuze organisatie’ vind je in het handelsregister 9321 resultaten.

Oldenhuis: “Wanneer een kerk een onderneming drijft, sta ik ook al op scherp. Kijk, als je als kerkgenootschap door de week je grote zalen als collegeruimten verhuurt, is daar niks mis mee. Maar als de onderneming substantieel is, moet je het geen ‘kerk’ meer noemen.”

Zij hebben vrijheid van godsdienst, maar ze mogen natuurlijk niet de wet overtreden.

Fokko Oldenhuis, hoogleraar Religie en Recht

Bovendien reikt de vrijheid van godsdienst ver. De Nederlandse wetgever is vanouds voorzichtig geweest met de onafhankelijkheid van kerkgenootschappen. De grondwet uit 1848 legde de vrijheid die kerkgenootschappen op het Nederlandse grondgebied hadden vast. Daarin werd duidelijk hoe belangrijk de zelfstandigheid van gelovige groepen zijn. “Zij hebben de vrijheid van godsdienst, maar ze mogen natuurlijk niet de wet overtreden. Het is aan een overheidsinstantie om het voortouw te nemen om malafide groepen tegen te houden,” legt Oldenhuis uit.

80 misstanden bij sektemeldpunt
In 2018 zijn er bij stichting Sektesignaal ongeveer tachtig misstanden gemeld binnen ‘gesloten groepen’. Deze aantallen zijn de afgelopen jaren vrij constant gebleven. Sommige mensen willen graag hun verhaal kwijt, anderen hebben behoefte aan een hulpverlener. Vaak maken mensen zich zorgen om hun naasten. “We krijgen jaarlijks ook behoorlijk wat meldingen binnen van seksueel misbruik,” zegt Karin Krijnen van Sektesignaal.

Oldenhuis bevestigt eveneens dat hij vaak van compleet radeloze ouders telefoontjes krijgt, die contact met hun kinderen zoeken, terwijl de leiding van de sekte dat radicaal afwijst. “Wie meerderjarig is, beslist zelf over zijn of haar leven, is dan het antwoord. Ouders staan dus hopeloos aan de zijlijn.”

Naar schatting zijn er honderden sekten actief in Nederland.

Karin Krijnen, stichting Sektesignaal

Er wordt geschat dat er in Nederland enkele honderden sekten actief zijn. Krijnen: “Wij denken dat dit het topje van de ijsberg is. Als een groep zich met zaken bezighoudt die andere mensen financieel, geestelijk of fysiek kunnen beschadigen, dan zorgen zij wel dat ze onder de radar blijven. Slachtoffers die onder groepsdruk leven, zullen ook niet snel naar een hulpinstantie stappen.”

Mensen die een melding willen doen van een misstand binnen een gesloten groep, kunnen tot 1 december terecht bij stichting Sektesignaal. De organisatie wordt per 1 januari 2020 stopgezet. Het ministerie van Justitie en Veiligheid vindt de problematiek niet groot genoeg en vindt dat melders voortaan naar de politie moeten stappen.

‘Geen gevaar voor de volksgezondheid’
In maart dit jaar werden er door de PvdA nog Kamervragen gesteld aan de Minister van Justitie en Veiligheid, Ferdinand Grapperhaus, over overheidsoptreden tegen sekten. De minister is niet van mening dat de problematiek een gevaar voor de rechtsorde of de volksgezondheid oplevert. “Misstanden binnen sekten komen in Nederland beperkt voor. Uit de dossiers van Sektesignaal blijkt dat het huidige instrumentarium van politie, handhavers en toezichthouders volstaat om misstanden binnen sektes effectief aan te pakken.”

Ik vind het een slecht teken om Sektesignaal op te heffen. ‘Wegkijken’, noem ik dat.

Fokko Oldenhuis, hoogleraar Religie en Recht

Karin Krijnen van sektesignaal vindt het voornamelijk belangrijk dat het onderwerp bespreekbaar blijft: “Mensen moeten op de hoogte zijn dat deze groepen bestaan.” Hoogleraar Oldenhuis gooit daar nog een schepje bovenop: “Ik vind het een slecht teken om Sektesignaal op te heffen. ‘Wegkijken’, noem ik dat. Je moet deze organisatie juist optuigen en de bevoegdheid geven om bepaalde organisaties een ‘aanwijzing’ te geven. Op dezelfde wijze als het College voor de Rechten van de Mens dat doet in geval van discriminatie, maar uiteindelijk zal een overheidsinstantie het signaal moeten afgeven dat een beweging ‘neigt naar sektarisch gedrag’.”

De buurlanden pakken het anders aan
Onze buurlanden, België, Duitsland en Frankrijk, zijn meer gespitst op het in beeld brengen van verdachte kerkgemeenschappen. Deze landen stelden tussen de jaren ’80 en ’90 commissies in om het verschijnsel ‘sekten’ beter in beeld te krijgen. In België werd in 1998 het Informatie- en Adviescentrum inzake schadelijke sektarische organisaties (IACSSO) opgericht, een permanent en onafhankelijk centrum ter bescherming van het individu en de samenleving. De organisatie gaf in 2018 nog het advies aan de staat om onderzoek te doen naar seksueel misbruik van minderjarigen bij de Jehova’s getuigen.

Hoe nu verder?
De 67-jarige Gerrit Jan van D. wordt verdacht van het plegen van vrijheidsberoving, mishandeling door onder meer het niet toelaten van medische zorg en witwassen. Op het erf werd namelijk ook ‘een substantieel geldbedrag’ aangetroffen. De huurder van de boerderij, Josef B., zorgde dat er voedsel en geld binnenkwam om de familie te onderhouden en wordt momenteel ook verdacht van dezelfde strafbare feiten als Van D. Of het hier gaat om een gelovige gemeenschap of een sekte zal zich de komende tijd moeten uitwijzen.